Xu hướng sử dụng AI vào hoạt động tác nghiệp báo chí không còn mới. Vài năm trước, nhiều tòa soạn trên thế giới đã sử dụng chatbot để tăng cường tương tác với độc giả. Nhiều hãng thông tấn như AP, Yonhap… cũng đã sử dụng robot để viết các tin tức đơn giản.

Tại Việt Nam, nhiều cơ quan báo chí từng bước áp dụng các công nghệ số hiện đại như AI, Internet vạn vật (IoT), đám mây, dữ liệu lớn… vào hoạt động của mình. Hầu như các đơn vị báo chí lớn như Thông tấn xã Việt Nam (TTXVN), VnExpress, VietNamNet, Zing… đều đã trở thành các đơn vị báo chí đa phương tiện với các trang báo đáp ứng tiêu chí mobile first (ưu tiên tốc độ và tối ưu cho di động), đa nền tảng, sử dụng các hình thức truyền tải tin bài hiện đại như E-magazine, Interactive, Infographic, Story scroll…

Việc ứng dụng AI cũng đang được bước đầu ứng dụng vào báo chí với những hình thức ngày một phổ biến hơn: Podcast, text to speech, Text to Video… Phân tích dữ liệu người dùng và gợi ý các nội dung yêu thích của độc giả cũng là một ứng dụng AI mà một số toà soạn lớn cũng đã bước đầu triển khai áp dụng. VietNamNet, Thanh niên, Tạp chí điện tử Ngày Nay… cũng đã triển khai mô hình Premium - thu phí độc giả trên một nhóm nội dung chất lượng cao, thanh toán phí qua cổng thanh toán tiện lợi, phù hợp với một số nhóm đối tượng, tuy nhiên chưa đạt mức cá nhân hóa đến từng độc giả.

Báo chí tại Việt Nam cũng ngày càng tận dụng sức mạnh của mạng xã hội để lan tỏa nội dung của mình, thu hút độc giả từ nhiều nền tảng khác nhau và từ đó phần nào cũng thúc đẩy tương tác của độc giả với trang báo của mình.

ChatGPT: sức ép với các cơ quan báo chí có nguồn thu dựa vào quảng cáo số

Gần đây, chúng ta thấy dư luận quan tâm nhiều đến việc sử dụng AI trong làm báo và sự xuất hiện của ứng dụng ChatGPT trong sáng tạo nội dung. Rõ ràng, sự xuất hiện của ChatGPT đã kích hoạt cuộc “chạy đua vũ trang về AI” trong lĩnh vực báo chí với nhiều cơ hội và thách thức lớn.

Thực tế, hiện nay, Google đang mang lại 40 - 50% tổng lượng truy cập cho các trang tin tức. Điều đó khiến các tòa soạn phải đầu tư thời gian và tiền bạc cho việc tạo ra nội dung, tối ưu hóa bằng “search engine”, từ đó tăng lượng truy cập để đảm bảo nguồn thu quảng cáo.

Với sự phát triển của các chương trình AI, người dùng tập trung vào hỏi đáp thay vì nhấp chuột để đọc. Điều đó cũng đồng nghĩa ngày càng ít lượng truy cập cho trang tin tức. Như vậy, mặc dù các cơ quan báo chí vẫn là nguồn sản xuất nội dung chứa đựng câu trả lời, thế nhưng doanh thu từ Google Search là lượng truy cập sẽ ngày càng eo hẹp.

Sự xuất hiện của ChatGPT đã kích hoạt cuộc “chạy đua vũ trang” về AI. Xu hướng này đã tạo thêm sức ép với những cơ quan báo chí có nguồn thu dựa vào mô hình kinh doanh quảng cáo số, buộc họ phải thay đổi nếu muốn tồn tại.

Theo Vụ Kinh tế số và Xã hội số - Bộ TT&TT, có hai mô hình kinh tế báo chí số chủ yếu hiện nay. Đó là mô hình Google-Facebook-Fogg với doanh thu chủ yếu dựa trên quảng cáo và mô hình Netflix-Fogg dựa trên việc phát triển thuê bao. Do đó, để phát triển bền vững trong bối cảnh hiện nay, các tòa soạn cần chuyển dần mô hình kinh tế từ phụ thuộc nhiều vào quảng cáo số sang mô hình hoạt động có thu phí. Đây cũng là xu hướng chung của báo chí thế giới những năm gần đây. Tại Việt Nam mới có 5 cơ quan thử nghiệm mô hình này, gồm: Vietnam+ (năm 2018), VietNamNet và Tạp chí điện tử Ngày Nay (năm 2021), Báo Người Lao động và báo Tuổi Trẻ (năm 2022). Tuy nhiên, hiện chưa có đánh giá hiệu quả các mô hình này.

Đại diện Vụ Kinh tế số và Xã hội số cho biết để muốn phát triển được mô hình kinh tế báo chí có thu phí, các tòa soạn cần phải đáp ứng được 3 điều kiện: hương hiệu của tờ báo phải đủ mạnh, khối lượng dữ liệu phải đủ lớn để hỗ trợ AI và máy học và thành phần nhân khẩu học của độc giả tờ báo đó phải đủ hấp dẫn đối với các nhà quảng cáo.

Sự chuyển dịch từ báo chí truyền thống sang báo chí thích ứng, sáng tạo nhờ công nghệ thích ứng (ChatGPT)

AI được ứng dụng hàng ngày trong cuộc sống, từ tính năng tự động sửa chính tả cho đến các gợi ý người mua hàng nhận được trên các trang mua sắm đều là những ví dụ về các thuật toán do AI cung cấp nhằm tự động hóa các quy trình và tiết kiệm thời gian. Sự dịch chuyển từ báo chí truyền thống sang báo chí thích ứng, sáng tạo diễn ra do sự thúc đẩy của công nghệ số, đặc biệt là ChatGPT.

Mặc dù công nghệ ChatGPT vẫn còn nhiều vấn đề bất cập, nhiều chuyên gia trong lĩnh vực AI tin rằng các tòa soạn có thể hưởng lợi từ việc áp dụng ChatGPT và các công cụ tương tự vào công việc hàng ngày. Quy trình sản xuất tin tức hiện đại rất năng động với mỗi bước đều được hỗ trợ bởi AI.

Trong mô hình báo chí truyền thống, vai trò của Tổng Biên tập có thể trải dài từ tìm kiếm, tổ chức xây dựng, điều chỉnh chủ đề, nội dung cho đến trở thành trung tâm phản hồi mỗi khi nội dung thay đổi. Ngày nay, vai trò của Tổng biên tập dần chuyển sang hướng tập trung vào định hướng chủ đề, nội dung cũng như hướng dẫn, gắn kết phóng viên. Công nghệ thích ứng trở thành một công cụ đắc lực của nền báo chí thích ứng trong việc tìm kiếm nội dung và định hướng cách làm phù hợp nhất cũng như hỗ trợ tổ chức và điều chỉnh nội dung phù hợp với định hướng của từng phóng viên.

Các nhà báo, phóng viên phải là những người nhanh chóng thích ứng với sự thay đổi của công nghệ. AI hỗ trợ mỗi phóng viên có một lộ trình làm tin bài riêng, thay vì phải tham gia thụ động vào các chủ đề cố định. Giờ đây, phóng viên có thể nhận được gợi ý của dữ liệu và từ đó phản hồi kịp thời, đảm bảo được tác phẩm báo chí của họ sáng tạo và ấn tượng.

Thay đổi trong phương thức làm báo, đáp ứng yêu cầu chuyển đổi số báo chí

Báo chí hiện nay rất cần tính sáng tạo trong việc phát hiện chủ đề, trong phương thức tác nghiệp, sản xuất, tiếp cận thông tin và truyền thông tin tới độc giả… Cách tiếp cận thông tin của công chúng đã thay đổi nên cách đưa thông tin của báo chí cũng phải thay đổi. Nếu báo chí vẫn làm theo lối mòn thì sự tiếp cận thông tin của công chúng sẽ bị hạn chế.

Với sự xuất hiện của AI nói chung cũng như ChatGPT, báo chí truyền thống sẽ dần chuyển dịch sang báo chí thích ứng và sáng tạo. Đồng thời cũng có sự phân hóa trong lực lượng làm báo, theo đó sẽ chỉ còn chỗ cho những nhà báo chân chính, biết cách phân tích dữ liệu sâu, kể chuyện hấp dẫn, biết những câu chuyện thật, những trải nghiệm thật, cảm nhận đích thực.

Trong bối cảnh đó, dữ liệu “không có ngữ nghĩa” có ý nghĩa sống còn với báo chí . Dữ liệu về hành vi của độc giả sẽ là dữ liệu “không có ngữ nghĩa” sẽ sinh ra giá trị mới vô hạn cho báo chí. Những gì diễn ra trên thế giới này, trong vòng cả thập kỷ qua cho thấy một điều: ai kiểm soát thông tin, người đó sẽ nắm quyền lực. Đây cũng chính là nền tảng để các cơ quan báo chí chuyển đổi thành công từ việc dựa vào mô hình kinh doanh quảng cáo số sang mô hình báo chí thu phí.

Tuy nhiên, AI nói chung và ChatGPT nói riêng cũng mang lại những tác động tiêu cực đối với báo chí như có thể tạo ra thông tin không chính xác, các hướng dẫn có hại hoặc nội dung sai lệch,… do đó khi sử dụng ChatGPT cũng như các phần mềm, các sản phẩm công nghệ mới khác chúng ta cần có một cách tiếp cận tỉnh táo, khoa học, phát huy được lợi thế của nó, đồng thời hạn chế những tiêu cực./.

Ngọc Diệp (Tổng hợp)