5 mục tiêu chiến lược trong đảm bảo an toàn không gian mạng thời kỳ chuyển đổi số

Tại Nghị quyết số 52-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương về một số chủ trương, chính sách chủ động tham gia cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, trong đó nhấn mạnh yêu cầu cấp bách để đẩy nhanh quá trình chuyển đổi số. Nghị quyết đã đưa ra 08 chính sách cơ bản để thúc đẩy tiến trình này, trong đó chuyển đổi số giữ vai trò trung tâm. 

Nghị quyết cũng xác định rõ việc đảm bảo an toàn không gian mạng là một các yêu cầu trọng tâm trong chuyển đổi số, bao gồm: (1) Chủ động phòng ngừa, ứng phó để hạn chế các tác động tiêu cực, bảo đảm quốc phòng, an ninh, an toàn, công bằng xã hội và tính bền vững của quá trình phát triển đất nước; (2) Hoàn thiện pháp luật, chính sách về dữ liệu, quản trị dữ liệu, tạo thuận lợi cho việc tạo dựng, kết nối, chia sẻ và khai thác dữ liệu bảo đảm an toàn, an ninh mạng trong nước, tiến tới kết nối với khu vực ASEAN và quốc tế; (3) Đầu tư nâng cấp hạ tầng kỹ thuật bảo đảm an toàn, an ninh mạng; (4) Thực hiện theo lộ trình phổ cập kỹ năng số, kỹ năng bảo đảm an toàn, an ninh mạng đạt trình độ cơ bản cho người dân.

Nghị quyết số 52-NQ/TW là cơ sở để Thủ tướng Chính phủ phê duyệt và ban hành Quyết định số 749/QĐ-TTg phê duyệt Chương trình chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến 2030; với tầm nhìn 10 năm sẽ thay đổi toàn diện đất nước, đặt ra các mục tiêu: Việt Nam sẽ thuộc nhóm 50 nước dẫn đầu về Chính phủ điện tử, Kinh tế số đóng góp 30% GDP; năng suất lao động hàng năm tăng tối thiểu 8%; mọi người dân có cơ hội tiếp cận, trải nghiệm các dịch vụ thiết yếu thông minh, không ai bị bỏ lại phía sau. Để đạt được các mục tiêu nêu trên, chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ tại Quyết định đã nhấn mạnh vấn đề bảo đảm an toàn, an ninh mạng là then chốt để chuyển đổi số thành công và bền vững, đồng thời là phần xuyên suốt, không thể tách rời của chuyển đổi số. 

Thực hiện tinh thần chỉ đạo của Đảng và Chính phủ, Bộ Thông tin và Truyền thông đã có nhận định chuyển đổi số là xu thế toàn cầu và là quá trình không thể đảo ngược. Vì vậy Việt Nam cần nắm bắt cơ hội này để thực hiện khát vọng về một dân tộc hùng cường. 

Ngày 18/8/2021, Bộ Thông tin và Truyền thông đã ban hành Chỉ thị số 49/CT-BTTTT của Bộ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông về thúc đẩy phát triển và sử dụng nền tảng số an toàn và lành mạnh trên cơ sở xác định vai trò trọng tâm của các nền tảng số trong tiến trình chuyển đổi số quốc gia. Trong thời gian qua, các nền tảng số đã đóng góp quan trọng cho quá trình chuyển đổi số quốc gia, phát triển kinh tế số và xã hội số. Tuy nhiên, hiện tượng lộ lọt thông tin, dữ liệu trên các nền tảng số vẫn diễn ra với quy mô ngày càng lớn. Hiện tượng phát tán tin giả, thông tin vi phạm pháp luật, đặc biệt là trên các nền tảng số xuyên biên giới vẫn diễn ra nhiều, gây ảnh hưởng tiêu cực đến kinh tế, văn hóa và hoang mang, lo lắng trong xã hội. Chỉ thị số 49/CT-BTTTT đã định hướng cụ thể về công tác đảm bảo an toàn, an ninh mạng của nền tảng số đối với 04 nhóm đối tượng: (1) Các doanh nghiệp chủ quản nền tảng số; (2) Các doanh nghiệp viễn thông; (3) Tổ chức, cá nhân sử dụng dịch vụ nền tảng số; (4) Các cơ quan quản lý nhà nước liên quan.

Chúng ta là một trong những quốc gia đầu tiên trên thế giới ban hành chương trình hay chiến lược về Chuyển đổi số quốc gia, đưa Việt Nam trở thành quốc gia có nhận thức về chuyển đổi số song hành cùng các quốc gia tiên tiến trên thế giới. Chuyển đổi số là cuộc chuyển đổi toàn diện từ không gian thực lên không gian số, cho phép đưa toàn bộ hoạt động lên không gian số. Cuộc dịch chuyển này diễn ra với tốc độ nhanh chóng theo ba trụ cột: Chính phủ số, kinh tế số và xã hội số. 

Chuyển đổi số tác động sâu rộng, bao trùm lên tất cả các ngành, các lĩnh vực kinh tế - xã hội, góp phần tăng năng suất lao động, chuyển đổi mô hình hoạt động, kinh doanh theo hướng đổi mới sáng tạo, từ đó nâng cao năng lực cạnh tranh của quốc gia. Do đó việc đảm bảo an toàn, an ninh mạng đối với chuyển đổi số quốc gia đóng vai trò trọng yếu và là một trong những yếu tố quyết định thành công của chuyển đổi số quốc gia. Nếu coi chuyển đổi số là một vũ khí sắc bén để mở rộng không gian mạng quốc gia, thì an toàn thông tin và an ninh mạng sẽ tạo thành chiếc khiên vững chắc bảo vệ thành quả của chuyển đổi số. An toàn không gian mạng phải song hành và trở thành một phần không thể tách rời của chuyển đổi số.

Trong thời đại số, khi không gian mạng đã trở thành không gian chiến lược thứ năm, chuyển đổi số đặt ra yêu cầu cấp bách về việc tự chủ trên không gian mạng, di huấn của Chủ tịch Hồ Chí Minh tiếp tục trở thành kim chỉ nam xuyên suốt cho quá trình chuyển đổi số của Việt Nam: làm chủ hạ tầng số, làm chủ các nền tảng số từ đó làm chủ không gian mạng quốc gia dựa trên các sản phẩm “Make in Viet Nam”.

Làm chủ hạ tầng số 

Hạ tầng số với thành phần cốt lõi là máy chủ hệ thống, là hạ tầng viễn thông băng rộng đến từng hộ gia đình, từng cá nhân, là hạ tầng điện toán đám mây, nền tảng định danh và xác thực số để mỗi người có một danh tính số trên không gian mạng. Hạ tầng số phải được đầu tư trước, đi cùng nhịp với các nước trên thế giới về ứng dụng công nghệ mới. Đến năm 2025, hạ tầng mạng băng rộng cáp quang phủ tới 100% xã, trên 80% hộ gia đình; 100% số thuê bao di động là băng rộng; số thuê bao băng rộng cố định trên 100 dân đạt trên tỷ lệ 30%; tỷ lệ người sử dụng Internet đạt trên 80%; 100% dân số trong độ tuổi trưởng thành có điện thoại di động thông minh; tỷ lệ dân số có tài khoản thanh toán điện tử đạt trên 50%; tỷ lệ doanh thu dịch vụ thoại và SMS trên tổng doanh thu dịch vụ thông tin di động dưới 20%; tốc độ tăng trưởng doanh thu lĩnh vực viễn thông trung bình là 8% - 10%/năm. 

Hạ tầng số đóng vai trò quyết định trong phát triển kinh tế số, xã hội số. Để đáp ứng nhu cầu phát triển, hạ tầng viễn thông sẽ chuyển dịch thành hạ tầng số bao gồm hạ tầng viễn thông và điện toán đám mây. Việt Nam đặt mục tiêu làm chủ công nghệ di động 5G, làm chủ hạ tầng điện đám mây (cloud) thông qua các nền tảng “Make in Viet Nam”. Bên cạnh phục vụ phát triển kinh tế - xã hội, việc làm chủ hạ tầng số, làm chủ dữ liệu của người Việt là nhiệm vụ chiến lược, cần được ưu tiên hàng đầu.

Thúc đẩy xây dựng chung hạ tầng, sử dụng chung hạ tầng, khuyến khích khu vực tư nhân đầu tư vào hạ tầng số mới. Hạ tầng điện toán đám mây của Việt Nam chiếm 70% thị phần nội địa vào năm 2025. Thúc đẩy việc nghiên cứu, phát triển các sản phẩm, dịch vụ được cung cấp dựa trên các mạng, công nghệ tương lai như các dịch vụ trên nền tảng 5G, IoT, Big Data, AI… Hướng tới mục tiêu mỗi người dân 1 điện thoại thông minh, mỗi hộ gia đình 1 đường cáp quang. Triển khai chương trình chuyển đổi máy 2G/3G lên điện thoại thông minh hỗ trợ 4G/5G. Mở rộng kết nối Internet trong nước, thông qua các kết nối trực tiếp ngang hàng, kết nối tới trạm trung chuyển Internet (IXP), tới trạm trung chuyển Internet quốc gia VNIX; Mở rộng kết nối Internet khu vực và quốc tế, đưa Việt Nam trở thành một trong những trung tâm kết nối khu vực. Triển khai rộng rãi công cụ thuần Việt đo kiểm tốc độ, chất lượng kết nối Internet Việt Nam (I-Speed), đánh giá chính xác và đảm bảo hạ tầng kết nối bằng chính trải nghiệm của người sử dụng. Toàn bộ mạng Internet Việt Nam ứng dụng địa chỉ giao thức Internet thế hệ mới (IPv6); 100% người dân truy cập Internet băng rộng qua IPv6.

Làm chủ các nền tảng số 

Nền tảng số là tác nhân trung tâm của nền kinh tế số, nền tảng số được định nghĩa là tập hợp các tài nguyên kỹ thuật số, cho phép người dùng và nhà sản xuất tương tác với nhau. Nền tảng số được chia làm 3 loại đó là: nền tảng giao dịch, nền tảng đổi mới và nền tảng tích hợp. Mỗi một nền tảng sẽ có các chức năng chính và cơ chế quản trị riêng.

Theo quan điểm của Thủ tướng Chính phủ tại Quyết định số 749/QĐ-TTg ngày 03/6/2020 về phê duyệt “Chương trình chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030” là “Phát triển nền tảng số là giải pháp đột phá để thúc đẩy chuyển đổi số nhanh hơn, giảm chi phí và tăng hiệu quả”. Thời gian vừa qua, Bộ Thông tin và Truyền thông đã phối hợp với các cơ quan Nhà nước, tổ chức, doanh nghiệp ra mắt nhiều nền tảng số cho phép chia sẻ dữ liệu; kết nối cộng đồng; hướng đến hiện thực hóa nguyên tắc “Lấy người dân làm trung tâm”; cùng chung tay triển khai các hoạt động vì lợi ích của toàn xã hội; góp phần đẩy nhanh công cuộc chuyển đổi số ở Việt Nam. 

Phát triển nền tảng số là giải pháp đột phá để thúc đẩy chính phủ số, chuyển đổi số nhanh hơn, giảm chi phí, tăng hiệu quả. Nhanh hơn ở chỗ các nền tảng đã sẵn sàng đưa vào sử dụng, dùng chung. Giảm chi phí ở chỗ không cần đầu tư kinh phí và thời gian phát triển mới từng phần mềm.

Dịch vụ được cung cấp qua các nền tảng số sẽ ngày càng rẻ như hóa đơn điện tử nếu có lượng người dùng lớn. Và vì vậy, chuyển đổi số dựa trên các nền tảng số sẽ trở nên hiệu quả. 

Làm chủ công nghệ sản xuất “Make in Viet Nam”, hướng tới mục tiêu hình thành các doanh nghiệp công nghệ số Việt Nam có năng lực đi ra toàn cầu 

Với lực lượng doanh nghiệp công nghệ số đông đảo, Việt Nam có đủ điều kiện mà nhiều quốc gia không có được để xây dựng và làm chủ một hệ sinh thái sản phẩm, dịch vụ số. Đây là tiền đề vững chắc để hình thành nền một ngành công nghiệp không khói, hàm lượng chất xám cao, có tốc độ tăng trưởng nhanh, bền vững; là động lực để thực hiện các đột phá chiến lược, chuyển đổi số, hiện đại hóa đất nước, phát triển kinh tế số, xã hội số vì một Việt Nam hùng cường, thịnh vượng. 

Năm 2021 là khởi đầu của một chu kỳ mới và cũng là năm dấu mốc của Chương trình Chuyển đổi số quốc gia. Ngành Thông tin và Truyền thông xác định chuyển đổi số sẽ tạo động lực mới cho tăng trưởng kinh tế và phát triển xã hội Việt Nam. Chúng ta đã vượt qua chặng đường dài của năm 2021 với nhiều thử thách, khó khăn khi cả nước phải đối mặt với tình hình dịch bệnh COVID-19. Cũng trong giai đoạn này, Việt Nam càng ý thức được rõ ràng hơn về tầm quan trọng của Chương trình Chuyển đổi số để đảm bảo sự vận hành của xã hội ổn định và thông suốt trong những hoàn cảnh khác nhau.

Tuyên truyền, nâng cao nhận thức là mũi vaccine phòng ngừa rủi ro trên cho toàn dân để đảm bảo an toàn không gian mạng, an toàn chuyển đổi số 

Một trong những nguyên nhân chính gây ra mất an toàn thông tin được xác định đến từ nhận thức từ người sử dụng. Các cuộc tấn công mạng có xu hướng tập trung vào yếu tố con người thay vì máy móc, thiết bị, theo ước tính 91% các cuộc tấn công thành công vào các tổ chức, doanh nghiệp bắt đầu với một cuộc tấn công lừa đảo. Vì lý do này, các chương trình nâng cao nhận thức và kiến thức bảo đảm an toàn thông tin ngày càng trở nên quan trọng. 

Cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ 4 đang được Đảng và Chính phủ đẩy mạnh phát triển, công cuộc xây dựng Chính phủ điện tử được nâng lên một tầm cao mới, ngày càng nhiều đề án, dự án lớn về đô thị thông minh được triển khai, các hệ thống thông tin quan trọng quốc gia xuất hiện ngày càng nhiều. Học sinh, sinh viên sử dụng Internet và các thiết bị thông minh cho mục đích giải trí, học tập ngày càng trở lên phổ biến. Để tạo dựng không gian mạng Việt Nam an toàn, tích cực góp phần thúc đẩy nhanh quá trình chuyển đổi số, phát triển hạ tầng kinh tế - xã hội số, hoàn thành các mục tiêu mà Chính phủ đề ra một cách bền vững thì điều kiện tiên quyết là phải nâng cao nhận thức về an toàn thông tin của người sử dụng. 

Theo ghi nhận của Bộ Thông tin và Truyền thông ở giai đoạn cao điểm năm 2020, Việt Nam có hơn 2 triệu địa chỉ IP nằm trong các mạng máy tính ma (botnet) bị lợi dụng để tham gia các cuộc tấn công từ chối dịch vụ (DDoS) đe dọa nghiêm trọng đến sự ổn định và an toàn không gian mạng. Đến năm 2021, số lượng địa chỉ IP của Việt Nam trong các mạng máy tính ma đã giảm đáng kể (hơn 1 triệu địa chỉ tính đến thời điểm tháng 10/2021). Điều này cho thấy việc đảm bảo an toàn không gian mạng còn có yếu tố rất quan trọng từ nhận thức của người sử dụng. 

Công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức bảo đảm an toàn thông tin là yếu tố then chốt, đặc biệt quan trọng bên cạnh các giải pháp kỹ thuật. Trong an toàn thông tin yếu tố con người được xác định là yếu tố quan trọng nhất, dù trang bị hệ thống thiết bị kỹ thuật tốt, quy trình đầy đủ, nhưng nhận thức và nhân lực chuyên môn không đảm bảo thì hệ thống vẫn đối mặt với nguy cơ lớn bị tấn công mạng. Mỗi cá nhân khi tham gia vào không gian mạng đều cần được tuyên truyền, phổ biến về các nguy cơ mất an toàn thông tin và các kỹ năng cơ bản đảm an toàn thông tin trên không gian mạng, các chủ trương, đường lối, chính sách và pháp luật của Đảng và Nhà nước về an toàn thông tin. Đây là việc cần làm thường xuyên, liên tục để xây dựng một không gian mạng an toàn, góp phần nâng cao năng lực quốc gia về an toàn, an ninh mạng.

Thúc đẩy phối hợp toàn diện giữa các cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp 

Trong thời kỳ chuyển đổi số, an toàn thông tin và an ninh mạng là hai thành phần không thể thiếu để tạo thành lá chắn thép đảm bảo an toàn cho các hoạt động của người dân trên không gian số. 

Tại Luật An toàn thông tin mạng, khái niệm “An toàn thông tin mạng” được định nghĩa là sự bảo vệ thông tin, hệ thống thông tin trên mạng tránh bị truy nhập, sử dụng, tiết lộ, gián đoạn, sửa đổi hoặc phá hoại trái phép nhằm bảo đảm tính nguyên vẹn, tính bảo mật và tính khả dụng của thông tin. 

Tại Luật An ninh mạng thì khái niệm “An ninh mạng” được định nghĩa là sự bảo đảm hoạt động trên không gian mạng không gây phương hại đến an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội, quyền và lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân. 

Từ hai Luật trên, Việt Nam đã hình thành cơ chế hỗ trợ, phối hợp chặt chẽ giữa 03 Bộ, đại diện chủ lực là 03 đơn vị: Bộ tư lệnh 86 (Bộ Quốc phòng), Cục A05 (Bộ Công an), Cục An toàn thông tin (Bộ TT&TT) về đảm bảo an toàn không gian mạng, bảo đảm an ninh quốc gia và chủ quyền số quốc gia để tạo nên một không gian mạng an toàn, lành mạnh, đảm bảo kết quả của Chương trình chuyển đổi số quốc gia. Đây cũng là lực lượng nòng cốt bảo vệ Việt Nam trên không gian mạng. Việc hỗ trợ phối hợp giữa các đơn vị cần luôn được củng cố, phát huy để đảm bảo lớp bảo vệ này luôn vững chắc. 

Bên cạnh sự phối hợp của các đơn vị chủ lực này, vai trò của các doanh nghiệp an toàn, an ninh mạng và doanh nghiệp công nghệ số cũng rất quan trọng. Sự chung tay của các doanh nghiệp trong việc nâng cao năng lực đảm bảo an toàn không gian mạng quốc gia mang lại những hiệu quả rõ rệt khi mỗi nhân sự an toàn thông tin tại doanh nghiệp là một chiến sĩ bảo đảm an toàn không gian mạng quốc gia trong chuyển đổi số. Để làm được điều này, việc nâng cao năng lực phối hợp giữa doanh nghiệp và các lực lượng chức năng là cần thiết và có tính quyết định hiệu quả trong việc huy động nguồn lực của toàn xã hội./.

(Bài đăng ấn phẩm in Tạp chí TT&TT số 2 tháng 2/2022)

Tùng Lâm