Đạo luật dịch vụ số của EU giúp trẻ em an toàn hơn trên Internet như thế nào?

Cơ hội và rủi ro khi trẻ em lên mạng ngày càng nhiều

Theo Quỹ Nhi đồng Liên Hợp Quốc (UNICEF), trẻ em đang dành nhiều thời gian trực tuyến hơn bao giờ hết. Trên khắp thế giới, cứ nửa giây lại có một đứa trẻ lên mạng lần đầu tiên.

Thông qua máy tính, điện thoại thông minh, bảng điều khiển trò chơi và tivi, trẻ em học hỏi, tưởng tượng và phát triển mạng xã hội riêng. Khi được sử dụng đúng cách, Internet có tiềm năng mở rộng tầm nhìn và khơi dậy sự sáng tạo trên toàn thế giới. Nhưng cùng với những cơ hội này cũng đi kèm với những rủi ro nghiêm trọng.

Bắt nạt trên mạng (cyberbullying) và các hình thức bạo lực khác có thể ảnh hưởng đến những người trẻ tuổi mỗi khi họ đăng nhập vào mạng xã hội hoặc các nền tảng nhắn tin tức thời. Khi duyệt Internet, trẻ em có thể tiếp xúc với ngôn từ kích động thù địch và nội dung bạo lực - bao gồm cả các tin nhắn kích động tự làm hại bản thân và thậm chí tự tử.

Trẻ em cũng có thể gặp rủi ro khi các công ty công nghệ xâm phạm quyền riêng tư của chúng để thu thập dữ liệu cho các mục đích tiếp thị. Tiếp thị nhắm mục tiêu đến trẻ em thông qua các ứng dụng - và thời gian sử dụng thiết bị quá nhiều thường dẫn đến - có thể ảnh hưởng đến sự phát triển lành mạnh của trẻ.

UNICEF đã và đang nỗ lực biến Internet trở thành một nơi an toàn để trẻ em học hỏi, giao lưu. Tổ chức này cũng hợp tác với các chính phủ nhằm vận động các quy định cần thiết và làm việc các công ty công nghệ để thúc đẩy việc sử dụng các biện pháp an toàn được chấp nhận trên nền tảng của họ. UNICEF còn hỗ trợ các bộ giáo dục dạy trẻ em các kỹ năng số và an toàn trên mạng.

Thông qua các dự án toàn cầu về trẻ em trực tuyến và giảm tác hại cho trẻ em (Global Kids Online and Disrupting Harm), UNICEF thu thập bằng chứng về quyền số, cơ hội và rủi ro của trẻ em để hiểu rõ hơn việc sử dụng công nghệ số đóng góp như thế nào đối với cuộc sống của trẻ.

Đạo luật DSA tác động đến trẻ em như thế nào?

Với những cơ hội và rủi ro như vậy, Đạo luật DSA được xây dựng bao gồm một số biện pháp như công nhận các quyền của trẻ em và cấm quảng cáo có mục tiêu nhằm vào trẻ em. Mặc dù được áp dụng cho những đối tượng làm việc và cư trú tại Liên minh châu Âu (EU), nhưng cũng giống như Quy định chung về bảo vệ dữ liệu (GDPR) của EU đã làm thay đổi bối cảnh toàn cầu về quản trị dữ liệu, thì Đạo luật DSA sẽ đặt ra "các tiêu chuẩn toàn cầu mới" cho một môi trường trực tuyến minh bạch và an toàn hơn.

Đạo luật DSA áp dụng trên phạm vi rộng, bao gồm cách các công ty - nền tảng trực tuyến, công cụ tìm kiếm, thị trường trực tuyến và các nhà cung cấp dịch vụ số quan trọng khác - kiểm duyệt và quản lý nội dung, gồm cả nội dung bất hợp pháp. DSA cũng áp dụng cho các công ty không thuộc EU nếu họ cung cấp dịch vụ ở EU.

Mặc dù bản cuối cùng của Đạo luật chưa ban hành nhưng một số nội dung được các chuyên gia đánh giá là có ý nghĩa với trẻ em:

Công nhận rõ ràng các quyền của trẻ em (trẻ dưới 18 tuổi). Công ước về quyền trẻ em và Bình luận chung số 25 (Convention on the Rights of the Child and General Comment No 25) về quyền của trẻ em liên quan đến môi trường số, chính thức quy định cách thức các quyền này được áp dụng cho thế giới số.

Xóa nhanh chóng nội dung trực tuyến bất hợp pháp, bao gồm tài liệu lạm dụng tình dục trẻ em, lời nói hận thù bất hợp pháp, nội dung khủng bố hoặc sản phẩm bất hợp pháp.

Các nạn nhân của hành vi quấy rối trực tuyến sẽ được bảo vệ tốt hơn trước việc chia sẻ trái phép hình ảnh riêng tư không có sự đồng thuận với yêu cầu phải gỡ xuống ngay lập tức. Nghiên cứu của Quỹ Nhi đồng Liên Hợp Quốc (UNICEF) được thực hiện với Tổ chức ECPAT và Cơ quan cảnh sát quốc tế (INTERPOL) ở 13 quốc gia trên thế giới chỉ ra rằng lạm dụng tình dục dựa trên hình ảnh là một tội ác thường thấy đối với trẻ em.

Đánh giá rủi ro đối với các tác động đối với các quyền, bao gồm cả quyền của trẻ em. Các nền tảng trực tuyến rất lớn (VLOP) - những nền tảng có hơn 45 triệu người dùng hoạt động hàng tháng - phải tuân theo quy định chặt chẽ hơn vì "quy mô càng lớn thì trách nhiệm của các nền tảng trực tuyến phải càng lớn".

Các nền tảng trực tuyến phải thực hiện đánh giá rủi ro ít nhất mỗi năm một lần về tác động tiêu cực có thể đối với quyền riêng tư, quyền tự do ngôn luận và thông tin, cấm phân biệt đối xử và quyền của trẻ em như được nêu trong các điều khoản chính của Hiến chương về các quyền cơ bản của EU.

Nội dung tham chiếu ở đây liên quan đến việc trẻ em có quyền được bảo vệ và chăm sóc cần thiết cho hạnh phúc của trẻ; và các cơ sở tư nhân phải luôn hành động vì lợi ích tốt nhất của trẻ. Các thuật toán của công ty công nghệ cũng được xem xét đánh giá về mức độ ảnh hưởng đến sức khỏe thể chất và tinh thần của trẻ vị thành niên.

Cấm quảng cáo nhắm mục tiêu vào trẻ em và hạn chế thu thập dữ liệu để lập hồ sơ. Đối với tất cả người dùng, việc quảng cáo trực tuyến nhắm mục tiêu dựa trên sở thích tình dục, thông tin sức khỏe, tôn giáo và niềm tin chính trị của họ sẽ không được phép.

Dễ hiểu hơn, đối với các dịch vụ chủ yếu hướng đến trẻ vị thành niên hoặc được trẻ em sử dụng chủ yếu, nền tảng phải giải thích các điều khoản sử dụng theo cách mà trẻ vị thành niên có thể hiểu được.

Đạo luật DSA có ý nghĩa gì?

Đạo luật DSA đặt ra những yêu cầu có lợi cho trẻ em, bao gồm:

Cấm các "thiết kế đen" (dark pattern) tìm cách thao túng lựa chọn của người dùng thông qua các giao diện lừa đảo hoặc gây nhầm lẫn cho người dùng (được cho là khuyến khích hoặc tạo sự nổi bật về mặt hình ảnh cho một lựa chọn cụ thể). Với DSA, "việc hủy đăng ký một dịch vụ sẽ trở nên dễ dàng như đăng ký dịch vụ đó".

Trách nhiệm giải trình thuật toán lớn hơn. Ủy ban châu Âu (EC) và các quốc gia thành viên sẽ có quyền truy cập vào các thuật toán của VLOP. Hơn nữa, các nhà nghiên cứu, các tổ chức phi lợi nhuận, các tổ chức hoặc hiệp hội sẽ có quyền truy cập vào dữ liệu quan trọng của các nền tảng đó để "cung cấp thêm thông tin chi tiết về cách rủi ro trực tuyến phát triển". Lý tưởng nhất là điều này sẽ dẫn đến việc tăng dữ liệu phân tách theo độ tuổi để nâng cao kiến thức về tác động của công nghệ đối với trẻ em.

Tính minh bạch hơn về thuật toán và sự lựa chọn cho người dùng. Các thuật toán của VLOP sẽ được yêu cầu phải minh bạch với người dùng. Hơn nữa, người dùng sẽ có thể chọn một hệ thống giới thiệu "không dựa trên hồ sơ" (not based on profiling). Ví dụ: bạn có thể xem phản hồi xã hội hoặc tin tức của mình theo thứ tự thời gian, chứ không dựa trên thứ tự thuật toán.

Báo cáo kiểm duyệt chi tiết hơn. Các công ty sẽ được yêu cầu "phát hành báo cáo chi tiết 6 tháng/lần về nỗ lực kiểm duyệt của họ, bao gồm số lượng nhân viên, chuyên môn, ngôn ngữ được sử dụng và việc sử dụng trí tuệ nhân tạo để xóa nội dung bất hợp pháp".

Cơ chế báo cáo, tranh chấp và bồi thường cho người dùng tốt hơn. Người dùng sẽ có phương tiện tốt hơn để báo cáo nội dung có hại, cũng như kháng nghị các quyết định đã đưa ra về việc xóa nội dung của chính họ. Người nhận các dịch vụ số sẽ có quyền yêu cầu khắc phục bất kỳ thiệt hại hoặc mất mát nào do các nền tảng vi phạm.

Hành động nhanh chóng đối với thông tin sai lệch. Các VLOP sẽ cần đưa ra các chiến lược mới để đối phó với thông tin sai lệch trong các cuộc khủng hoảng. Điều này được hoan nghênh vì trẻ em dễ gặp phải những thông tin sai lệch hơn.

Hình phạt nặng. Các công ty không tuân thủ DSA có thể bị phạt tới 6% doanh thu trên toàn thế giới của họ.

Đạo luật DSA sẽ được thực hiện như thế nào?

Một vai trò mới của người điều phối dịch vụ số sẽ được hình thành ở mỗi quốc gia thành viên của EU để độc lập điều chỉnh Đạo luật DSA. Tuy nhiên, các chi tiết cụ thể của các cơ quan quản lý này vẫn chưa được xây dựng đầy đủ.

Một đặc điểm chính của DSA là nó không "ra lệnh cho những nền tảng số có thể và không thể cho phép trực tuyến những nội dung hợp pháp nào" mà là "nhằm mục đích thiết lập các tiêu chuẩn thủ tục để xử lý nội dung bất hợp pháp và đảm bảo rằng các công ty đang áp dụng các điều khoản và điều kiện một cách công bằng và nhất quán". Những gì được coi là bất hợp pháp sẽ phụ thuộc vào cả luật pháp của EU và từng quốc gia.

Các bước tiếp theo trong việc triển khai Đạo luật là gì?

Sau khi được các nhà đồng lập pháp của EU chính thức thông qua, DSA sẽ áp dụng sau 15 tháng hoặc từ ngày 1/1/2024, tùy theo tình hình có thể muộn hơn. Đối với VLOP, các quy định sẽ được áp dụng sớm hơn.

Đạo luật DSA là một bước quan trọng đầu tiên hướng tới việc các công ty công nghệ có trách nhiệm lớn hơn đối với nội dung xuất hiện trên nền tảng của họ. Dù văn bản cuối cùng là gì, nó cũng sẽ có ý nghĩa đối với trẻ em và những người thúc đẩy quyền của trẻ em./.

Hoàng Linh