Estonia là một quốc gia nhỏ nằm ngay phía nam Phần Lan, dân số năm 2021 là 1,3 triệu người. So với 40 triệu dân của Canada thì đây là một đất nước siêu nhỏ, trên thực tế, còn nhỏ hơn một số thành phố ở Canada. Diện tích của Estonia chỉ bằng một nửa diện tích của hòn đảo Newfoundland. Estonia chỉ mới giành được độc lập từ Liên Xô cách đây 30 năm.

Tuy nhiên trong quá trình chuyển đổi sang nền kinh tế số, Estonia là một gã khổng lồ. Quốc gia này đã đạt được một sự chuyển đổi đáng kinh ngạc.

Các dịch vụ số của Estonia

Estonia có nhiều công ty khởi nghiệp (startup) bình quân đầu người hơn bất kỳ quốc gia châu Âu nào. Estonia dẫn đầu châu Âu về cả đầu tư vốn trên cơ sở bình quân đầu người. Không có gì ngạc nhiên khi người Estonia đã có tới 10 “kỳ lân” - những startup có giá trị lên tới hơn 1 tỷ USD. Đó là mức bình quân đầu người cao nhất so với bất kỳ quốc gia nào ở Châu Âu.

Estonia có thủ đô Tallinn, không chỉ là nơi tập trung của các startup đẳng cấp thế giới mà nơi đây còn có một số dịch vụ chính phủ số tiên tiến, vượt xa các quốc gia Châu Âu lâu đời. Ví dụ, thông qua sáng kiến e-Estonia do nhà nước điều hành các dịch vụ số mới đã được giới thiệu hàng năm kể từ năm 2000.

Chỉ trong 3 năm qua, e-Estonia đã tạo điều kiện thuận lợi cho dịch vụ phúc lợi tự động chăm sóc trẻ em (một trong nhiều dịch vụ của chính phủ được tự động kích hoạt ngay khi có trẻ được sinh ra), phối hợp với startup Veriff có trụ sở tại Tallinn và ra mắt dịch vụ công chứng đầu tiên trên thế giới với nhiều dịch vụ công chứng từ xa.

Việc tập trung vào tinh thần khởi nghiệp và chuyển đổi sang nền kinh tế số đã giúp Estonia dẫn đầu trong nhiều lĩnh vực khác. Estonia là nơi đặt cả trung tâm an ninh mạng của NATO và cơ quan CNTT của Liên minh châu Âu.

99% người dân Estonia sử dụng dịch vụ Internet banking; 95% hoàn thành tờ khai thuế thu nhập qua Internet. Trong khi nhiều quốc gia còn băn khoăn về ID số thì Estonia đã có.

Một ID của người dân Estonia gồm các tính năng như: Cho phép đi du lịch trong EU; Là thẻ bảo hiểm y tế; Chứng minh tính xác thực khi đăng nhập vào tài khoản ngân hàng; Chứng nhận chữ ký số; Cho phép bỏ phiếu trực tuyến; Có thể kiểm tra hồ sơ y tế, gửi yêu cầu bồi thường thuế; Sử dụng dịch vụ đơn thuốc điện tử…

Ngay cả năng lực an ninh mạng của nước này cũng rất ấn tượng.

Estonia đổi mới bằng cách nào?

Câu chuyện kỹ thuật số của đất nước bắt đầu từ hơn 30 năm trước khi các nhà lãnh đạo và nhà hoạch định chính sách quyết định biến Estonia trở thành quốc gia ưu tiên số sau khi giành được tách ra khỏi Liên bang Xô Viết vào năm 1991. Thủ tướng Kaja Kallas và cựu Tổng thống Kersti Kaljulaid luôn đầu tư vào sứ mệnh công nghệ của những người tiền nhiệm.

Tại Hội nghị thượng đỉnh kỹ thuật số Tallinn thường niên lần thứ 6, cựu Tổng thống Kersti Kaljulaid cho biết: “Thung lũng Silicon của Estonia chắc chắn không phải là một huyền thoại. Khả năng tiếp cận các dịch vụ công ở đất nước này hoàn toàn tốt hơn bất kỳ nơi nào khác.” Còn những sai lầm của chính phủ trong dự án kỹ thuật số kéo dài 32 năm của mình thì sao? Ví dụ, cuộc khủng hoảng thẻ ID ở Estonia năm 2017 có nghĩa là các chip thông minh trong thẻ ID rất dễ bị tấn công mạng.

Ngoài ra còn có những sai lầm đã gây nguy hiểm cho quá trình bỏ phiếu dân chủ trực tuyến trong những năm gần đây. Tại hội thảo, Ronald Liive, nhà báo công nghệ người Estonia cho biết: “Trong hai cuộc bầu cử vừa qua, có một số sai sót không đáng có do con người gây ra. Những sai lầm thực sự đơn giản".

Khi đó, cử tri được thông báo rằng họ có 30 phút để xác minh phiếu bầu của mình trên điện thoại, trên thực tế họ chỉ có 15 phút, nghĩa là nhiều người đã bị lỡ thời hạn để xác minh.

Đối với Thủ tướng Kaja Kallas, đất nước cần phải học hỏi từ những sai lầm đó để tiến lên phía trước và Estonia không phải là không có thách thức. Thủ tướng cho biết: Sau khi độc lập “số hóa đã trở thành một công cụ mạnh mẽ để xây dựng lại nền kinh tế và xã hội của chúng tôi. Chúng tôi không có đủ nguồn lực để phát minh ra công nghệ mới, nhưng chúng tôi đủ dũng cảm để áp dụng các công nghệ mới nổi, học hỏi, thất bại và thử lại”.

Tiit Riisalo, Bộ trưởng bộ Kinh tế và CNTT cho biết: “Bạn phải có những người ham học hỏi và điều này nằm trong DNA của người Estonia vì chúng tôi không có quá nhiều tài nguyên thiên nhiên, dầu mỏ hoặc kim loại. Về cơ bản, trong những điều kiện rất khắc nghiệt, bạn phải tồn tại bằng cách sử dụng bộ não của mình.”

Estonia cũng đi đầu về chất lượng giáo dục CNTT và kỹ thuật với những khóa học viết lập trình kéo dài 18 tháng dành cho học sinh tốt nghiệp trung học. Khóa học này trang bị những kỹ năng thực tế để họ có thể làm việc được ngay sau khi học xong.

Estonia thu hút được các startup nhờ chuyển đổi số

Việc thành lập công ty ở Estonia thật nhanh chóng và dễ dàng thông qua chương trình Cư trú điện tử. Điều này thường có thể thực hiện trong vài giờ, nhưng kỷ lục hiện tại là chỉ 15 phút. Có mức thuế 0% đối với lợi nhuận tái đầu tư, cho phép tăng trưởng thực sự và để tận hưởng các dịch vụ số của chính phủ, cư dân điện tử thậm chí không cần phải sống hoặc có văn phòng thực tế ở Estonia.

Kể từ khi trung tâm chuyên trách về hợp tác phòng thủ không gian mạng (CCDCOE) của NATO được thành lập tại Tallinn, Estonia đã tăng gần gấp đôi ngân sách hàng năm cho an ninh mạng. Cam kết mới nhất của Thủ tướng Estonia là chi 3% GDP cho phòng thủ tổng thể.

Trong khi chính phủ số Estonia đã thực hiện được những điều tường chừng như chỉ là một lý tưởng chưa thể thành hiện thực đối với nhiều quốc gia là bằng chứng cho thấy công nghệ có thể hoạt động và mang lại lợi ích cho người dân như thế nào./.

Hạnh Tâm