10 kỹ năng quan trọng của nhà báo trong thời đại số

1.KỸ NĂNG ĐÁNH GIÁ VÀ THẨM ĐỊNH

Khi có sự kiện mới, thông tin thực và tin đồn tràn lan trên các mạng xã hội và các website khác. Khả năng đánh giá nội dung nào là chính xác hoặc gần chính xác là một kỹ năng vô cùng quan trọng đối với nhà báo. Dù đó chỉ đơn giản là việc xác định thời gian, địa điểm của một bức ảnh, video thì vai trò khám phá sự thật của nhà báo là không hề thay đổi trên môi trường trực tuyến (online). Ngoài những kỹ năng truyền thống về cách tiếp cận nguồn tin gốc và những người có thể chứng thực sự việc, có rất nhiều công cụ online dành cho nhà báo sử dụng, ví dụ như điều tra lịch sử bức ảnh hay những thông số kỹ thuật của đoạn video.

Paul Watson, giám đốc công nghệ (CTO) của Storyful khuyên các nhà báo sử dụng tính năng tìm kiếm hình ảnh của Google để kiểm tra lịch sử bức ảnh. Nhiều công cụ tìm kiếm và thẩm định nguồn gốc, lịch sử của hình ảnh miễn phí nhưng vẫn rất hữu ích cho nhà báo như Tin Eye (http://www.tineye. com/) và Snopes (http://www.snopes.com).
Tầm quan trọng của việc thẩm định càng được nhấn mạnh qua thương vụ hãng truyền thông News Corp mua lại mạng xã hội tin tức Storyful vào cuối năm 2013. Storyful chạy trong Open Newsroom của mạng xã hội Google nhằm lấy ý kiến thẩm định của cộng đồng các nhà báo về tính xác thực của tin tức trên mạng xã hội. Ngoài ra, sự phát triển của dự án InformaCam do báo Guardian khởi xướng là nơi hỗ trợ tốt cho nhà báo thẩm định hình ảnh, video nhờ tập hợp được metadata về thời gian, địa điểm, ID thiết bị chụp,... của bức ảnh hay video cần xác thực.

2.HIỂU VÀ ỨNG DỤNG PHÂN TÍCH DỮ LIỆU (ANALYTICS)

Những kiến thức về phân tích dữ liệu mà nhà báo cần nắm được chỉ đơn giản là những con số thống kê về số lượt xem bài báo của bạn, thời gian độc giả xem nhiều nhất, nội dung gì được độc giả quan tâm nhất. Biết cách tìm, hiểu và sử dụng phân tích dữ liệu là một kỹ năng cần thiết cho nhà báo. Mỗi tòa báo có thể sử dụng nhiều nền tảng khác nhau của chính tòa báo hoặc bên thứ ba để đo đạc các dữ liệu nêu trên. Ngoài ra, có một số nền tảng khác chuyên tập trung phân tích dữ liệu từ các mạng xã hội nhằm giúp các doanh nghiệp, tổ chức (trong đó có các tòa báo) xây dựng chiến lược truyền thông trên các mạng xã hội được hiệu quả hơn.

3.KHAI THÁC HIỆU QUẢ ĐIỆN THOẠI DI ĐỘNG

Sức mạnh của smartphone trong vài năm gần đây tăng lên mạnh mẽ, giúp ích cho mọi người và cả nhà báo có thể thu thập, chia sẻ thông tin nhanh chóng mọi lúc, mọi nơi. Đầu năm 2013, hãng tin AP sử dụng ứng dụng video streaming Bambuser để chia sẻ hình ảnh ngay sau vụ nổ lớn ở Praha (Cộng hòa Séc). BBC News sử dụng tài khoản mạng xã hội Instagram của mình chia sẻ đoạn video 15 giây mô tả ảnh hưởng của siêu bão ở Philippin. Sky News (Anh) có chương trình "sống trong 90 giây“ sử dụng smartphone và ứng dụng quảng bá tin Dejero.

Làm tin bằng điện thoại di động không phải là xu hướng mới và các nhà báo cần có kỹ năng sử dụng các công cụ số để nhanh chóng ghi lại, biên tập và chia sẻ hình ảnh, video về sự kiện. Nhà báo cần thường xuyên cập nhật, tìm hiểu sử dụng các ứng dụng mới cho smartphone phục vụ xử lý tin tức đa phương tiện.

4.TĂNG CƯỜNG TRẢI NGHIỆM CHO ĐỘC GIẢ

Các nhà báo được khuyến khích thực hiện cách đưa tin tức sao cho độc giả có cảm giác gắn kết hơn với nội dung tin. Điều đó nghĩa là cần công cụ và nền tảng mới giúp tăng cường trải nghiệm như: tạo dòng thời gian tương tác hay các hình ảnh, video gây ấn tượng mạnh mẽ cho độc giả. Cuối năm 2013,đài BBC công bố kế hoạch lập nhóm News Labs nhằm khuyến khích tạo ra cách làm và đưa tin tức "sáng tạo hơn và trải nghiệm hơn“. Nhiều tòa báo lớn khác đã lập ra những nhóm sáng tạo nội dung số, thiết lập vị trí lãnh đạo tòa báo phụ trách riêng về xuất bản nội dung số.

5.LÀM CHỦ KỸ NĂNG DỮ LIỆU CƠ BẢN

Những kỹ năng làm báo dựa trên dữ liệu (data journalism) khá đa dạng, từ những kỹ thuật cơ bản như xóa các bảng dữ liệu và tạo ra đường đồ thị đơn giản, cho đến những kỹ năng cao cấp hơn như chuẩn bị dữ liệu để phân tích hay lập trình để tạo ra những hình ảnh mô phỏng có tương tác ...

Đối với bất kỳ nhà báo nào, khả năng phát hiện ra nội dung quan trọng từ tập dữ liệu là cực kỳ hữu ích. Dường như hầu hết các nhà báo hiện nay mới chỉ thỉnh thoảng khai thác được tập dữ liệu số thực sự hiệu quả. Sau khi đã phát hiện được nội dung quan trọng từ tập dữ liệu, bước tiếp theo là phải biểu diễn nội dung đó theo cách hiệu quả nhất có thể. Tối thiểu thì các nhà báo cần có các kỹ năng xử lý bảng tính, ví dụ phải biết cách lập pivot table. Những nội dung hướng dẫn trực quan rất sẵn có trên mạng giúp nhà báo tự học dễ dàng. Môn học về thống kê tạo nền tảng vững chắc cho nhà báo hiểu rõ về xử lý dữ liệu. Có thể học qua mạng miễn phí môn thống kê từ những trường đại học nổi tiếng, ví dụ như UC Berkeley (tải về qua iTunes)

6.NỘI DUNG PHÙ HỢP NỀN TẢNG VÀ CÔNG CỤ TÌM KIẾM

Bạn đã có xếp hạng cao trên mạng xã hội chưa? Kết quả tìm kiếm trên mạng có cho thấy lưu lượng truy cập lớn đến nội dung của bạn? Nếu câu trả lời là "chưa“ thì đã đến lúc bạn cần phải nghĩ cách tạo nội dung phù hợp và phương pháp tiếp cận khác tới độc giả. Điều đó nghĩa là nội dung phải chứa những từ khóa "nóng" liên quan với chủ đề, cách viết tít sao cho dễ lan truyền nhanh trên mạng. Lưu ý rằng có nhiều cộng đồng độc giả trên các nền tảng khác nhau.

Ví dụ, trên Facebook, nội dung chứa nhiều hình ảnh tỏ ra khá hiệu quả. Dù thực hiện bằng cách nào thì kết quả là nội dung phải dễ tìm kiếm, dễ chia sẻ nhưng cách tiếp cận những nền tảng khác nhau phải khác nhau.

Ví dụ, trang tin tức Quartz (ưu tiên đọc tin trên nền tảng di động) có nguyên tắc viết tít dài nhưng giữ cho nội dung hoặc phải ngắn hơn 500 từ hoặc dài hơn 800 từ. Kevin Denaley, tổng biên tập Quartz giải thích "độc giả quan tâm đến cả tin ngắn và bài phân tích dài. Với tin bài trong khoảng 500-800 từ thì quá dài để chia sẻ nhưng quá ngắn để phân tích sâu". Đây là ví dụ điển hình cho tờ báo hướng đến độc giả di động nên có cách tiếp cận ưu tiên di động (mobile-first). Vì vậy, từ cách viết tin bài, biên tập, duyệt và đưa tin cũng phải phù hợp nhất cho nền tảng di động.

7.CHỦ ĐỘNG TRONG MẠNG XÃ HỘI

Các nhà báo đang cảm nhận rõ sức mạnh ngày càng tăng của cộng đồng mạng trong việc thu thập và lan truyền tin tức. Ngày càng có nhiều công cụ và kỹ thuật được áp dụng để quản lý mạng tốt hơn, có ý nghĩa hơn. Vậy nhà báo cần chủ động như thế nào?

Twitter không phải là nơi quảng bá tin mà chỉ là nơi gắn kết, chia sẻ và tương tác. Mỗi tòa báo cần có cách tiếp cận khác nhau đôi chút. Nói chung, bí quyết để gắn kết hiệu quả với cộng đồng trên mạng xã hội là phải tích cực phản hồi. Tòa soạn khuyến khích nhà báo không chỉ tiếp cận cộng đồng qua các mạng xã hội phổ biến như Facebook, Twitter mà cần phát hiện ra những cộng đông mới, các mạng ngách (niche), nơi có những người quan tâm chuyên sâu vào một số nội dung nhất định.

8.QUẢN TRỊ TỐT HỒ SƠ CÁ NHÂN SỐ

Tiếp theo kỹ năng nêu trên, hiển nhiên là nhà báo cần luôn nổi bật trên các mạng xã hội mà bạn tham gia. Liệu tiểu sử của bạn có được cập nhật thường xuyên? Thông tin liên lạc với bạn có rõ ràng và thuận tiện? Bạn có tài khoản trên Google và LinkedIn không và có được cập nhật không? Bạn có theo dõi (follow) những người thuộc lĩnh vực bạn đang quan tâm? Bạn có sử dụng thành thạo các tính năng trên mạng xã hội để nhiều người tiếp cận được bạn? Ví dụ, John Thompson, giám đốc của trang web: journalism.co.uk có hơn 8.000 kết nối liên quan đến báo chí trên LinkedIn. Bạn có thể sử dụng những công cụ tự động kết nối, cập nhật hồ sơ cá nhân trên nhiều trang mạng xã hội đồng thời. Nhà báo cũng cần có nội dung sao lưu (back-up) và cân nhắc sử dụng những nền tảng đám mây để lưu bản sao trên đó, nhất là khi bạn không làm việc tại văn phòng.

9.BẢO ĐẢM AN TOÀN THÔNG TIN SỐ

Cho dù tác nghiệp trên môi trường online hay offline, nhà báo phải luôn suy nghĩ kỹ càng về cách thức chia sẻ thông tin, nhất là khi thông tin đến từ những nguồn nặc danh. Cần có những kiến thức căn bản về an toàn thông tin trước nguy cơ bị tin tặc tấn công cũng như vô tình làm lộ thông tin. Bạn nên tham vấn thêm các chuyên gia về an toàn thông tin số có từ khá nhiều nguồn trên mạng.

10.NHỮNG KỸ NĂNG BÁO CHÍ TRUYỀN THỐNG

Dù cho tác nghiệp trên môi trường số thì những kỹ năng của báo chí truyền thống như viết, biên tập, thẩm định nguồn tin vẫn là cốt lõi. Việc đưa kỹ năng thẩm định nguồn tin lên đầu tiên trong danh sách nhằm nhấn mạnh rằng, trong thời đại số hiện nay, nguyên tắc bảo đảm sự chính xác, khách quan, trung thực của thông tin vẫn có ý nghĩa quyết định chất lượng của báo chí. Kỹ năng viết báo truyền thống là nền tảng cần thiết và được mở rộng phong phú hơn cho phù hợp với từng thể loại tin ngắn, dài, chú thích video, 140 ký tự (trên Twitter)... trong môi trường số hiện nay.

HP
(Theo www.journalism.co.uk)