Đọc "Ai làm đau tiếng Việt" để sử dụng tiếng Việt trong sáng hơn

Ngôn ngữ không phải là thứ bất biến. Nó thay đổi theo thời gian và không gian. Hai trạng thái thay đổi này luôn luôn bổ sung cho nhau, làm thành một hiện trạng của một ngôn ngữ. Chẳng hạn, thời gian khiến cho tiếng Việt dần mất đi các tổ hợp phụ âm đầu, trở thành đơn tiết như hiện nay. Nhưng chắc chắn quá trình này không diễn ra hoặc nếu có thì cũng sẽ rất chậm, không triệt để nếu như tiếng Việt không tiếp xúc với các ngôn ngữ trong khu vực.

Quy luật của tiếp xúc ngôn ngữ là vay mượn. Kết quả của tiếp xúc là sự thay đổi bên trong của mỗi ngôn ngữ. Sự thay đổi dễ thấy nhất là ngữ âm và từ vựng. Yếu tố ngữ pháp của một ngôn ngữ chậm thay đổi nhất. Trong hệ thống từ vựng tiếng Việt, hơn 2/3 là từ vay mượn. Đó là kết quả của tiếp xúc giữa tiếng Việt với các ngôn ngữ như tiếng Hán, tiếng Pháp, tiếng Khmer,... Nếu không có sự vay mượn này, không có tiếng Việt phong phú và trong sáng như hôm nay.

Áp lực xã hội, áp lực từ báo chí - truyền thông đã khiến cho thế hệ trẻ (và cả người lớn) phần nào nói/viết sai tiếng Việt. 

"Ai làm đau tiếng Việt?" là một cuốn sách thú vị, đầy tâm huyết của tác giả, Tiến sĩ ngôn ngữ học - Hồ Xuân Mai. Lúc đầu, tác giả đặt tên quyển sách này là "Ai ám sát tiếng Việt?", sau thấy nó dữ dội quá nên đổi thành "Ai giết tiếng Việt?". Nhưng rồi thấy cũng không ổn. Mục đích của tác giả là cung cấp cho bạn đọc những suy nghĩ về cái sai trong sử dụng tiếng Việt hiện nay và cách khắc phục nó. 

Như vậy, đối tượng của quyển sách sẽ rất rộng. Với những người làm công tác chuyên môn sâu thì đặt tên như trên không ảnh hưởng gì nhưng với trẻ em thì những từ như vậy không hay lắm. Cho nên, tác giả quyết định chọn một cái tên nghe nhẹ hơn, yêu thương hơn là "Ai làm đau tiếng Việt?".

Tác giả không trình bày theo chuyên mục nhằm giảm tính hàn lâm của quyển sách. Do đó, bạn đọc sẽ cảm thấy nội dung của quyển sách rất đời thường, gần gũi, thậm chí là có mình trong đó. Mỗi bài - tạm gọi vậy - tác giả nêu ra thực trạng và nguyên nhân của nó. Cuối cùng là cách sửa, cách khắc phục.

Chỉ nên xem đây là những bài tập về tiếng Việt - những bài thực hành về tiếng Việt thôi. Tác giả cố gắng trình bày nội dung của mỗi bài và của toàn quyển sách bằng những từ ngữ đơn nghĩa nhất để những em học sinh dễ hiểu, dễ khắc phục còn người lớn, những người làm công tác chuyên môn thì vẫn có thể sử dụng như một tài liệu khoa học về ngôn ngữ, cụ thể là tiếng Việt, để cùng nhau sửa, cùng nhau làm cho tiếng Việt yêu quý của chúng ta ngày một trong sáng và đẹp hơn.

Mỗi chúng ta đều có những lúc viết hớ, nói ngọng tiếng Việt. Tuy nhiên, đó không phải là bản chất. Những cái sai này chỉ ảnh hưởng tới giao tiếp giữa những người tham gia; hoàn toàn không để lại bất cứ ảnh hưởng nào tới đời sống ngôn ngữ cộng đồng. Nhưng những cơ quan có chức năng bảo vệ, phát triển và truyền bá ngôn ngữ mà sai thì hậu quả sẽ khôn lường.

Thời gian qua, khoảng vài chục năm, rất nhiều phương tiện thông tin đại chúng viết/nói sai tiếng Việt. Sai tới mức rất đáng giận. Thế nhưng không một cơ quan chức năng nào lên tiếng. Cái sai, như vậy, cứ ung dung tồn tại, lan truyền trong cộng đồng. Tới mức, nhiều người, kể cả những người có trình độ học vấn cao, cũng không nhận ra và còn tiếp tay cho nó.

Theo tác giả, cần sớm có một giải pháp về tiếng Việt, cụ thể là lập pháp ngôn ngữ. Chừng nào chưa có sở xử phạt, chừng nào còn buông lỏng tiếng Việt, chừng nào còn tình trạng không ai kiểm soát tiếng Việt, cái sai trong sử dụng tiếng Việt còn tồn tại.

Chúng ta nói rất nhiều về việc bảo vệ và phát triển tiếng Việt, giữ gìn sự trong sáng của Tiếng Việt, nói đúng Tiếng Việt, viết đúng tiếng Việt... nhưng một khi các cơ quan nhà nước, những người có trình độ học vấn cao mà sử dụng tiếng Việt sai, thì những lời kêu gọi, những băng-rôn, khẩu hiệu chỉ là trò chơi không hơn không kém. Rất mong chúng ta sớm có luật ngôn ngữ và trên hết là lập pháp ngôn ngữ để bảo vệ dân tộc này, trước hết là tiếng nói.

Tác giả Hồ Xuân Mai là cử nhân, chuyên ngành ngôn ngữ, Đại học Tổng hợp TP. Hồ Chí Minh. Chị tốt nghiệp thạc sĩ, chuyên ngành Ngôn ngữ học So sánh - Đối chiếu, Đại học Khoa học xã hội và nhân văn TP.HCM, khóa 1996 – 1999; tiến sĩ, chuyên ngành ngôn ngữ học so sánh - đối chiếu, Viện Khoa học Xã hội vùng Nam Bộ, khóa 2002 - 2006; Cử nhân tiếng Anh, Đại học Khoa học xã hội và nhân văn TP.HCM, khóa 1996 - 2001.

Tác giả Hồ Xuân Mai đã xuất bản gần 10 cuốn sách và khoảng 60 bài báo khoa học trên các tạp chí chuyên ngành./.

N.N