Cách mạng hóa thị trường nước bằng công nghệ blockchain

Không có gì phải tranh cãi khi nói, nước rất quan trọng đối với sức khỏe và sự thịnh vượng của con người, với cá nhân và tập thể. Tuy nhiên, năng lực duy trì quỹ đạo phát triển của các nguồn nước đang ngày càng bị đe dọa, trong bối cảnh nhu cầu sử dụng nước ngày càng cao và có phần tràn lan, nguồn cung lại hạn chế và khí hậu đang thay đổi.

Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF) đã có những nghiên cứu và thống kê về thực trạng giao dịch thương mại nước và nguồn nước trên thế giới như sau:

- Hơn 50% thành phố trên thế giới và 75% tổng số các trang trại tưới tiêu đang lâm vào tình trạng thiếu nước định kỳ.

- Tại các vùng khan hiếm nước, hơn 90% lượng nước tiêu thụ là dành cho nông nghiệp.

- Tình trạng khai thác nước đang diễn ra một cách quá mức tại hơn 30% sông, hồ và các tầng chứa nước trên hành tinh của chúng ta.

- Chỉ 8% nông dân tham gia kinh doanh nước.

- Công nghệ chuỗi khối và hợp đồng thông minh giúp giảm hơn 90% thời gian giao dịch thương mại nước và thể hiện tiềm năng giao dịch theo thời gian thực.

- Ước tính có hơn 15.000 quy tắc kinh doanh chi phối việc mua bán quyền sử dụng nước tại thị trường Úc.

Thị trường nước là gì?

Trao đổi hàng hóa và dịch vụ là một hoạt động đã có từ lâu của con người. Chúng ta trao đổi, buôn bán khi lâm vào tình trạng khan hiếm hàng hóa hoặc dư thừa hàng hóa. Chúng ta có thể trao đổi một cách không chính thức, hoặc thông qua các thị trường được điều tiết chính thức. Trước nhu cầu ngày càng tăng đối với nước, cũng như tình trạng khan hiếm nước, WEF đã xác định nước là một trong 20 thị trường mới mà chúng ta nên tạo ra trong những thập kỷ tới, để chuyển đổi nền kinh tế, thúc đẩy tăng trưởng và bền vững.

Thị trường nước là nơi tài sản nước được coi như một loại hàng hóa có thể giao dịch, và đó được xem là một giải pháp để phân bổ nước tốt hơn, giải quyết vấn đề khan hiếm nước. Sự phát triển của bất kỳ thị trường nào, đặc biệt là một thị trường tốt như nước, đều dễ bị biến dạng thị trường, thường do sự bất cân xứng thông tin và chi phí giao dịch cao. Những biến dạng thị trường này dẫn đến những rào cản đối thương mại và do đó ngăn cản thị trường hoạt động hiệu quả. Vì nước không giống bất kỳ loại hàng hóa nào khác và nước rất cần thiết cho cuộc sống, nên những biến dạng thị trường này có thể gây ra chi phí xã hội đáng kể. Do đó, thị trường nước trong lịch sử là một công cụ chính sách kinh tế phức tạp.

Ngày nay, thị trường nước trên toàn cầu rất đa dạng, đó là thị trường phân bổ lại nước giữa người dùng bình thường và người dùng kinh doanh, là thị trường các giải pháp tăng cường cải thiện chất lượng nước; tiết kiệm nước hiệu quả; tối ưu hóa việc sử dụng cơ sở hạ tầng; phát triển các nguồn nước mới,.... Các thị trường này, cả chính thức và không chính thức, cho phép người tham gia trao đổi quyền sử dụng nước, quyền lưu trữ và phân phối nước, chất lượng nước và bù trừ nước mưa, bù đắp hiệu quả sử dụng nước và tín dụng, cũng như chứng chỉ phục hồi nước. 

Tuy nhiên, các thị trường nước đang hoạt động hiện đã bị phá vỡ. Ví dụ, vào năm 2020, cơ quan quản lý thị trường nước của Úc lưu ý rằng “Hệ thống thị trường này được xây dựng để quản lý nước, nhưng không phải để kinh doanh nước hiệu quả”. 

Ở California, chỉ 4% lượng nước được sử dụng mỗi năm tại các trang trại và thành phố được giao dịch trên thị trường, và con số này không thay đổi kể từ đầu những năm 2000, cho thấy quá trình mua bán tồn tại những điểm kém hiệu quả. Tổng hợp cơ sở pháp lý về quyền sử dụng nước, là một quy trình phê duyệt hành chính phức tạp và không rõ ràng trên các thị trường bị phân tán và không kết nối - ví dụ ước tính có khoảng 15.000 quy tắc kinh doanh khác nhau chi phối hoạt động mua bán quyền sử dụng nước ở Úc.

Công nghệ blockchain sẽ tạo ra một thị trường nước thế hệ tiếp theo

Để khám phá thị trường nước ở cấp độ thực tế hơn, hãy đến với Joe Moro, một nông dân trồng xoài trong Chương trình Cấp nước Mareeba-Dimbulah ở cực bắc Queensland, Úc. Ông cũng là chủ tịch hiệp hội người trồng trọt địa phương và là người am hiểu khi nói đến nước, đặc biệt là giá nước trên thị trường địa phương.

Người mua hỏi Joe họ nên trả bao nhiêu tiền để mua nước, người bán muốn biết những người khác đang bán nước với giá bao nhiêu, và thậm chí những người môi giới còn gọi đến Joe để tìm hiểu xem ông có biết ai đang muốn mua hoặc bán nước hay không. Vì sao mọi người lại muốn được Joe tư vấn đến vậy?

Câu trả lời cho câu hỏi này nằm ở các quy định phân tán, phức tạp, thiếu minh bạch và thiếu tin cậy. Chỉ riêng tại khu vực địa phương của Joe, có 9 phần luật và kế hoạch hoạt động chi phối hoạt động buôn bán nước, nhiều cơ quan quản lý và vận hành hệ thống nước và 2.000 người sử dụng nước. Tương tự, không có thông tin nào được chia sẻ về việc ai đã giao dịch cái gì, khi nào, ở đâu và ở mức giá nào.

Trước thực trạng này, WEF đã hợp tác với Trung tâm hợp tác nghiên cứu phát triển miền bắc Australia (CRCNA) để cho Joe cũng như những người dùng nước khác thấy rằng blockchain có thể tạo ra sự khác biệt trong thị trường nước - blockchain sẽ cung cấp một bản ghi có thể xác minh về việc ai trao đổi những gì với ai và do đó ai có những gì tại một thời điểm nhất định. 

“Tôi thực sự nghĩ rằng blockchain là tương lai. Tôi không biết khi nào trong tương lai, nhưng càng nhanh càng tốt theo quan điểm của chúng tôi”, Joe nói.

Thị trường nước được kiểm soát theo mô hình blockchain sẽ cung cấp một sổ cái đăng ký bất biến, có thể truy cập công khai tất cả các giao dịch; một thị trường ngang hàng được tích hợp với các hệ thống hồ sơ hiện có và chuỗi cung ứng thông tin được quản lý cung cấp sự đảm bảo thông qua các hợp đồng thông minh tự động hóa (ở mức độ cao nhất có thể) hoạt động thương mại.

Với giải pháp blockchain, thời gian hoàn thành giao dịch từ 90 ngày hiện tại đã giảm xuống chưa đến 7 ngày - giảm 90% thời gian. Bằng cách thực thi việc ghi lại giá và tự động hóa việc phê duyệt thông qua hợp đồng thông minh, người dùng nước đã phát triển niềm tin lớn hơn vào thị trường nước, từ đó tăng tính thanh khoản và mức độ tham gia của thị trường vượt mức 8% hiện tại.

Đây là những kết quả ấn tượng đối với vùng Mareeba-Dimbulah, nghiên cứu cũng nhấn mạnh rằng công nghệ sổ cái phân tán có tiềm năng xây dựng, vận hành và phát triển thế hệ thị trường nước tiếp theo trở nên minh bạch, đáng tin cậy, tự động, có thể xác minh và chịu trách nhiệm.

Blockchain giúp cách mạng hóa thị trường nước như thế nào?

Trong bối cảnh thị trường nước, sự hội tụ ba tính năng của blockchain - một sổ cái được chia sẻ để lưu trữ thông tin theo kiểu bất biến, khả năng tạo ra các loại tiền tệ mở đường cho kinh tế học token (tokenomics) và các hợp đồng thông minh để thực hiện các chức năng tự động khi đáp ứng các điều kiện nhất định - khiến blockchain trở thành một công cụ hữu ích để giảm sự bất cân xứng thông tin và chi phí giao dịch. Để minh họa điều này, hãy xem xét trường hợp của một nền tảng giao dịch ngang hàng dựa trên blockchain được gọi là Water Ledger, do công ty có trụ sở tại Úc có tên là Civic Ledger, phát triển nên.

Civic Ledger đã tiến hành một nghiên cứu khả thi về việc liệu Water Ledger có thể tăng tính minh bạch và cải thiện hiệu quả trong thị trường kinh doanh nước của lưu vực Murray Darling ở Úc hay không. Nghiên cứu đã phát hiện ra sự phức tạp trong thị trường nước, chẳng hạn như có nhiều quy tắc phức tạp trong kinh doanh và hoạt động, thiếu thông tin và sự hiện diện của các bên trung gian. Những điều này đã loại trừ gần 75% người sử dụng tiềm năng tham gia vào các ngành kinh doanh nước. Nói một cách đơn giản, họ không có lòng tin và không thể hiểu được các thị trường này hoạt động như thế nào.

Nền tảng Water Ledger được Civic Ledger phát triển đã cung cấp một hệ sinh thái duy nhất không có người trung gian mang người mua và người bán lại với nhau. Cơ chế kinh doanh nước ở Murray Darling Basin cho phép mua và bán quyền sử dụng nước - quyền chia sẻ nước và phân bổ nước. Thông qua hệ thống mã hóa bằng cách lập bản đồ tài sản vật chất như phân bổ nước được phép chia sẻ với chữ ký số dưới dạng mã thông báo, nền tảng Sổ cái nước cung cấp sự rõ ràng về quyền sở hữu và lịch sử của tài sản nước đó. Điều này làm cho việc theo dõi, mua bán và chuyển giao các tài sản nước trở nên minh bạch hơn rất nhiều. 

Thông qua hệ thống thuật toán đồng thuận của mình, Water Ledger xác minh tất cả các giao dịch nước và cập nhật tất cả sổ cái kỹ thuật số được chia sẻ và đăng ký công khai trong thời gian thực. Điều này cung cấp cho những người tham gia sự tin tưởng mạnh mẽ vào hệ thống. Ngoài tất cả các giao dịch được công bố trong thời gian thực, các quy tắc kinh doanh và hoạt động được tích hợp vào hệ thống blockchain. Điều này làm giảm sự không chắc chắn giữa những người tham gia. Mọi thay đổi trong quy tắc thương mại sẽ ngay lập tức được hiển thị cho tất cả người dùng.

Do đó, bằng cách cho phép truy cập thông tin bình đẳng và hiển thị tất cả các thay đổi đối với các quy tắc thị trường, Civic Ledger cung cấp một nền tảng thúc đẩy sự tin tưởng và minh bạch trong hệ sinh thái thị trường nước .

Nền tảng Water Ledger cho phép người mua và người bán đến với nhau tại một thị trường duy nhất mà không cần bất kỳ trung gian nào và tất cả thông tin được cung cấp miễn phí cho người tham gia. Điều này giúp giảm chi phí giao dịch và thời gian giao dịch. Nền tảng cũng tích hợp với các bộ phận liên quan khác, dữ liệu xác định nhu cầu của người mua, chẳng hạn như dữ liệu về lượng mưa và sản lượng nông nghiệp. Điều này cung cấp cho người mua một loạt các tùy chọn được tối ưu hóa cho nhu cầu của họ, giảm chi phí tìm kiếm thông tin. 

Blockchain có thể được sử dụng như một công cụ hiệu quả giúp loại bỏ nguy cơ thị trường bị bóp méo, mở đường cho thị trường nước "thông minh", giúp giải quyết vấn đề khan hiếm nước. 

Blockchain sẽ hoạt động như: 1) Một nền tảng kế toán duy trì một sổ cái gồm các thông tin chính xác về nước, số lượng, chất lượng, người mua và người bán; 2) Một nền tảng kiểm toán cho phép các cơ quan quản lý định lượng lưu lượng và chất lượng nước và xử phạt các hành vi vi phạm quy tắc; 3) Một nền tảng giao dịch kết nối người mua và người bán và tạo điều kiện thuận lợi cho các giao dịch tài sản nước; và 4) Một nền tảng mạng/liên kết cho phép tương tác liền mạch giữa các cơ quan và các bên liên quan khác nhau./.

Bảo Bình