Cuốn sách tập hợp các bài viết của GS Phạm Xuân Yêm về cơ học lượng tử và thuyết tương đối cũng như những ứng dụng của nó trong vật lý hạt cơ bản mà ông là một chuyên gia có tên tuổi trên thế giới.

Phạm Xuân Yêm là một trong những người Việt Nam đam mê khoa học, sớm đi vào trung tâm của nền vật lý hiện đại đang phát triển mạnh mẽ ở phương Tây, và là nhà nghiên cứu rất thành đạt.
Với con mắt nghệ sỹ, một trái tim nhân văn và tinh thần khoa học, ông đã vẽ nên những bức tranh khoa học hiện đại sáng sủa, với những tiêu đề rất đặc trưng như Cái Không của lượng tử, Thuyết tương đối, Bản giao hưởng huyền diệu giữa Lượng tử và Tương đối; Trăm năm cái “h” vẫn hằng; Địa trục, Thiên hà; Cơ cấu hình thành vạn vật; Hạt Neutrino - sứ giả của hai thế giới thái cực, v.v.

Và khi cần, ông có thể kèm theo các biểu thức toán học để diễn tả độ chính xác của ý tưởng. Khoa học là tinh tế, được diễn tả qua các công cụ toán học, chẳng hạn qua công thức nổi tiếng và đẹp mắt E = mc2 cũng là chìa khóa của những nguồn năng lượng hạt nhân ghê gớm.

Chính với toán học là kẻ đồng hành, khoa học phương Tây mới đi xa hơn “nhận thức trực quan” (intuitive perception) của phương Đông. Khoa học không phải là đứa con của trực giác bình thường, mà những kết quả của nó thường là phản - trực giác, như có thể thấy được từ thời Newton đến Einstein.

Trong chừng mực nhận thức được diễn tả bằng toán học, và được thực nghiệm xác nhận, nó mới được công nhận là khoa học, hiểu biết mới được chính xác. Chúng ta chỉ hiểu được thế giới trong chừng mực nó được diễn tả qua toán học (Kant). Cho nên, đối với sinh viên, quyển sách này trong chừng mực cũng có tính bổ sung cho sách giáo khoa.
Einstein từng nói: “Sự giới hạn các nhận thức khoa học vào một nhóm nhỏ người làm suy yếu tinh thần triết học của một dân tộc và dẫn đến sự nghèo nàn tinh thần của nó”. Và ý thức rằng “tri thức là sức mạnh”, GS Phạm Xuân Yêm muốn truyền cảm hứng cho giới trẻ trong thời đại xã hội Việt Nam đang thiếu tình yêu và đam mê khoa học.
Theo dịch giả Nguyễn Xuân Xanh: “Tiếng nói của GS. Yêm luôn luôn có trọng lượng và được lắng nghe, trong khoa học cũng như trong cuộc sống cá nhân hằng ngày. Ông không chỉ là một nhà khoa học lớn, mà còn là một nhân cách lớn, một tấm gương dấn thân trong khoa học, một trí thức công chúng có trách nhiệm với cộng đồng rất đáng ngưỡng mộ”.

Tập sách này là thông điệp tinh thần ông muốn gửi đến các thế hệ mai sau về những khám phá khoa học trụ cột đã và còn định hình thế hệ chúng ta đang sống, cũng như thông qua bài Xã hội dựa trên hai trụ cột: Tri thức và lòng trắc ẩn như một credo (tín điều), ông muốn gửi gắm tình cảm đối với đất nước, về những giá trị nhân văn, về sự xây dựng nền khoa học quốc gia, sự tất yếu các giá trị phổ quát của cả thế giới như nền tảng của sự phát triển nói chung mà Việt Nam phải chấp nhận để đồng hành trên con đường thế giới đã và đang đi.
Nhân dịp ra mắt cuốn sách NXB Tri thức phối hợp với Viện Pháp tại Hà Nội tổ chức buổi toạ đàm giới thiệu sách vào lúc 14h00 ngày 6/1/2023 tại Phòng Paris 2 Viện Pháp (15 Thiền Quang, Hà Nội) với sự tham gia của các diễn giả: PGS, TS Nguyễn Ái Việt - Nguyên Viện trưởng Viện CNTT, ĐH Quốc gia Hà Nội; Nhà giáo, dịch giả, TS Phạm Văn Thiều; Diễn giả qua zoom: Tác giả cuốn sách, GS. Phạm Xuân Yêm (từ Pháp).

GS. Phạm Xuân Yêm tốt nghiệp Trung học Chu Văn An Hà Nội 1954, Đại học Sài Gòn (1955-1956), nhận học bổng của chính phủ Pháp sang Paris du học năm 1956. Ông là tiến sĩ quốc gia Đại học Paris; Giám đốc nghiên cứu thuộc Trung tâm Quốc Gia Nghiên cứu Khoa học (ngành Vật lý lý thuyết), tòng sự ở Đại học Pierre & Marie Curie, Paris. Ông được biệt phái sang Đại học Stanford (Mỹ, 1974-1975) và CERN (Centre Européen de Recherche Nucléaire, Thụy Sĩ, 1982-1983).
Ông là đồng tác giả với GS. Hồ Kim Quang (Đại học Laval, Canada) cuốn sách giáo trình về Vật lý hạt cơ bản: Elementary Particles and their Interactions, Concepts and Phenomena. Springer, Berlin, New York (1998) được dùng trong nhiều đại học Mỹ, Châu Âu và Úc./.

Thu Hiền