Đảm bảo an ninh môi trường trong tình hình mới

Thực trạng về xâm hại môi trường và nỗ lực xử lý của cơ quan chức năng

Ở Việt Nam, môi trường sinh thái đang ngày càng bị suy thoái nghiêm trọng bởi những nguyên nhân chủ yếu do các hoạt động tiêu cực của con người và biến đổi khí hậu gây ra. Sự phát triển của kinh tế xã hội, công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước đã mở ra nhiều nhà máy, xí nghiệp, công trường. Quá trình đô thị hóa, công nghiệp hóa diễn ra một cách mạnh mẽ đã và đang làm thay đổi đáng kể điều kiện sống của người dân. Tuy nhiên, hệ lụy của quá trình phát triển đánh đổi môi trường cũng nảy sinh nhiều tác động tiêu cực tới chất lượng cuộc sống.

Theo Báo cáo tổng kết của Cục Cảnh sát môi trường năm 2020, cả nước hiện có hơn 370 khu công nghiệp, hàng trăm cụm công nghiệp nhỏ và khoảng hơn 2.000 làng nghề rải rác ở nhiều địa phương. Tuy nhiên có đến 70% khu công nghiệp không có hệ thống xử lý nước thải đạt chuẩn; hơn 90% cơ sở sản xuất, kinh doanh, dịch vụ không xử lý nước thải; hơn 4.500 cơ sở gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng; khoảng 55 – 70% số doanh nghiệp không chấp hành quy định về lập báo cáo đánh giá tác động môi trường hoặc cam kết bảo vệ môi trường; 98% doanh nghiệp có hành vi vi phạm về xả nước thải không đạt chuẩn môi trường; 100% doanh nghiệp thải khí không có thiết bị xử lý chất độc hại.

Thêm vào đó, tội phạm và vi phạm pháp luật về môi trường có nhiều diễn biến phức tạp, tác động trực tiếp đến nhiều lĩnh vực môi trường, xâm hại và đe dọa trực tiếp tới an ninh môi trường.

Theo số liệu thống kê của Cục Cảnh sát phòng chống tội phạm về môi trường (C05) Bộ Công an, trong thời gian qua (từ năm 2010 đến năm 2020), toàn lực lượng đã phát hiện 170.875 vụ vi phạm pháp luật về môi trường; xử lý hành chính 141.000 vụ, khởi tố 2.624 vụ với 4.357 bị can; xử phạt vi phạm hành chính 97.000 vụ với số tiền 1.166 tỉ đồng(1).

Đặc biệt, C05 đã điều tra, xử lý nhiều vụ phạm tội về môi trường, tập trung vào lĩnh vực tài nguyên khoáng sản, an toàn thực phẩm. Theo số liệu của Tòa án nhân dân tối cao cho thấy, trong 11 năm từ năm 2010 đến năm 2020, hệ thống tòa án nhân dân đã thụ lý 2.842 vụ án về môi trường với 4.445 bị cáo. Trong đó, xét xử 2.237 vụ với 4.145 bị cáo phạm tội về môi trường, chiếm 0,37% tổng số vụ án hình sự đã xét xử.

Nhiều vụ phạm tội, vi phạm pháp luật về môi trường đã tác động xấu đến an ninh môi trường, gây bức xúc cho xã hội trên một số các tỉnh thành phố cả nước. Điển hình như các hoạt động thu gom, xử lý chất thải rắn, chất thải sinh hoạt không phân loại trước khi xử lý, chôn lấp không đúng quy định, không xử lý nước rỉ rác, gây ô nhiễm nghiêm trọng.

Ngoài ra, các vi phạm thuộc các lĩnh vực khác như vi phạm các quy định về phòng ngừa sự cố môi trường, hủy hoại môi trường, hủy hoại nguồn lợi thủy sản, vi phạm các quy định về bảo vệ động vật danh mục loài nguy cấp quý hiếm cần bảo vệ... cũng diễn ra phức tạp và không có xu hướng giảm.

Các vi phạm nói trên đã và đang hàng ngày, hàng giờ hủy hoại môi trường ở Việt Nam, ảnh hưởng xấu đến an ninh môi trường, đe dọa an ninh con người, an ninh xã hội trong thời kỳ hội nhập. Lực lượng Cảnh sát môi trường là lực lượng chủ công, nòng cốt trong đấu tranh phòng chống tội phạm và vi phạm pháp luật về môi trường .

Đặc biệt, trong lĩnh vực phòng chống tội phạm, vi phạm pháp luật về môi trường đảm bảo an ninh môi trường phục vụ đảm bảo an ninh con người, an ninh xã hội trong tỉnh hình mới, lực lượng Cảnh sát môi trường đã chủ động phối kết hợp với các Bộ, Ngành có liên quan tiến hành công tác thanh tra, kiểm tra những cơ quan, doanh nghiệp, cơ sở sản xuất... có các dấu hiệu nghi vấn vi phạm pháp luật về bảo vệ môi trường. Kịp thời ngăn chặn không để hậu quả tác hại xảy ra. Đồng thời, tiến hành các hoạt động quan trắc, kiểm định để xác định vi phạm, tính chất mức độ, hậu quả của những hành vi vi phạm phục vụ cho công tác xử lý đùng người, đúng tính chất hành vi vi phạm.

Biện pháp đảm bảo an ninh môi trường trong tình hình mới

Để khắc phục tình trạng nêu trên, đảm bảo an ninh môi trường trong tình hình mới cần làm tốt một số nội dung cơ bản sau:

Một là, làm tốt công tác tuyên truyền giáo dục, nâng cao nhận thức cho quần chúng nhân dân về bảo vệ môi trường. Ý thức trách nhiệm của mỗi công dân trong bảo vệ môi trường. Đấu tranh mạnh mẽ với những hành vi của cá nhân, tổ chức, cơ quan doanh nghiệp có các hành vi vi phạm pháp luật về bảo vệ môi trường. Việc tuyên truyền cần được tiến hành thường xuyên, liên tục với những hình thức phong phú, phù hợp với từng loại đối tượng.

Hai là, lực lượng chuyên trách cần tăng cường triển khai các biện pháp chuyên ngành để nhằm tiến hành đồng bộ các hoạt động nghiệp vụ trong phòng chống tội phạm vi phạm pháp luật về môi trường. Coi trọng công tác kiểm tra, phối hợp trong thanh tra, tiến hành quan trắc, kiểm định môi trường, chủ động phát hiện các hành vi vi phạm ngay từ ban đầu để có biện pháp ngăn chặn, không để hậu quả tác hại xảy ra.

Ba là, bảo đảm nguồn lực con người cho lực lượng Cảnh sát môi trường. Không ngừng nâng cao trình độ năng lực về mọi mặt cho cán bộ chiến sĩ Cảnh sát môi trường. Xây dựng cơ chế phối hợp hợp lý với các lực lượng trong và ngoài ngành Công an trong đấu tranh phòng, chống tội phạm và vi phạm pháp luật về môi trường nhằm phát huy sức mạnh tổng hợp của các lực lượng, các biện pháp, phương tiện nghiệp vụ để nâng cao hiệu quả công tác phòng, chống tội phạm và vi phạm pháp luật về môi trường.

Bốn là, đẩy mạnh hợp tác quốc tế trong phòng chống tội phạm và vi phạm pháp luật về môi trường. Đây là xu hướng tất yếu trong thời kỳ hội nhập. Hơn nữa, hiện nay tội phạm môi trường hoạt động có tính chất xuyên quốc gia, có yếu tố nước ngoài. Vì vậy, cần thiết phải hợp tác quốc tế để không ngừng trao đổi các thông tin tình báo về hoạt động của tội phạm môi trường xuyên quốc gia, hợp tác trong đào tạo lực lượng, chuyển giao công nghệ, hỗ trợ các biện pháp điều tra đặc biệt.... Có như vậy mới nâng cao được hiệu quả của bảo đảm an ninh môi trường trong mối quan hệ với an ninh con người, an ninh xã hội trong tình hình mới.

Tài liệu tham khảo

(1)Cục Cảnh sát phòng chống TPMT, Báo cáo tổng kết công tác, phòng chống TPMT năm 2015 đến năm 2020.

(2) Tòa án nhân dân tối cao, Vụ Thống kê (2019), Thống kê xét xử các vụ án về môi trường từ năm 2009 đến năm 2020.

(3) Cục Cảnh sát phòng chống TPMT, Báo cáo tổng kết công tác, phòng chống TPMT từ năm 2015 đến năm 2020.

(4) Ngô Ngọc Diễm & Trần Thị Hoài Anh (2016), "Bàn về tội vi phạm quy định về quản lý chất thải nguy hại trong Bộ luật Hình sự năm 2015", Tạp chí Tòa án nhân dân, tr 1-5.

P.V