Cuốn sách giúp lý giải nguồn gốc hình thành, phát triển mạng xã hội

Cuốn sách có tên đầy đủ "Quảng trường và tòa tháp: Mạng lưới và quyền lực, từ Hội Tam điểm đến Facebook" (tên tiếng Anh: "The Square And The Tower: Networks And Power, From The Freemasons To Facebook") là tác phẩm mới nhất của tác giả từng đạt nhiều giải thưởng nổi tiếng của Anh Niall Ferguson.

Xuất bản lần đầu năm 2018 và được tờ New York Times bình chọn là cuốn sách bán chạy nhất, tác phẩm đã mang đến một bản tái hiện xuất sắc những bước ngoặt trong lịch sử thế giới, bao gồm cả giai đoạn mà chúng ta đang sống, cũng như sự va chạm giữa hệ thống phân cấp quyền lực cũ và mạng xã hội mới.

Trong tác phẩm mới nhất này, Ferguson phân tích và làm rõ tác động lẫn nhau giữa các mạng lưới cũng như trật tự thứ bậc từ thời xa xưa cho đến gần đây. Từ những tín ngưỡng từ thời La Mã cổ đại đến các triều đại của thời kỳ Phục hưng, từ tổ tiên thời tiền sử đến Facebook, tác phẩm kể câu chuyện về sự tăng, giảm và trỗi dậy của các mạng, đồng thời chỉ ra cách lý thuyết mạng - các khái niệm như phân nhóm, mức độ phân tách, mối quan hệ yếu, lây truyền và chuyển pha - có thể biến đổi hiểu biết của chúng ta về cả quá khứ và hiện tại.

Thế kỷ XXI đã được ca ngợi là kỷ nguyên của kết nối mạng lưới, hiểu theo cả nghĩa công nghệ lẫn nghĩa xã hội. Tuy nhiên, trong "Quảng trường và tòa tháp", Niall Ferguson lập luận rằng các mạng lưới đã và luôn luôn đồng hành cùng chúng ta từ rất lâu đời cho đến tận thời nay, từ hình thái cấu trúc của bộ não đến chuỗi thức ăn, từ phả hệ gia đình đến khối cộng đồng tự do…

Trong suốt lịch sử, các hệ thống phân cấp được đặt trong tòa tháp cao tuyên bố cai trị, nhưng thường quyền lực thực sự nằm trong các mạng lưới ở quảng trường thị trấn bên dưới. Chính thông qua đó, các ý tưởng cách mạng có thể lan truyền rộng rãi.

Dựa trên những hiểu biết lý thuyết của rất nhiều ngành học, từ kinh tế học, xã hội học, khoa học thần kinh đến hành vi tổ chức, cuốn sách đã làm rõ luận điểm: các mạng xã hội luôn có vai trò quan trọng hơn nhiều trong lịch sử và chưa bao giờ quan trọng đến vậy trong hai thời kỳ.

Đầu tiên là "thời đại nối mạng" theo sau sự ra đời của máy in ở châu Âu vào cuối thế kỷ XV và kéo dài đến cuối thế kỷ XVIII. Thời kỳ thứ hai - thời của chúng ta - bắt đầu từ những năm 1970. Giữa hai thời kỳ này, từ cuối những năm 1790 cho đến cuối những năm 1960, cho thấy xu hướng ngược lại: các tổ chức thứ bậc đã thiết lập lại quyền kiểm soát của mình và thành công trong việc dập tắt hoặc sáp nhập các mạng lưới. Đỉnh cao của quyền lực được tổ chức theo thứ bậc trên thực tế là giữa thế kỷ XX - kỷ nguyên của chế độ chuyên chế và chiến tranh tổng lực.

Cuốn sách có thể coi là một khảo sát về lịch sử tồn tại và hoạt động của các hệ thống mạng lưới trong xã hội con người: từ câu chuyện về các hội kín cho đến các "mạng lưới" được ứng dụng trong chiến tranh du kích ở Borneo và chiến tranh Việt Nam… trước thời Facebook. Các mạng lưới giúp tạo ra những phát kiến đổi mới hay các hệ thống trật tự thứ bậc đã giúp phổ biến các phát minh đổi mới đó…

Ferguson cũng đề cập tới căng thẳng giữa các mạng lưới phân tán và các trật tự thứ bậc vốn lâu đời như chính loài người và tồn tại bất chấp tình trạng công nghệ, hay sự trở mình để vươn lên nắm lấy quyền lực tối cao trong một xã hội của những mạng lưới này, để từ đó có thể tác động làm biến chuyển và cải tạo các cộng đồng từ phạm vi cục bộ đến toàn cầu.

Với những nghiên cứu sâu sắc, tờ Christian Science Monitor đánh giá "Quảng trường và Tòa tháp" không chỉ mang tính lịch sử khiêu khích, mà còn chứng tỏ đây là một tác phẩm chung của thời đại Internet".

Còn theo tờ San Francisco Chronicle, "Ferguson nhắc nhở chúng ta rằng mạng xã hội không phải hình thành hoàn toàn từ tâm trí của Mark Zuckerberg, đúng hơn, đó là một lực lượng bền bỉ luôn tồn tại trong mọi vấn đề của loài người, từ đó cung cấp một lăng kính mới lạ về quá khứ và hiện tại".

Tác giả cuốn sách Niall Ferguson (18/4/1964) là một trong các sử gia nổi tiếng nhất ở thời hiện đại, được Tạp chí Time bình chọn là một trong 100 người có ảnh hưởng nhất thế giới năm 2004.

Ông là tác giả của 15 cuốn sách nổi tiếng, được giới chuyên môn cũng như độc giả đánh giá cao. Trong đó, "The Pity of War: The World War One" và "The World's Banker: The History of the House of Rothschild" đã giành được Giải thưởng Wadsworth cho hạng mục Lịch sử Kinh doanh và cũng lọt vào danh sách của Giải thưởng Jewish Quarterly/Wingate Literary và Giải thưởng Sách Do Thái Quốc gia Hoa Kỳ.

Hoàng Linh