Trong khoảng thời gian từ năm 2021 đến tháng 6/2023, cả nước đã huy động tổng cộng 1,752 triệu tỷ đồng từ các nguồn tài nguyên đa dạng, nhằm thực hiện Chương trình xây dựng Nông thôn mới. Với chủ trương, sự chỉ đạo quyết liệt, sự đầu tư của Nhà nước và một phần đóng góp quan trọng của cộng đồng xã hội, số lượng các xã đạt chuẩn Nông thôn mới đã đạt tới con số ấn tượng, tăng thêm 11,3% so với con số ghi nhận vào cuối năm 2020.

Ông Ngô Trường Sơn, Chánh Văn phòng Điều phối Nông thôn mới Trung ương chia sẻ, trong số này, nguồn vốn từ ngân sách Trung ương được xem như bước khởi đầu và hỗ trợ trực tiếp thực hiện. Chương trình chiếm tỷ lệ khoảng 1,2% ngân sách. Ngân sách địa phương các cấp đóng góp khoảng 9,9%, trong khi nguồn vốn lồng ghép từ các chương trình mục tiêu quốc gia và các dự án khác thực hiện tại khu vực nông thôn chiếm 8,1%. Tài trợ từ các nguồn tín dụng góp phần quan trọng với tỷ lệ 74,1%. Ngoài ra, vốn đầu tư từ doanh nghiệp, hợp tác xã và tổ chức kinh tế chiếm 4,0%, còn người dân và cộng đồng đóng góp tự nguyện đóng góp khoảng 2,8%. Như vậy, trên toàn quốc, đã có 6.022/8.177 xã (chiếm 73,65% tổng số) đạt chuẩn Nông thôn mới. Bình quân cả nước đạt 16,9 tiêu chí/xã, đây là con số thể hiện sự phấn đấu của toàn cộng đồng trong việc cải thiện chất lượng cuộc sống nông thôn.

Hiện tại, có tổng cộng 263 đơn vị cấp huyện thuộc 58 tỉnh và thành phố trực thuộc Trung ương được Thủ tướng Chính phủ công nhận đã hoàn thành nhiệm vụ hoặc đạt chuẩn Nông thôn mới. Số này tăng thêm 90 đơn vị so với cuối năm 2020, tương đương 40,8% tổng số đơn vị cấp huyện trên toàn quốc.

Cũng theo ông Sơn, 19 tỉnh và thành phố trực thuộc Trung ương đã có 100% số xã đạt chuẩn Nông thôn mới, tăng thêm 7 địa phương so với cuối năm 2020. Trong số này, 5 tỉnh gồm Nam Định, Đồng Nai, Hà Nam, Hưng Yên và Hải Dương đã được công nhận từ Thủ tướng Chính phủ về việc hoàn thành nhiệm vụ xây dựng Nông thôn mới.

Một ví dụ điển hình như huyện Ba Vì (Hà Nội), với sự lãnh đạo đúng đắn và quyết tâm từ các cấp, ngành tại địa phương, Ba Vì đã trở thành một điển hình mẫu mực về xây dựng Nông thôn mới với nhiều hành động cụ thể và thành tựu đáng nể.

Theo Phó Chủ tịch UBND huyện Ba Vì Nguyễn Đức Anh, thời điểm khởi đầu thực hiện Chương trình xây dựng Nông thôn mới, cơ sở hạ tầng nông thôn tại huyện Ba Vì rất phức tạp với tình trạng không đồng bộ, việc duy trì giao thông thủy lợi nội đồng đang trên đà xuống cấp, ruộng đồng nhỏ lẻ manh mún. Thêm vào đó, chất lượng cuộc sống của người dân còn nhiều khó khăn và thiếu thốn, với mức thu nhập trung bình chỉ đạt khoảng 21,7 triệu đồng/người/năm; tỷ lệ hộ nghèo nông thôn vẫn đang ở mức cao, chiếm tới 15,1%.

Sau hơn một thập kỷ thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng Nông thôn mới, một làn gió mới đã thổi vào huyện Ba Vì, thay đổi mọi khía cạnh của đời sống nông thôn một cách toàn diện và sâu sắc. Thể hiện ở các mặt kinh tế, chăm sóc y tế, quản lý dân số, và kế hoạch hóa gia đình; đặc biệt là sự tiến bộ về công tác bình đẳng giới. Không chỉ tập trung vào việc cải thiện cơ sở hạ tầng và môi trường, Chương trình còn đặt trọng tâm vào cải thiện chất lượng cuộc sống của người dân. Kết quả là, huyện Ba Vì đã thành công trong việc đưa tất cả 30 xã lên đạt chuẩn Nông thôn mới, chính thức được công nhận đạt chuẩn nông thôn mới vào năm 2022. Đến nay, huyện Ba Vì đã bước vào giai đoạn nâng cao chương trình xây dựng Nông thôn mới.

Tuy vậy, trong thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng Nông thôn mới vẫn còn sự chênh lệch lớn giữa các vùng miền, khu vực. Trong khi vùng Đồng bằng sông Hồng đã đạt tới 100% số xã đạt chuẩn Nông thôn mới, vùng Đông Nam Bộ đạt 91,4%, thì miền núi phía Bắc mới chỉ đạt 47,7% số xã và Tây Nguyên có con số 58,6%.

4 tỉnh thuộc miền núi phía Bắc là Hà Giang, Cao Bằng, Bắc Kạn và Điện Biên, tỷ lệ số xã đạt chuẩn Nông thôn mới đang dưới mức 30%. 16 huyện nghèo nằm trong 12 tỉnh vẫn chưa thể tham gia danh sách "xã nông thôn mới", trong đó, huyện Mường Lát (Thanh Hóa) và huyện Mù Căng Chải (Yên Bái) là hai huyện có số liệu bình quân đạt 6,9 tiêu chí/xã. Điều này cho thấy, việc thực hiện Chương trình Nông thôn mới vẫn đang còn gặp nhiều khó khăn, đòi hỏi sự tập trung và nỗ lực liên tục từ các cấp chính quyền cùng với sự hợp tác tích cực của cộng đồng và các tổ chức liên quan.

Ưu tiên nguồn lực cho các khu vực đang gặp khó khăn

Dưới sự hướng dẫn của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Chương trình xây dựng Nông thôn mới đã đặt ra mục tiêu rõ ràng đến năm 2025: tập trung nâng cao chất lượng cuộc sống ở nông thôn và thúc đẩy sự phát triển bền vững, phấn đấu để ít nhất 80% số xã trên toàn quốc đáp ứng được chuẩn nông thôn mới và ít nhất 50% huyện, thị xã, thành phố thuộc các tỉnh cũng đạt chuẩn nông thôn mới.

Mục tiêu lớn hơn là phấn đấu đến năm 2025, có khoảng từ 17-19 tỉnh và thành phố trực thuộc trung ương được Thủ tướng Chính phủ công nhận hoàn thành nhiệm vụ xây dựng Nông thôn mới. Điều này không chỉ thể hiện sự cam kết từ các cấp chính quyền, mà còn tạo động lực để lan tỏa thành công và kinh nghiệm tốt của Chương trình, từ đó thúc đẩy sự phát triển đồng đều và bền vững trên cả nước.

Chương trình cũng đã định hướng cụ thể cho giai đoạn 2026-2030. Mục tiêu là công nhận đạt chuẩn Nông thôn mới cho 90% số thôn, bản thuộc các xã đặc biệt khó khăn ở khu vực biên giới, vùng núi, vùng bãi ngang ven biển và hải đảo.

Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tận dụng nguồn vốn ngân sách Trung ương để hỗ trợ Chương trình. Kế hoạch tăng đầu tư ngân sách giai đoạn 2021-2030 cho nông nghiệp và nông thôn ít nhất gấp đôi so với giai đoạn 2011-2020, thể hiện sự ưu tiên và quyết tâm thực hiện Chương trình.

Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tiếp tục đưa ra những giải pháp sáng tạo để huy động tối đa các nguồn lực thực hiện Chương trình. Điều này bao gồm việc quản lý và sử dụng hiệu quả nguồn vốn ngân sách nhà nước, cũng như tăng cường tương tác với cộng đồng quốc tế và các tổ chức phi chính phủ để chia sẻ kinh nghiệm và hỗ trợ trong các khía cạnh quan trọng của Chương trình.

Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đề xuất Ủy ban Dân tộc và Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội nghiên cứu và sớm ban hành hướng dẫn các địa phương bố trí vốn từ Chương trình mục tiêu quốc gia để thực hiện các dự án thành phần theo ưu tiên hoàn thành các tiêu chí của Bộ về Nông thôn mới giai đoạn 2021-2025.

Tại Hội nghị sơ kết 3 năm thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng Nông thôn mới giai đoạn 2021-2025, Bộ trưởng Lê Minh Hoan đã thể hiện mong muốn các địa phương tự chủ động học tập và áp dụng những kinh nghiệm của nhiều quốc gia khác nhau. Việc tạo ra những nội dung xây dựng Nông thôn mới phải phù hợp với tình hình cụ thể của từng địa phương, ví dụ như chương trình "quy nông" hay "quy hương" được thực hiện tại một số quốc gia như Hàn Quốc, Thái Lan.

Mặc dù không phải tất cả đều về sống tại nông thôn, nhưng nông thôn vẫn được xem là một tài sản quý báu, là điểm đến hấp dẫn cho nhiều chương trình du lịch liên quan đến làng nghề và nông nghiệp. Xây dựng nông thôn mới cần phải tập trung vào những thay đổi thực sự có ích và hiệu quả cho cộng đồng, không chỉ là việc làm đẹp báo cáo thành tích, ông Lê Minh Hoan chia sẻ thêm.

Tuy nhiên, Bộ trưởng Lê Minh Hoan cũng đưa ra một số điểm bất cập trong Chương trình mỗi xã một sản phẩm (OCOP), dù có nhiều sản phẩm được công nhận, nhưng vẫn còn khó khăn trong việc tiếp cận thị trường và ổn định việc tiêu thụ sản phẩm. Chương trình xây dựng nông thôn mới không chỉ đơn thuần là việc đầu tư vào cơ sở hạ tầng như điện, đường, trường học, và trạm y tế. Mục tiêu lớn hơn phải là thúc đẩy sự chuyển đổi phương thức sản xuất để tạo ra thu nhập cao hơn cho người dân, bảo vệ môi trường, thúc đẩy du lịch nông thôn và thậm chí là xây dựng nông thôn thông minh.

Quỳnh Trang