Tương lai thị trường xe điện Việt Nam

Cuối tháng 8 vừa qua, VinFast và Công ty Gotion High-Tech Co., Ltd. (Trung Quốc) - một trong những tên tuổi hàng đầu thế giới trong lĩnh vực năng lượng sạch - đã ký kết Biên bản ghi nhớ hợp tác. Trọng tâm của thỏa thuận là dự án cung ứng pin LFP và nghiên cứu kế hoạch xây dựng nhà máy Giga sản xuất cell pin LFP (Lithium Sắt Phosphate) đầu tiên tại Việt Nam.

Theo thỏa thuận, VinFast và Gotion High-Tech sẽ cùng triển khai nghiên cứu, phát triển và sản xuất pin LFP. Pin LFP hiện là công nghệ pin phổ biến nhất trên thị trường xe điện toàn cầu, với điểm vượt trội về độ an toàn, tuổi thọ cao, không sử dụng các nguyên liệu hiếm, có nguồn cung hạn hẹp hay phải khai thác trong điều kiện chưa đảm bảo về an toàn lao động, gây tác động môi trường như côban, mangan… Đặc biệt, pin LFP có chi phí cạnh tranh, giúp giảm giá thành sản phẩm và phù hợp với các dòng xe ô tô điện cỡ nhỏ, vừa.

Việc nghiên cứu xây dựng một nhà máy sản xuất pin LFP ngay tại Việt Nam là một trong những nỗ lực của VinFast nhằm thiết lập một hệ sinh thái năng lượng sạch, góp phần nội địa hóa nguồn cung, từ đó thúc đẩy sự phát triển của thị trường xe điện ở Việt Nam.

Bà Thái Thị Thanh Hải, Phó Chủ tịch Tập đoàn Vingroup chia sẻ: "Hợp tác với Gotion High-Tech - nhà sản xuất pin uy tín hàng đầu thế giới - là một trong các kế hoạch hành động quan trọng của VinFast trong việc phát triển các dòng ô tô điện thông minh và tự chủ chuỗi cung ứng. Mục tiêu chung của chúng tôi là thiết lập hệ sinh thái năng lượng sạch, giảm phát thải carbon ở Việt Nam cũng như góp phần vào mục tiêu lớn lao này tại các thị trường trên thế giới mà VinFast tham gia hoạt động kinh doanh".

Sự hợp tác này cũng là một bước tiến lớn về nhận thức và sự chấp nhận xe điện tại Việt Nam. Theo Bloomberg, thị trường ô tô điện toàn cầu dự kiến sẽ đạt hơn 90 triệu xe vào năm 2030 - và tại châu Á, một trong những thị trường ô tô lớn nhất thế giới, việc mở rộng thị trường xe điện ở Đông Nam Á là rất quan trọng. Hiện tại, ngay trong khu vực ASEAN, một số quốc gia như Thái Lan, Indonesia đang chạy đua sản xuất, từng bước thay đổi cơ chế, chính sách phù hợp để phát triển xe điện. Trong khi đó, tại Việt Nam, nhìn chung các dòng xe điện hóa hiện còn chưa phổ biến. 

Theo thống kê của Cục Đăng kiểm Việt Nam, số lượng xe điện hóa (hybrid, plug-in hybrid và xe thuần điện) ở Việt Nam hiện còn rất ít, năm 2019 là 140 xe điện, năm 2020 tăng lên 900 xe và hết quý I năm 2021 là 600 xe, tất cả đều là xe nhập khẩu và gần như toàn bộ là xe hybrid, hiếm có xe điện. Số lượng này quá ít để tính tỷ lệ trong tổng doanh số ô tô bán ra trên 300.000 xe.

Thị trường ô tô Việt Nam

Theo báo cáo về thị trường ô tô có tên AutoCare Factbook 2022, số lượng xe máy ở Việt Nam lớn hơn xe chở khách với tỷ lệ đáng kinh ngạc là 30:1 năm 2020. Nếu so cùng thời điểm các nước có thu nhập như Việt Nam hiện tại thì thị trường trong nước vẫn tiêu thụ ô tô ít hơn vì giá thành xe cao hơn so với các nước, cộng thêm một số loại thuế, phí cao dẫn tới giá bán xe cũng cao hơn. Chính vì thế, xe máy vẫn là phương tiện dễ sở hữu hơn với người Việt và phù hợp với điều kiện sử dụng, hạ tầng giao thông ở các thành phố lớn.

Thị trường xe khách trong nước đang tăng trưởng với tốc độ 18,3% mỗi năm trong giai đoạn từ 2015 - 2019. Với dân số gần 100 triệu dân và tầng lớp trung lưu gia tăng, ngày càng có nhiều gia đình trung lưu bắt đầu mua xe cùng với đó là sự phổ biến của các phương tiện chia sẻ đã khiến số lượng phương tiện giao thông tại các đô thị tăng chóng mặt. Điều đó dẫn tới một thực trạng chung tại các trung tâm đô thị của Việt Nam: ô nhiễm môi trường.

Một cuộc khảo sát của IQAir đã liệt kê Việt Nam là quốc gia ô nhiễm thứ 15 trên thế giới. Cùng với điều kiện đường xá kém và quy hoạch đô thị lạc hậu, các thành phố của Việt Nam đang phải đối mặt với một cuộc khủng hoảng giao thông, dẫn đến mức độ ô nhiễm không khí cao và tắc nghẽn giao thông. Để giải quyết vấn đề này, trên thực tế, các thành phố như Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh đã có kế hoạch hạn chế và cấm dần xe máy vào năm 2030. Các quan chức thành phố cũng cho biết nếu hệ thống giao thông công cộng được cải thiện thì lệnh cấm có thể được thực hiện sớm hơn. Điều đó khiến việc chấp nhận và sử dụng phương tiện điện trở nên cấp thiết hơn nhiều trên cả nước.

Cơ hội và tiềm năng cho thị trường xe điện Việt Nam

Mặc dù, thị trường xe điện tại Việt Nam chưa gây được nhiều sự chú ý so với các nước trong khu vực và trên toàn cầu, nhưng điều này không có nghĩa là không có cơ hội. Xe điện là xu hướng không thể đảo ngược và sẽ là tương lai khi các chính phủ hướng tới năng lượng sạch và coi trọng môi trường. Việt Nam đang tìm cách sử dụng công nghệ khi phát triển các thành phố lớn trở thành thành phố thông minh. 

Ô tô điện đáp ứng các tiêu chí của khái niệm thành phố thông minh khi ngày càng có nhiều người di chuyển đến các trung tâm đô thị. Tốc độ đô thị hóa của Việt Nam là khoảng 3% mỗi năm với tầng lớp trung lưu ngày càng giàu có và nhận thức được các lựa chọn cá nhân của họ.

Chiến lược phát triển công nghiệp ô tô của Việt Nam đến năm 2025, tầm nhìn đến năm 2035 được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 1168/QĐ-TTg ngày 16/7/2014 đã xác định rõ "Khuyến khích sản xuất dòng xe thân thiện môi trường (xe tiết kiệm nhiên liệu, xe hybrid, xe sử dụng nhiên liệu sinh học, xe chạy điện...), đáp ứng các yêu cầu về tiêu chuẩn khí thải theo lộ trình phê duyệt" và "phát triển ngành công nghiệp ô tô đồng bộ với phát triển hạ tầng giao thông".

Nắm bắt xu thế này, các doanh nghiệp (DN) sản xuất, nhập khẩu ô tô, xe máy như VinFast, Mitsubishi, Honda đã bắt đầu thử nghiệm, sản xuất và ra mắt các loại xe thân thiện với môi trường như hybrid, xe máy điện, ô tô điện... đi trước đón đầu chờ lộ trình về chính sách, hạ tầng để sản xuất thương mại.

Nhà sản xuất ô tô nội địa đầu tiên của Việt Nam VinFast đang dần làm thay đổi sự chấp nhận và nhận thức về xe điện tại Việt Nam thông qua việc ra mắt mẫu ô tô điện đầu tiên vào năm 2021 là VF e34. Sản phẩm này đã lập kỷ lục tại thị trường Việt Nam khi nhận được hơn 25.000 đơn đặt cọc chỉ sau một thời gian ngắn mở bán. VinFast hiện cũng đang sản xuất nhiều mẫu xe máy điện và xe buýt điện cho thị trường Việt Nam. 

Song song với việc phát triển sản phẩm, DN này còn phát triển hệ thống trạm sạc tại các địa phương, xưởng dịch vụ cho thuê pin xe điện. Đây là những hạ tầng cốt yếu để xe điện hoạt động. Dự kiến hết năm 2021, VinFast quy hoạch 2.121 vị trí trạm sạc ở 63 tỉnh thành, với hơn 2.000 trạm sạc cung cấp khoảng 40.000 trụ sạc ô tô, xe máy điện cho người dùng trên cả nước. Trước đó, VinFast đã công bố kế hoạch xây dựng từ 30.000 đến 50.000 trạm sạc.

Mặc dù, Việt Nam hiện chưa có ưu đãi cụ thể cho ô tô điện, nhưng các DN tư nhân đã nỗ lực thúc đẩy ngành này. Các công ty khởi nghiệp cũng đang nỗ lực quảng bá xe máy điện như bước đột phá ban đầu về xe điện cho người dân trong nước. Dat Bike, startup xe máy điện duy nhất được công nhận "xuất xứ Việt Nam", gần đây đã vừa gọi vốn được 2,6 triệu USD trong vòng pre-series A từ nhóm quỹ ngoại, do nhà đầu tư Jungle Ventures dẫn đầu. Thông thường, quỹ này ít khi rót vốn vào các startup non trẻ như Dat Bike. Đây được họ xem là một "ngoại lệ". Mục tiêu của công ty khởi nghiệp này là tạo những chiếc xe máy có chi phí thấp, sản xuất trong nước và có công suất ngang bằng hoặc thậm chí vượt qua xe máy chạy bằng xăng.

Hiện, mẫu xe máy điện đời đầu của Dat Bike có công suất và quãng đường đi ngang bằng với xe máy xăng. Loại xe này có động cơ 5.000 W và có thể tăng tốc từ 0 - 50km/h trong 3 giây, gấp 3 lần so với các loại xe máy điện khác trên thị trường. Với một lần sạc đầy pin, xe có thể chạy được quãng đường 100 km, gấp đôi khả năng vận hành thực tế của các xe điện khác trên thị trường. Không sử dụng ắc quy chì, xe của startup này dùng pin lithium ion, cùng thành phần hóa học với lõi pin dùng trong ô tô điện của Tesla và có tuổi thọ lên đến 10 năm. Loại pin lithium ion này cũng không hề độc hại và có thể thải tại bãi rác.

Điều đó cho thấy sức hấp dẫn của thị trường và tiềm năng xe điện sẽ đóng một vai trò quan trọng trong tương lai của Việt Nam. Các DN đầu tư có thể đạt được lợi thế là người đi trước và có thể thu được lợi ích khi thị trường cuối cùng đã chín muồi. Ngoài ra, xe điện liên quan đến một chuỗi hoàn chỉnh các nhà cung cấp và các dịch vụ liên quan từ cung cấp và phân phối điện, trạm sạc và pin bao gồm sạc, tái chế và thải bỏ. Điều này sẽ tạo ra một hệ sinh thái hoàn chỉnh gồm người mua, nhà cung cấp, nhà phân phối và khách hàng đóng góp vào việc làm và nền kinh tế.

Những DN tham gia thị trường xe điện hóa Việt Nam hiện cũng đang đẩy mạnh ứng dụng các giải pháp kỹ thuật số và công nghệ nhằm phục vụ cho các nhu cầu cụ thể của người dân Việt Nam thông qua AI, blockchain và thậm chí cả năng lượng mặt trời. Tuy nhiên, những nỗ lực này sẽ trở nên vô ích nếu không có các chính sách và quy định pháp lý phù hợp đối với xe điện được thông qua tại Việt Nam. Sự hỗ trợ của chính phủ sẽ rất cần thiết để khuyến khích người dân chuyển đổi sang các phương tiện xe điện.

Để có thể phát triển thị trường xe điện và mục tiêu to lớn hơn là ngành công nghiệp xe điện, rõ ràng cần có ngay một hệ khung chính sách ưu đãi cho người sử dụng xe điện, cho hãng sản xuất và cả cơ sở hạ tầng của các ngành liên quan như điện, điện tử. Có như vậy, Việt Nam mới thúc đẩy và khai thác được tiềm năng của thị trường xe điện trong tương lai./.

Ngọc Diệp