Tác động của ICT trong phát triển kinh tế - xã hội (Kỳ 2)

ICT và việc tạo ra các sáng tạo, ý tưởng mới

Lan tỏa kiến thức là một cơ sở quan trọng của sự đổi mới và tăng trưởng kinh tế, được phát sinh khi kiến thức của một nhà phát minh được sử dụng trên cơ sở không cạnh tranh (có nghĩa là không có chi phí trực tiếp) bởi các nhà phát minh khác. Tuy nhiên, những tác động lan truyền này khó đo lường, buộc nhóm nghiên cứu LSE phải phát triển một số liệu mới. Họ tính toán dữ liệu bằng sáng chế quốc tế dài hạn và xây dựng phương pháp theo thuật toán PageRank của Google để đo lường ảnh hưởng trí tuệ qua mạng lưới chỉ số lịch sử. Chỉ số ‘PatentRank’ này chỉ ra rằng công nghệ ICT tạo ra sự lan truyền kiến thức lớn hơn các công nghệ khác. Điều này bao gồm việc ICT tiếp tục dẫn đầu trước các lĩnh vực khoa học cao cấp, tiên tiến như công nghệ sinh học và năng lượng sạch.

Trong hệ thống các công nghệ ICT, liên lạc vô tuyến đã trải qua một thời gian dài lan tỏa cao từ đầu những năm 1980 trở đi. Lan tỏa kiến thức từ lĩnh vực robot đã tăng đột biến vào những năm 1970 và 1980 nhưng vẫn không thay đổi kể từ thời điểm đó. Tuy nhiên, giống như lĩnh vực AI, những phát triển mới nhất trong việc sáng tạo và truyền bá kiến thức về robot đã không thể hiện trong dữ liệu. Nhìn chung, mức độ lan tỏa cao được thấy trên các lĩnh vực liên quan đến ICT cho thấy có một vai trò chính sách liên tục của chính phủ trong việc hỗ trợ R&D thương mại và nghiên cứu khoa học cơ bản liên quan đến ICT.

Phổ cập các công nghệ băng rộng và lợi ích kinh tế - xã hội của Internet

Internet hiện nay được hình thành như là một phần cốt lõi của nền kinh tế ICT. Nó đã trải qua nhiều giai đoạn phát triển, từ sự xuất hiện của truy cập quay số (dial-up) vào cuối những năm 1990, sự ra đời của ADSL trong những năm 2000, sự phát triển của công nghệ cáp quang và phát triển không ngừng cơ sở hạ tầng di động.

Sử dụng cơ sở dữ liệu lịch sử mới tại Vương quốc Anh, báo cáo LSE phân tích, thảo luận về hiệu quả của Internet băng rộng tác động lên tổng thể nền kinh tế. Chỉ có 40% dân số Anh, tập trung đặc biệt ở các khu vực đô thị hóa, đã truy cập vào ADSL vào đầu năm 2001 và mất khoảng 6 năm để hoàn thành việc triển khai. Biểu đồ 2 cho thấy tốc độ triển khai được xác định chủ yếu bởi mật độ dân số. Ví dụ, 20% diện tích hàng đầu (độ phân giải thứ 8 trở lên) nhận được truy cập ADSL ít nhất 1.000 ngày trước các khu vực ít dày đặc hơn. Đổi lại, các khu vực tiếp nhận sớm này đã có một khởi đầu quan trọng trong việc khai thác lợi ích kinh tế của băng thông rộng.

Biểu đồ 2: Phát triển băng rộng (ADSL tại Vương quốc Anh) và mật độ dân số

Mô hình của nhóm nghiên cứu LSE cho thấy việc triển khai ADSL có liên quan đến những thay đổi của thị trường lao động ở mức độ vừa phải, ví dụ như sự suy giảm về tỷ lệ "nghề thủ công thông thường" có nhiều khả năng bị thay thế bởi ICT trong dài hạn. Sự phổ biến của ADSL cũng liên quan đến mức lương cao hơn. Việc tăng 30% tỷ lệ thâm nhập băng thông rộng trải qua các khu vực riêng lẻ trong thời đại này được liên kết với mức lương cao hơn 0,6%. Điều này tương tự như ước tính của Na Uy và Hoa Kỳ sử dụng các chiến lược mô hình so sánh và cho thấy băng thông rộng là một đóng góp quan trọng vào tăng trưởng tiền lương trong những năm 2000. Dữ liệu về hiệu ứng của việc triển khai cáp quang vẫn cần thời gian để giải quyết nhưng hiệu ứng tiền lương tương tự có thể được mong đợi, đặc biệt ở những khu vực đã trải qua tốc độ tải xuống lớn hơn liên quan đến ADSL.

Tự động hóa và tương lai của việc làm

Các cuộc tranh luận chính sách hiện đang được quan tâm mạnh mẽ bởi những gì có thể được gọi là "sự lo lắng về tự động hóa". Một cuộc khảo sát của Trung tâm Nghiên cứu Pew năm 2017 cho thấy hơn 70% người Mỹ trưởng thành lo ngại về việc có robot thực hiện nhiều nhiệm vụ hơn, 67% lo ngại về việc sử dụng các thuật toán trong đánh giá và tuyển dụng ứng cử viên, và 54% lo ngại về sự phát triển của những chiếc xe không người lái.

Trong khi báo cáo LSE theo dõi và thừa nhận tác động của công nghệ đối với việc làm và tiền lương trong 30 năm qua, đồng thời cũng khuyến cáo thận trọng trong việc dự báo tác động của tự động hóa trong tương lai gần. Đặc biệt, báo cáo nhấn mạnh rằng sự phát triển của tự động hóa không đồng nghĩa rằng toàn bộ nghề nghiệp đã bị chiếm mất - như một số ước tính đã giả định - nhưng ngụ ý rằng một phần tập hợp các nhiệm vụ trong một nghề nghiệp bị ảnh hưởng. Do đó, xu hướng “tự động hóa từng phần” này đặt ngưỡng trần cho các tác động tiêu cực gần đây của tự động hóa về việc làm và tiền lương.

Báo cáo LSE tiếp tục xem xét các xu hướng gần đây trên thị trường lao động Mỹ, nhằm kiểm chứng rằng "làn sóng mới" tự động hóa đã bắt đầu ảnh hưởng đến công việc kỹ năng cao. Tự động hóa hoặc máy tính, ví dụ, có thể được thay thế cho các nhiệm vụ của công việc thường xuyên, nhưng tăng cường nhiệm vụ của công việc không thường xuyên. Điều này dẫn đến tác động khác biệt của tự động hóa trên các ngành nghề có thể được mô hình hóa một cách có hệ thống.

Câu hỏi cho dữ liệu tiếp theo là liệu một số lượng đáng kể các công việc không thường xuyên đã trải qua một 'bước ngoặt' có thể được liên kết một cách hợp lý với tự động hóa hay không. Điều này không được hỗ trợ mạnh mẽ bởi các bằng chứng được nhóm nghiên cứu LSE tổng hợp lại. Các xu hướng trong những năm 2010 cho thấy một mức độ liên quan vừa phải của các tổn thất công việc trong các ngành nghề thường xuyên bị đe dọa nhất bởi tự động hóa. Một điểm quan trọng ở đây là tổn thất công việc trong các nghề nghiệp thông thường trước đây đã được tập trung trong thời kỳ suy thoái khi các công ty bắt đầu thay đổi cấu trúc quan trọng nhất của họ. Do đó, chúng ta không thể nhìn thấy những dấu hiệu quyết định của một 'làn sóng mới' của tự động hóa tác động vào thị trường lao động cho đến chu kỳ suy thoái kinh tế tiếp theo.

Minh Thiện