Lời giải cho sử dụng và quản lý livestream

Hiện nay, truyền thông đang nổi lên một “cuộc chiến” giữa một bên là những người ủng hộ bà Phương Hằng livestream “bóc phốt” nhiều người nổi tiếng trong vấn đề từ thiện, quảng cáo sai sự thât và thông tin đời tư, với một bên là những nhà báo muốn ngăn chặn tình trạng lạm dụng quyền tự do ngôn luận xâm phạm lợi ích của người khác.

Bài viết này không cố phân tích ai đúng, ai sai trong cuộc đối đầu đó mà thử nêu lên khuôn khổ pháp lý cũng như thông lệ mang tính đạo đức nhằm giải quyết những vụ việc được dự kiến sẽ còn tăng cao tới đây, cùng với sự phát triển của mạng xã hội.

Bối cảnh

Tuy nhiên, hiện tượng này cần đặt trong bối cảnh đó là, tình trạng những hành vi vi phạm tương tự như trên đã và đang xảy ra nhiều, nhiều người lợi dụng truyền thông, mạng xã hội để bôi nhọ, tấn công, xúc phạm người khác nhưng không bị xử lý (có thể kiểm chứng qua sự vu khống, xúc phạm nhiều nhà báo nổi tiếng); nhiều nghệ sĩ nổi tiếng lợi dụng mạng xã hội để đưa thông tin sai sự thật, livestream dụ dỗ người hâm mộ mua thuốc kém chất lượng để trị bệnh (đã có nạn nhân và hậu quả thật khó lường) nhưng sau đó xin lỗi là được dư luận bỏ qua.

Điều này dẫn đến họ nhầm tưởng rằng, sẽ không sao cả khi vi phạm tràn lan như một hiện tượng xã hội.

Về nguyên tắc, những người thực hiện hành vi tấn công người khác đều phải bị trừng trị nghiêm minh bởi luật pháp, và không thể bao biện với bất kỳ lý do nào.

Trước đó, vi phạm tràn lan, nhưng vắng bóng hẳn tiếng nói mạnh mẽ của báo điện tử VOV.

Chúng ta có thể xem clip tràn lan, từ nam ca sĩ Đàm Vĩnh Hưng chửi khán giả, truyền tấn công người khác; nhóm nghệ sĩ kéo bè đến nhà gymer Duy Nguyễn gây rối; hay cô người mẫu văng tục bạt mạng, chửi khách hàng như hát; rồi hiện tượng phở chửi, bún chửi ở Hà Nội cũng xem như một “đặc sản” thì báo điện tử VOV ít đề cập, nếu trước giờ báo công tâm đeo đuổi chủ đề này và có những bài viết sâu sắc thì người dân sẽ không bất bình đến thế.

Tuy nhiên, hành vi của nhiều người tấn công vào hệ thống mạng của VOV từ tối 12/6 và bị dừng hoạt động từ trưa 13/6 rất nghiêm trọng, có thể vi phạm tội cản trở hoặc gây rối loạn hoạt động của mạng máy tính, mạng viễn thông, phương tiện điện tử theo điểm c khoản 1 Điều 287 BLHS 2015. Những người có hành vi chủ mưu, xúi giục, giúp sức cho người thực hiện vụ tấn công cũng sẽ bị xử lý về tội danh này với vai trò đồng phạm.

Vì vậy, với các hành vi vi phạm nêu trên, cũng na ná nhau về tính chất, cùng sử dụng công cụ là mạng xã hội, nhưng chỉ qua vũ khí bà Phương Hằng hiện đại quá nên sát thương cao quá, gây chấn động lớn, nên vấn đề đến đỉnh điểm cần xử lý nghiêm tất cả mọi người.

Nhà nước cần hướng các tranh chấp trên mạng xã hội phải được giải quyết bằng pháp luật. Đây là cách giải quyết của một xã hội hiện đại, tôn trọng văn hóa pháp quyền.

Pháp luật ở một số quốc gia

Hiện nay, nhiều quốc gia đang tính đến xử lý các công ty công nghệ như Facebook, Youtube, Google vì tính chất ngăn chặn hậu quả nhanh hơn một tiến trình thủ tục pháp lý. Vì để kiện hay có một bản án, thường kéo dài rất lâu, và nạn nhân đã ngấm hết các liều thuốc độc từ tin sai, tin xúc phạm. Việc ép các công ty công nghệ lập hàng rào kỹ thuật xử lý hậu quả trước khi tiến trình tố tụng thực hiện.

Ở Đức, năm 2017 đã ban hành Luật thực thi pháp luật trên mạng Interne (NetzDG) với mục đích ngăn chặn “phát ngôn thù địch (hate speech), hành vi phỉ báng (defamation), tin đồn ác ý (malicious gossip)”, lan truyền “tin giả” (fake news) để buộc các công ty công nghệ về mạng xã hội quốc tế phải kiểm duyệt các nội dung được đăng tải trên các trang của họ.

Các mạng xã hội phải gỡ bỏ các “nội dung trái luật” (unlawful content). NetzDG chỉ bổ sung các yêu cầu mới để xử lý thông tin trên mạng xã hội, nơi mà mức độ tác động của hành vi vi phạm gây thiệt hại rất lớn, trong thời gian nhanh, nhờ tốc độ chia sẻ thông tin “kinh hoàng”.

NetzGD yêu cầu các nhà cung cấp dịch vụ mạng xã hội với các nội dung vi phạm (khiêu dâm, bạo lực, kích động gây thù ghét, đến tin sai sự thật, tin giả), tùy theo mức độ, khi nhận được yêu cầu xóa bỏ phải xóa trong vòng 24 giờ hay có thể kéo dài thời gian xử lý đến bảy ngày.

Sau đó, yêu cầu doanh nghiệp phải có nhân sự chuyên trách để làm việc với chính phủ Đức về việc giám sát xử lý các vụ việc. Đồng thời, định kỳ sáu tháng phải công bố báo cáo về số lượng vụ việc xử lý.

Nếu không tuân thủ được các yêu cầu trên, chế tài rất nghiêm khắc, mức phạt có thể lên tới 50 triệu Euro. Luật không buộc xóa mọi bản sao chép của thông tin vi phạm vì quá phức tạp. Nạn nhân của nội dung vi phạm cũng có thể kiện trực tiếp tác giả ra tòa và thẩm phán có quyền yêu cầu công bố danh tính người vi phạm.

Điều này cũng phù hợp với xu hướng các hãng công nghệ đang rất tích cực để vào cuộc bảo vệ người dùng, đặc biệt là giải quyết hai vấn đề: (1) quyền riêng tư của người dùng, lẫn (2) chống tin giả, tin không chính xác (fake news, disinformation) và các phát ngôn gây thù ghét, chia rẽ.

Ở Singapore cũng đã ban hành Luật ngăn ngừa sai lệch và thao túng tin tức trên mạng (có hiệu lực 2/10/2019) với mục đích ban hành luật: để giải quyết sự lo lắng về hậu quả của tin giả, tin sai sự thật trên mạng xã hội và trực tuyến khác nhau trong đó xử lý cả các mạng trung gian kể cả tài khoản có nguồn gốc ngoài Singapore nhưng thông tin đang lan truyền ở Singapore, thì cũng bị áp dụng luật này.

Khi trang web, mạng xã hội liên tục truyền bá thông tin sai lệch hoặc sai sự thật (bao gồm cả bịa đặt) thì Bộ trưởng ra Lệnh chặn truy cập, cơ quan phát triển phương tiện truyền thông thông tin (IMDA) có thể yêu cầu nhà cung cấp dịch vụ internet vô hiệu hóa quyền truy cập vào một địa điểm trực tuyến được tuyên bố tại Singapore, nơi thông tin sai lệch đang được truyền đạt.

Tương tự, các trung gian internet cũng có thể được yêu cầu vô hiệu hóa quyền truy cập vào một địa điểm trực tuyến được khai báo, nơi trung gian internet có quyền kiểm soát truy cập của người dùng cuối ở bất kỳ nơi nào đến địa điểm trực tuyến được khai báo.

Việc không tuân thủ Lệnh chặn truy cập sẽ khiến nhà cung cấp dịch vụ internet (hoặc trung gian internet) bị phạt tới 20.000 SGD/ngày (tổng 500.000 SGD). Đối với cá nhân sẽ bị phạt đến 50.000 SGD, hoặc tù đến 5 năm; mức phạt gấp 2 lần nếu đăng bằng tài khoản online không chính danh; công ty đưa tin giả sẽ bị phạt đến 1 triệu SGD. Việc xác định tin tức nào là giả hay không chính xác do chính phủ quyết định.

Ở Ai Cập, năm 2018 đã thông qua “Luật Tổ chức Báo chí, Truyền thông và Hội đồng tối cao về phương tiện truyền thông số 180” và lập ra cơ quan quản lý các tài khoản mạng xã hội blog hoặc trang web có hơn 5.000 người theo dõi dưới dạng các phương tiện truyền thông được đặt dưới sự giám sát của Hội đồng tối cao về quản lý phương tiện truyền thông.

Đơn vị đó có quyền chặn các trang web và gửi đơn đến cơ quan có thẩm quyền đối với các nền tảng và người dùng có các hành vi phạm tội được coi là đe dọa an ninh quốc gia, gây rối trật tự công cộng, phân biệt đối xử, bạo lực, phân biệt chủng tộc, hận thù hoặc không khoan dung.

Việt Nam có thể tham khảo được gì? Ngăn chặn và xử lý thông tin sai sự thật là một trong những mục tiêu được nhấn mạnh trong quá trình xây dựng Luật An ninh mạng, vừa được Quốc hội nước ta thông qua và có hiệu lực thi hành từ ngày 1-1-2019. Với một nền kinh tế có độ mở thương mại lớn như Việt Nam, làm thế nào để làm ăn, giao thương với các nước là điều kiện tiên quyết đảm bảo cho sự tăng trưởng, phát triển.

Vì thế, cũng cần phải đảm bảo được tự do thông tin và dòng chảy dữ liệu, tạo dựng niềm tin nơi giới đầu tư công nghệ trong nước và quốc tế. Để giảm bớt nguồn lực công chạy theo những phát sinh rất phức tạp từ trên mạng xã hội, đã đến lúc nhà nước Việt Nam cần ban hành văn bản chuyển trách nhiệm xử lý ban đầu cho các công ty công nghệ, ràng buộc điều kiện đối với các công ty công nghệ để giảm bớt hậu quả phát sinh từ hành vi xúc phạm uy tín, danh dự cá nhân, tổ chức.