Năm 2023 ghi nhận hàng loạt kỷ lục nhiệt độ thời tiết ở Việt Nam và các quốc gia trên thế giới. Trong báo cáo mới đây, Tổ chức Khí tượng thế giới (WMO) cho biết, tháng 7/2023 là tháng nóng nhất trong lịch sử được ghi nhận và phá vỡ nhiều kỷ lục về ngày nóng nhất, tháng nóng nhất, cũng như mức tăng nhiệt độ ở đất liền và đại dương. Nhiệt độ trung bình của trái đất có lúc đã chạm ngưỡng tăng 1,5oC. Theo Giáo sư Petteri Taalas - Tổng thư ký của WMO cho biết, mốc tăng nhiệt độ 1,5oC được quy định trong Thỏa thuận Paris vốn đề cập đến sự nóng lên lâu dài trong nhiều năm và gây ra những tác động nguy hiểm đến sự sống trên trái đất. Tuy nhiên, với xu thế diễn biến nhiệt độ như hiện nay, việc tạm thời vi phạm mức 1,5oC sẽ xuất hiện với tần suất ngày càng tăng.

Nhiều quốc gia trên thế giới đã phải hứng chịu thảm họa thiên nhiên, như siêu bão gây mưa lớn, lũ lụt ở Trung Quốc, hạn hán nghiêm trọng gây mất mùa ở nhiều quốc gia Nam Á khiến giá lương thực toàn cầu leo thang, và gần đây nhất là trận cháy rừng thiêu trụi toàn bộ thị trấn Maui ở Hawaii (Mỹ)... Nguyên nhân chính khiến nhiệt độ trái đất tăng bắt nguồn từ lượng phát thải khí nhà kính từ các hoạt động của con người. Thế giới đã trải qua 26 kỳ họp cấp lãnh đạo Chính phủ, và có bằng ấy thời gian để thực hiện các nỗ lực giảm phát thải khí nhà kính. Nhưng thực tế, con người vẫn đang hành động quá chậm. Lượng phát thải khí nhà kính toàn cầu vẫn đang tăng dần qua các năm và kéo theo nhiệt độ bề mặt toàn cầu sẽ tiếp tục tăng cho đến ít nhất là giữa thế kỷ.

Dữ liệu nhiệt độ gần đây của Việt Nam cho thấy xu hướng nóng lên ngày càng gia tăng trong những thập kỷ gần đây, với giá trị trung bình ~0,2°C/thập kỷ trong 40 năm qua và đạt mức tăng cao nhất trong thập kỷ qua. Theo đánh giá của Tổng cục Khí tượng thủy văn (Bộ Tài nguyên và Môi trường), năm 2023, cả nước xuất hiện gần 20 đợt nắng nóng trên diện rộng với nhiệt độ cao nhất tuyệt đối phổ biến cao hơn trung bình nhiều năm từ 0,5 - 2oC. Cá biệt tại huyện Tương Dương, tỉnh Nghệ An đã có thời điểm ghi nhận nhiệt độ cao kỷ lục lên đến 44,2oC. Trong khi đó, tổng lượng mưa tại Tây Nguyên và Nam Bộ phổ biến cao hơn gấp đôi so với mức trung bình cùng kỳ những năm trước. Đặc biệt dù có những nơi lượng mưa khá thấp nhưng vẫn xảy ra sạt lở đất đá, lũ ống, lũ quét gây hậu quả nghiêm trọng.

Thực tế cho thấy biến đổi khí hậu ngày càng có nhiều diễn biến phức tạp, khó lường, với nhiều tác động tiêu cực thậm chí còn diễn ra nhanh hơn nhiều so với các dự báo và đang có tác động sâu sắc đến mọi lĩnh vực phát triển kinh tế - xã hội, các khu vực, vùng miền gây thiệt hại nặng nề cho nền kinh tế và là thách thức lớn đối với công tác khí tượng thủy văn. Số liệu thống kê cho thấy, trong vòng 30 năm qua, trung bình mỗi năm thiên tai đã làm gần 400 người thiệt mạng và mất tích, thiệt hại kinh tế 1 - 1,5% GDP.

Theo Báo cáo GEMMES Việt Nam do Cơ quan Phát triển Pháp phối hợp cùng Bộ Tài nguyên và Môi trường thực hiện, nhiệt độ trung bình của Việt Nam dự tính sẽ tăng ít nhất 1,13 ± 0,87°C vào giữa thế kỷ 21, và tăng khoảng 1,34 ± 1,14°C theo kịch bản quốc gia có sự cắt giảm mạnh mẽ khí nhà kính phù hợp với Thoả thuận Paris; Thiệt hại kinh tế trực tiếp tích lũy trung bình hàng năm khoảng 1,8% GDP khi nhiệt độ tăng lên 1°C so với nhiệt độ của thời kỳ tiền công nghiệp 1851 – 1900; Thiệt hại sẽ là 4,5% khi nhiệt độ tăng 1,5°C, 6,7% khi nhiệt độ tăng 2°C và lên đến 10,8% khi nhiệt độ tăng 3°C. Đến năm 2050, thiệt hại kinh tế vĩ mô và liên ngành trung bình có thể lớn hơn thiệt hại trực tiếp khoảng 30%.

Biến đổi khí hậu đã, đang và sẽ tiếp tục làm gia tăng các cơn bão mạnh ở khu vực Biển Đông, ảnh hưởng trực tiếp đến Việt Nam. Lượng mưa ở hầu hết các tháng trong năm đều tăng làm gia tăng lũ lụt, mưa cực đoan. Nhiệt độ tăng cũng kéo theo nguy cơ khô hạn, xâm nhập mặn, ngập lụt, xói mòn, rửa trôi, sạt lở và làm giảm diện tích đất có thể sử dụng cho các mục đích khác. Nhiều loài sinh vật có thể bị suy giảm số lượng, thay đổi cấu trúc thành phần loài do môi trường sống thay đổi, dẫn đến nguy cơ tuyệt chủng. Sự thay đổi chế độ thủy văn, hải văn, sóng biển và nước biển dâng, làm thu hẹp diện tích hệ sinh thái rừng ngập mặn.

Thực hiện mục tiêu giảm nhẹ và thích ứng của Việt Nam vào các kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội của địa phương, của vùng miền được coi là yếu tố sống còn, nhằm giảm tác động của thiên tai đến kết quả phát triển kinh tế - xã hội của đất nước trong các năm tiếp theo. Trên thực tế biến đổi khí hậu, thiên tai đã và đang ảnh hưởng sâu sắc đến cuộc sống của mọi người dân. Việt Nam cần phải có các kế hoạch dự phòng để giảm thiểu tác động xấu, đẩy mạnh các biện pháp bảo vệ môi trường, giảm thiểu hiệu ứng nhà kính và phát triển nông nghiệp bền vững.

Hoàng Anh