Mobile-Money: "Cánh tay nối dài" cho thanh toán không dùng tiền mặt tại nông thôn

Tuy nhiên, do nhiều giới hạn về tổng lượng tiền giao dịch, số lượng dịch vụ được tích hợp, điểm chấp nhận thanh toán còn ít…, Mobile-Money được cho là sẽ khó cạnh tranh được với dịch vụ ngân hàng, ví điện tử tại các thành phố lớn hoặc có thể tạo sự thay đổi lớn ngay cho thị trường thanh toán không dùng tiền mặt tại Việt Nam.

Mobile-Money có thể thay thế hoàn toàn lượng tiền lẻ đang sử dụng trên thị trường

Để thúc đẩy dịch vụ thanh toán không dùng tiền mặt, vị chuyên gia trong lĩnh vực tài chính cho rằng, Việt Nam cần thúc đẩy hệ thống các điểm chấp nhận thanh toán cho các tài khoản ngân hàng, ví điện tử, Mobile-Money. Tuy nhiên, một vấn đề lớn hiện nay là các mã QR tại các điểm chấp nhận thanh toán đang trở nên "quá đa dạng", khi một cửa hàng tại các thành phố lớn đang có tới cả chục QR Code của các ví điện tử lớn từ MoMo, VnPay, Airpay, Grab Pay… cho đến các ngân hàng như VPBank, Vietinbank… Nếu có thể, các đơn vị cần thống nhất với nhau một chuẩn QR Code để có thể liên kết, sử dụng chung với nhau, thay vì tự chạy mã QR của riêng mình. Khi đó, người dùng có thể thanh toán một cách tiện lợi trên chính tài khoản ngân hàng, ví điện tử của mình, còn bản thân các ví điện tử, ngân hàng cũng tiết kiệm được nguồn lực xã hội, dễ dàng mở rộng các điểm chấp nhận thanh toán.

Câu chuyện này không phải là mới ở Việt Nam, vào thời điểm những năm 2000 khi bắt đầu đẩy mạnh việc chuyển tiền lương qua thẻ, mỗi ngân hàng lại sử dụng một hệ thống ATM và POS của riêng mình Vì thế, thẻ của ngân hàng này không thể rút tiền tại case ATM hay thanh toán qua POS của ngân hàng khác. Cuối cùng, để thuận tiện cho người dùng có thể giao dịch tại bất kì một điểm ATM nào đó, các ngân hàng đã cùng bắt tay mở ra các liên minh chuyển mạch ngân hàng với Smartlink, Banknet, VNBC trước khi sát nhập thành NAPAS như hiện nay.

Ngày 09/3/2021, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 316/QĐ-TTg phê duyệt triển khai thí điểm dùng tài khoản viễn thông thanh toán cho các hàng hóa, dịch vụ có giá trị nhỏ (Mobile-Money).

Theo Quyết định vừa ban hành, Thủ tướng đồng ý cho các doanh nghiệp có giấy phép hoạt động cung ứng dịch vụ trung gian thanh toán ví điện tử và giấy phép thiết lập mạng viễn thông công cộng di động mặt đất sử dụng băng tần vô tuyến điện hoặc các công ty con (được công ty mẹ cho phép sử dụng hạ tầng, mạng lưới, dữ liệu viễn thông) được phép tham gia thí điểm.

Các doanh nghiệp thí điểm được cung cấp dịch vụ đến các khách hàng có Chứng minh thư nhân dân/căn cước công dân/hộ chiếu trùng với thông tin đăng ký số thuê bao di động của khách hàng và được doanh nghiệp thí điểm định danh, xác thực theo quy định. Các số thuê bao di động có thời gian kích hoạt và sử dụng liên tục trong ít nhất 3 tháng liền kề tính đến thời điểm đăng ký mở và sử dụng dịch vụ Mobile Money. Trong đó, mỗi khách hàng chỉ được mở 1 tài khoản Mobile-Money tại mỗi doanh nghiệp thực hiện. Các doanh nghiệp cũng phải có quy trình xác thực đối với mỗi giao dịch của tài khoản Mobile Money; xây dựng phương án quản lý đối với trường hợp một cá nhân sử dụng nhiều tài khoản Mobile Money; đồng thời phải có biện pháp nhằm hạn chế, loại bỏ tình trạng SIM có thông tin không chính xác, không đầy đủ trên thị trường.

Được triển khai trên phạm vi toàn quốc, tuy nhiên, các doanh nghiệp thực hiện thí điểm phải ưu tiên triển khai dịch vụ Mobile Money tại các vùng nông thôn, vùng sâu, vùng xa, biên giới, hải đảo của Việt Nam. Đồng thời, các doanh nghiệp chỉ được cung ứng các dịch vụ Mobile Money để chuyển tiền, thanh toán cho các hàng hóa, dịch vụ hợp pháp tại Việt Nam theo quy định hiện hành để phục vụ nhu cầu cuộc sống người dân. Dịch vụ Mobile Money chỉ áp dụng với các giao dịch nội địa và không thực hiện cho các dịch vụ xuyên biên giới.

Theo quy định, thời gian thực hiện thí điểm dịch vụ Mobile Money là 02 năm kể từ thời điểm doanh nghiệp đầu tiên thực hiện thí điểm được chấp thuận triển khai thí điểm dịch vụ này.

Chính phủ cũng quy định hạn mức giao dịch không quá 10 triệu đồng/tháng đối với mỗi tài khoản Mobile-Money cho tổng các giao dịch như rút tiền, chuyển tiền và thanh toán.

Chia sẻ về tác động đối với thị trường Fintech Việt Nam khi Quyết định này được ban hành, đại diện Viettel Digital - đơn vị được giao nhiệm vụ thực hiện thí điểm Mobile Money và ngân hàng số ViettelPay, cho biết, trong bối cảnh dịch bệnh COVID-19 diễn biến phức tạp như hiện nay, việc áp dụng Mobile-Money là giải pháp tất yếu và phù hợp với xu hướng thế giới, khi người dân đang dần chuyển dịch sang hình thức giao dịch trực tuyến.

Cũng theo đại diện của Viettel Digital, Mobile Money hiện đã xuất hiện tại hơn 90 quốc gia, điều đó chứng tỏ rằng đó là một xu hướng tất yếu của ngành tài chính nói riêng và thị trường nói chung. "2 năm tới sẽ là khoảng thời gian hết sức quan trọng để Mobile-Money thể hiện giá trị trong công cuộc hỗ trợ đời sống người dân và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội tại Việt Nam. Mobile-Money có thể thay thế hoàn toàn lượng tiền lẻ đang tiêu dùng hiện nay trên thị trường", đại diện Viettel Digital khẳng định.

Nhà mạng đã sẵn sàng để triển khai dịch vụ Mobile-Money sớm nhất có thể

Cũng theo đại diện Viettel Digital, trước khi được triển khai thử nghiệm Mobile-Money tại Việt Nam, Viettel đã có kinh nghiệm triển khai tại 6/10 thị trường, do đó về cách thức vận hành, chi phí, nhân lực đều đã được Viettel tính toán kĩ lưỡng. "Chúng tôi sẽ phối hợp theo lộ trình và hướng dẫn của các cơ quan quản lý, để đảm bảo Mobile-Money của Viettel sẽ được triển khai sớm nhất, với quy mô rộng nhất ngay khi được cấp phép", đại diện Viettel Digital chia sẻ.

Trước đó, Viettel Digital đã có những chuẩn bị kĩ càng về mọi mặt, bắt đầu với việc thử nghiệm nội bộ từ cấp Tổng công ty, đến cấp Tập đoàn. Cuối năm 2020, đầu năm 2021, hơn 40.000 nhân viên Viettel trên cả nước đã tham gia thử nghiệm sử dụng tài khoản viễn thông để thanh toán, chuyển tiền thay cho các giao dịch tiền lẻ.

Trong số 03 nhà mạng được triển khai thí điểm dịch vụ Mobile Money, Viettel đang là đơn vị có nhiều cơ hội nhất để dẫn đầu thị trường Mobile Money, thậm chí có thể cạnh tranh sòng phẳng với các ví điện tử. Lý do đầu tiên là bởi vì,Viettel đang là nhà mạng có nhiều người dùng nhất tại Việt Nam, với gần 70 triệu thuê bao, trong đó có rất nhiều thuê bao ởvùng nông thôn, vùng sâu vùng xa nhờ vùng phủ sóng rộng.

Tiếp theo, Viettel đang sở hữu ViettelPay, ứng dụng đang phát triển theo mô hình ngân hàng số, cho phép các thuê bao có thể chuyển, nhận tiền thông qua số tài khoản ngân hàng MB. Bản thân ứng dụng ViettelPay đang tích hợp rất nhiều dịch vụ, không thua kém bất kì ứng dụng ví điện tử nào trên thị trường, từ gửi tiết kiệm, thanh toán điện nước, bảo hiểm, cho vay, hay đầu tư số… Nguyên nhân cuối cùng là ViettelPay cũng đang sở hữu các điểm giao dịch rộng khắp, từ của Viettel, cho đến các chuỗi của hàng của FPT Shop, các cửa hàng tạp hóa,… đơn vị này hoàn toàn có thể sẽ trở thành các điểm chấp nhận thanh toán dịch vụ Mobile-Money của mình. Do đó, với việc Mobile-Money được tích hợp trở thành một tài khoản Tiền di động trong ứng dụng ViettelPay, Viettel hoàn toàn có thể trở thành đối thủ đáng gờm của bất kì ví điện tử, ngân hàng, nhà mạng nào.

Tuy nhiên, điểm yếu của Viettel là ứng dụng này chưa có được lượng người dùng đông đảo, dịch vụ đa dạng và các chiến dịch Marketing, truyền thông sáng tạo như MoMo; không có một ứng dụng “top of mind” (đứng đầu tiên trong suy nghĩ của người dùng– PV) hậu thuẫn như Grab Pay, AirPay với Grab, Shopee…

Cùng quan điểm, trả lời trên truyền thông, ông Phạm Đức Long, Chủ tịch Hội đồng thành viên Tập đoàn VNPT cho biết, đơn vị này đã rất sẵn sàng để triển khai Mobile-Money. Sau khi Thủ tướng Chính phủ ký Quyết định số 316/QĐ-TTg, VNPT sẽ hoàn thiện hồ sơ và nộp lên Ngân hàng Nhà nước để xin cấp phép triển khai thí điểm. Bên cạnh đó, VNPT cũng sẽ làm việc với Bộ Thông tin và Truyền thông (TT&TT) và Bộ Công an để thẩm định các điều kiện cho việc cấp phép này. "VNPT hi vọng rằng, những thủ tục này sẽ sớm hoàn thành và VNPT sẽ sớm được cấp phép", ông Long bày tỏ.

Còn theo ông Bùi Sơn Nam, Phó Tổng Giám đốc MobiFone, để giúp cho những người dân vùng nông thôn và vùng xa xôi có thể tiếp cận được những dịch vụ thanh toán hiện đại thay vì dùng tiền mặt, MobiFone sẽ triển khai sớm việc làm đề án Mobile-Money gửi các Bộ, ngành liên quan để xin cấp phép trước khi triển khai chính thức. Các yếu tố như hạ tầng kỹ thuật cũng như giấy phép trung gian thanh toán đã được MobiFone chuẩn bị. "Ngay sau khi đề án được phê duyệt thì MobiFone sẽ triển khai ngay", ông Nam nói.

Tuy nhiên, đại diện các nhà mạng đều cho rằng, một trong những khó khăn mà Mobile-Money phải đối mặt đó là rào cản về thói quen, tâm lý người dùng. Bởi vì, đa số người dân vẫn có thói quen tiêu dùng bằng tiền mặt, 90% các giao dịch nhỏ dưới 100.000 đồng vẫn đang sử dụng tiền mặt, 86% các giao dịch Thương mại điện tử bằng hình thức thanh toán tiền mặt khi nhận hàng (COD). Để thay đổi được thói quen sử dụng tiền mặt của người tiêu dùng, phải thay đổi được cả thói quen hành vi của người bán hàng để lan tỏa đến hành vi của người dùng.

Giúp mở rộng hệ sinh thái thanh toán không dùng tiền mặt đến vùng nông thôn

Theo đại diện Viettel Digital, khi Mobile-Money được triển khai, khách hàng sẽ có thêm một phương thức thanh toán số khác bên cạnh ví điện tử và Internet Banking. Với những người đã sử dụng dịch vụ tài chính số, Mobile- Money sẽ giải quyết những vấn đề mà ngân hàng và ví điện tử chưa làm được, khi mà hầu hết các chi tiêu nhỏ và siêu nhỏ hầu hết chỉ được trả bằng tiền mặt. Khi Mobile- Money được triển khai, với mạng lưới điểm chấp nhận thanh toán phủ rộng, dịch vụ này sẽ giải quyết những chi tiêu nhỏ của người dùng.

Còn những người chưa được tiếp cận với các dịch vụ thanh toán số, tài chính số như ở khu vực nông thôn, vùng sâu, vùng xa, với Mobile Money, người dùng cũng có thể nhận, chuyển tiền, thanh toán, nạp rút tiền dễ dàng,... nhờ mạng lưới điểm giao dịch và chấp nhận thanh toán phủ rộng khắp toàn quốc của Viettel. Ngoài ra, người dân cũng không cần có tài khoản ngân hàng hay điện thoại thông minh (smartphone) để đăng ký, sử dụng dịch vụ.

"Mobile-Money sẽ cùng với các hình thức thanh toán số khác như ví điện tử cùng thúc đẩy phát triển thanh toán không tiền mặt, đặc biệt phù hợp trong bối cảnh dịch bệnh COVID-19 diễn biến phức tạp, phù hợp với xu hướng chung của thế giới hiện nay", đại diện Viettel Digital nhấn mạnh.

Về quy định hạn mức giao dịch không quá 10 triệu đồng/tháng, cả đại diện của Viettel Digital và MobiFone đều cho rằng là phù hợp, khi Mobile Money cho phép người dân sử dụng tài khoản viễn thông để thanh toán hàng hóa, dịch vụ có giá trị nhỏ. Khi mà, theo một nghiên cứu, mức tiêu dùng bình quân của khách hàng sử dụng ví điện tử là khoảng 300.000 đồng/tháng, chủ yếu là giao dịch thanh toán có giá trị nhỏ.

Đồng thời, Mobile Money sẽ phù hợp với nhiều tập khách hàng, đặc biệt là những khách hàng cá nhân chưa có điều kiện tiếp xúc với hệ thống tài chính ngân hàng. Các doanh nghiệp nhỏ cũng có thể tham gia và tận hưởng lợi ích từ Mobile Money, ví dụ như khi doanh nghiệp trở thành điểm chấp nhận thanh toán Mobile Money, doanh nghiệp sẽ được hưởng các quyền lợi theo chính sách của các nhà cung cấp dịch vụ Mobile Money.

Theo một chuyên gia trong lĩnh vực tài chính, Mobile Money sẽ là công cụ, phương tiện để mở rộng cho người dân một kênh thanh toán không dùng tiền mặt, giao dịch tương tự tài khoản ngân hàng cho những giao dịch có giá trị nhỏ ở vùng nông thôn, vùng sâu, vùng xa, nơi mà các dịch vụ ngân hàng khó tiếp cận. "Mobile-Money sẽ giống như "cánh tay nối dài" giúp thúc đẩy, kết nối hệ thống tài chính, tiến tệ của quốc gia đến vùng sâu, vùng xa, vùng nông thôn… ", vị chuyên gia này cho biết thêm.

Khi được hỏi, Mobile-Money sẽ đứng ở đâu trong bức tranh hệ sinh thái Fintech ở Việt Nam, vị chuyên gia này cho rằng, về bản chất, Mobile-Money hay ví điện tử đều giống nhau. Đó là việc có một tài khoản trung gian sử dụng trên thiết bị di động (smartphone hoặc điện thoại phổ thông), tài khoản này có thể được nạp tại các điểm giao dịch hay từ tài khoản ngân hàng. Ví điện tử hay Mobile- Money đều được định danh qua số điện thoại di động. Tuy nhiên, điểm khác biệt ở chỗ, trong khi Mobile-Money được gắn với nhà mạng, còn ví điện tử dành cho các dịch vụ trung gian thanh toán.

Ngoài ra, nếu như ví điện tử hầu hết chỉ tập trung ở các thành phố lớn thì Mobile-Money sẽ tiếp cận dễ dàng hơn đến vùng nông thôn, vùng sâu, vùng xa, vì các nhà mạng như Viettel, VNPT, MobiFone sẵn có mạng lưới cửa hàng, chi nhánh, đại lý. Do đó, người dân có thể dễ dàng đến các chi nhánh, cửa hàng để nạp, rút tiền trong Mobile Money một cách dễ dàng với số điện thoại đã được định danh của mình, điều mà các ví điện tử rất khó thực hiện.

Vì vậy, Mobile-Money có hạn mức giao dịch 10 triệu đồng/tháng để có thể phù hợp với đối tượng, với những nơi mà nó sẽ tiếp cận."Mobile Money là điều kiện mở rộng, cơ hội để người dân ở nông thôn, vùng sâu vùng xa tiếp cận thanh toán điện tử một cách thuận tiện nhất", vị chuyên gia này khẳng định.

Mobile-Money khó phát triển ở các thành phố lớn

Khi được hỏi về cơ hội phát triển của Mobile-Money ở những thành phố lớn, vị chuyên gia này cho rằng, sẽ có sự giao thoa, giao dịch giữa người sử dụng Mobile Money ở thành phố lớn, thành thị với người dân ở nông thôn, vùng sâu vùng xa. Mặc dù vậy, Mobile Money sẽ khó có chuyện "lấy nông thôn bao vây thành thị" như cách Viettel hay Sendo làm trước đây, bởi vì hành vi sử dụng của 2 tập người dùng ở các vùng này là khác nhau. Sự dịch chuyển từ nông thôn lên thành thị, chủ yếu đến từ nhóm khách hàng trẻ tuổi đi làm, đi học rồi di cư lên thành phố.

Nhưng khi đi làm, đi học trên thành phố, hầu hết mọi người đều được yêu cầu làm tài khoản ngân hàng để nhận lương hay để thanh toán tiền học, chưa kể đến những người này có cơ hội tiếp cận với những dịch vụ tài chính phát triển hơn, tiện lợi hơn nên Mobile-Money không phải là một dịch vụ quá mới mẻ. "Do đó, có thể họ vẫn sẽ sử dụng song song cả Mobile-Money để giao dịch với một tập người dùng nào đó ở nông thôn, vùng sâu vùng xa, nhưng chắc chắn sẽ sử dụng thêm những dịch vụ tài chính khác thuận tiện hơn, nhất là tại các thành phố lớn, mật độ sử dụng ví điện tử, tài khoản ngân hàng… đều ở mức cao", vị chuyên gia này nói.

Do đó, vị chuyên gia này tin rằng, ở các thành phố lớn, thành thị, ví điện tử sẽ có nhiều cơ hội phát triển hơn so với Mobile-Money, bởi vì mấu chốt vẫn là điểm chấp nhận thanh toán, tính khả dụng, thanh khoản của phương tiện thanh toán đang sử dụng.

Ngoài ra, mặc dù các nhà mạng có lợi thế về mạng lưới các giao dịch để nạp hay rút tiền, nhưng để cạnh tranh với ví điện tử, các nhà mạng phải giải bài toán, khi dùng Mobile-Money sẽ thanh toán cho những dịch vụ gì, tính hữu dụng ra sao… "Những điểm này thì ví điện tử như MoMo, VnPay, Grab Pay, Airpay… đang có lợi thế và làm rất tốt bằng cách tích hợp nhiều dịch vụ cũng như có số lượng lớn các điểm chấp nhận thanh toán", vị chuyên gia trong lĩnh vực tài chính này nhận định.

Mặc dù, Mobile Money là điển hình thành công ở những nước nghèo, những nước đang phát triển bởi ở những nơi đó hệ thống ngân hàng, tài chính chưa đủ để phủ rộng đến người dân ở nông thôn. Những người ở vùng sâu, vùng xa sẽ "đi tắt" bằng cách dùng Mobile-Money để thanh toán điện tử, bởi đây là phương thức thanh toán rất đơn giản trên di động, thậm chí có thể dùng SMS, USSD trên điện thoại phổ thông để sử dụng.

Việc phát triển Mobile-Money hiện nay ở Việt Nam rất phù hợp, khi trở thành "cánh tay nối dài" để kết nối các dịch vụ tài chính với nhau ở nông thôn, vùng sâu, vùng xa và cùng thúc đẩy thanh toán không dùng tiền mặt. Thậm chí, ngân hàng, các công ty Fintech và nhà mạng có thể cùng kết hợp với nhau để đưa ra các dịch vụ, khai thác trên mạng lưới của VNPT, MobiFone, Viettel cũng như tập khách hàng 130 triệu tài khoản di động.

"Mặc dù vậy, do ví điện tử và ngân hàng ở Việt Nam rất phát triển nên Mobile-Money sẽ chỉ giúp tạo thêm một kênh thanh toán, giao dịch trong hệ sinh thái không dùng tiền mặt và khó có thể đòi hỏi vì tạo sự đột phá như ở Kenya hay Châu Phi trước đây", vị chuyên gia này kết luận.

(Bài đăng trên ấn phẩm in Tạp chí TT&TT Số 3 tháng 3/2021)

Thế Khiêm