Xây dựng nền tảng, hệ sinh thái cho báo chí thu phí như thế nào?

Báo chí thu phí nên bắt đầu từ đâu? Không thể đặt một bài viết có phí và bắt độc giả trả tiền. Đó phải là một quá trình xây dựng bài bản và dài hơi một hệ sinh thái với nền tảng báo điện tử thu phí, ứng dụng những công nghệ mới nhất để xác định khách hàng mục tiêu và làm chủ cuộc chơi.

Hệ sinh thái và nền tảng là gì?

Hệ sinh thái (ecosystem) là một khái niệm gốc từ sinh học, được vay mượn để sử dụng trong công nghệ. Hiểu một cách đơn giản, ecosystem là một mạng lưới các dịch vụ, thiết bị liên kết chặt chẽ với nhau một cách đồng bộ (sync).

Trong đó, khái niệm đồng bộ là vô cùng quan trọng để tạo ra một trải nghiệm người dùng xuyên suốt. Những công ty lớn như Apple hay Google là ví dụ điển hình cho một hệ sinh thái có tính đồng bộ cực cao. Chẳng hạn như các thiết bị iOS được đồng bộ kết nối lên iCloud, tài khoản Google đồng bộ trên mọi thiết bị từ TV, điện thoại đến laptop, PC.

Như vậy, hệ sinh thái báo chí phải là một nơi trước hết có sự đồng bộ về mặt dữ liệu người dùng. Độc giả đã từng đọc trang nào, đang đọc dở bài nào, lịch sử tìm kiếm bài nào… tất cả phải được đồng bộ từ PC đến mobile, từ Windows đến iOS.

Tương tự, nền tảng (platform) trong công nghệ cũng là một khái niệm vay mượn. Nền tảng công nghệ là nơi tạo ra giao dịch có giá trị giữa nhà sản xuất và người dùng. Ví dụ, nền tảng gọi xe như Grab hay Uber là sự kết nối giữa khách đặt xe và lái xe, thu phí dựa trên giao dịch thành công giữa các cá thể này.

Như vậy nền tảng thu phí đối với báo chí phải là sự kết nối giữa độc giả trả tiền và người viết bài (không nhất thiết phải là người của tòa soạn). Giá trị tạo ra ở đây là nội dung. Nhưng một cách vô hình chung, nội dung là thứ vô cùng khó bán ở Việt Nam nếu không có một hệ sinh thái ràng buộc xung quanh nó.

Ví dụ như Facebook, nền tảng mạng xã hội này ban đầu cho người dùng tự do chia sẻ nội dung hàng ngày. Sau khi xây dựng một hệ sinh thái khổng lồ bao quanh, Facebook bán quảng cáo dựa trên nội dung người dùng tạo ra và chia sẻ doanh thu với họ, nhờ đó kích thích sự phát triển của một kho nội dung khổng lồ do người dùng tự tạo.

Khi báo chí mò mẫm xây nền tảng

Nhiều cơ quan báo chí hiện có thể chưa hình dung ra, hoặc chưa thấy được hệ sinh thái khổng lồ mà mình đang sở hữu sau quy hoạch báo chí. Cái khó hiện nay với phần đông cơ quan báo chí chính là kết nối các thành phần trong hệ sinh thái này thành một mạng lưới liên kết chặt chẽ và đồng bộ với nhau.

Tuy vậy, cho dù có xây dựng thành công hệ sinh thái, các cơ quan báo chí hiện vẫn chưa làm được công việc định danh người dùng. Từ đó dẫn đến tình trạng, độc giả đọc báo nhưng lại chia sẻ tin tức và bàn luận về nó trên mạng xã hội, khiến dữ liệu của người đọc bị Facebook hay Google dễ dàng thu thập để bán quảng cáo.

Một số cơ quan báo chí đã nhận ra lợi thế cạnh tranh của mình và bắt đầu xây dựng hệ sinh thái, nền tảng riêng dù vẫn còn rất nhiều việc cần phải làm. Đài tiếng nói Việt Nam vừa tung ra ứng dụng VOV Live gồm các chương trình, podcast xưa và nay. Trước đó nữa, Tuổi Trẻ Cười có thể xem là một phiên bản cố gắng đi theo hướng của trang web chế ảnh vui 9Gag.

Cả hai nền tảng kể trên đều có những hệ sinh thái xung quanh, có đủ điều kiện để phát triển tiến tới thu phí người dùng. Tuy nhiên, như ví dụ về Facebook ở trên, tạo ra doanh thu từ một nền tảng miễn phí là cả một chặng đường rất dài.

Làm gì để rút ngắn giai đoạn?

Facebook có 16 năm trước khi đi đến ngày hôm nay, YouTube cũng mất một khoảng thời gian chừng 15 năm. Gần đây, Medium hay Spiderum nổi lên như những kho nội dung chất lượng do người dùng tự tạo ra.

Có thể thấy, nhu cầu chia sẻ và được sẻ chia của người dùng là rất lớn. Báo chí vẫn có thể lấy đi người dùng chất lượng từ các mạng xã hội nếu có chính sách thu hút người viết tự do, song song đó là định danh tác giả, người dùng chứ không chỉ gói gọn trong bút danh như xưa.

Xa hơn, cơ quan báo chí cần tận dụng lợi thế chính thống để mở rộng hệ sinh thái của mình, vươn đến các thiết bị đầu cuối của người dùng, từ smartphone đến TV, từ phòng máy đến trường học, công sở, cho đến các nhà mạng, nhà cung cấp dịch vụ Internet.

Chẳng hạn, cơ quan báo chí có thể kết hợp với các nhà mạng để cung cấp các gói đăng ký 4G miễn phí data truy cập báo điện tử hay kết hợp với các phòng máy, điểm truy cập Internet công cộng để cài đặt trang chủ báo làm trang homepage mặc định.

Từ những tối ưu nhỏ nhất trên web/app đến những quyết sách lớn, cơ quan báo chí cần tự tìm kiếm và xây dựng một hệ sinh thái có bản sắc riêng, một nền tảng thu phí phù hợp với nhóm đối tượng độc giả sẵn sàng trả tiền. Có như vậy, các báo điện tử mới giảm bớt sự phụ thuộc vào các nền tảng xuyên biên giới và tiến tới tự chủ tài chính vào năm 2025 theo Đề án Quy hoạch phát triển và quản lý báo chí toàn quốc.