Trong lịch sử phát triển mỗi quốc gia cũng như trên thế giới đều cho thấy rằng, vấn đề tuyên truyền/ truyền thông chính sách đóng vai trò hết sức quan trọng, góp phần không nhỏ, thậm chí quyết định, trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội. Nhân tố then chốt tác động đến quá trình truyền thông, đó là việc huy động nguồn lực, nói cách khác, là phải có nguồn lực để thực thi việc truyền thông chính sách. Ở nước ta, những năm gần đây, vấn đề truyền thông chính sách và nguồn lực cho truyền thông chính sách được phổ biến ngày càng rộng rãi, triển khai khá khoa học, đồng bộ, hiệu lực, hiệu quả.

Trước hết, phải khẳng định rằng, truyền thông chính sách là một khái niệm còn khá mới mẻ ở nước ta. Thời gian qua, vấn đề này đã dần trở nên phổ biến, thường xuyên được nhắc tới. Thực tế, có nhiều cách tiếp cận về truyền thông chính sách, ở tất cả các giai đoạn của chính sách (trước, trong và sau khi ban hành), hay ở từng giai đoạn cụ thể nào đó. Lâu nay, chúng ta thường nói ngắn gọn về “vòng đời” của một chính sách, đó là trước - trong và sau khi ban hành, cho đến khi hết hiệu lực. Tất cả các giai đoạn này đều phải chú trọng đến công tác truyền thông.

Riêng vấn đề thực thi chính sách, đó chính là quá trình huy động, bố trí, sắp xếp các nguồn lực để đưa chính sách vào cuộc sống. Như vậy, việc huy động các nguồn lực để truyền thông chính sách phải được thực hiện ở tất cả các bước, từ chuẩn bị triển khai thực thi, phổ biến, tuyên truyền, đôn đốc, kiểm tra đến điều chỉnh chính sách (về mục tiêu, giải pháp) nếu có trục trặc, vướng mắc, cũng như việc đánh giá tổng kết, rút kinh nghiệm.

Thực tế thời gian qua cho thấy, tập trung hơn cả, được đầu tư hơn cả chính là việc truyền thông chính sách ở giai đoạn sau của quy trình chính sách - giai đoạn sau khi chính sách được ban hành. Khi đó, các phương tiện truyền thông nói chung, báo chí nói riêng tổ chức tuyên truyền, giới thiệu, vận động, thuyết phục, làm cho người dân - những đối tượng bị tác động bởi chính sách, hiểu được lý do vì sao chính sách được ban hành và những lợi ích của nó đối với cộng đồng, mục đích tạo ra sự đồng thuận xã hội…

Ở đây, thấy rõ việc tuyên truyền (thường la một chiều) chỉ là một công việc trong quá trình truyền thông chính sách. Truyền thông chính sách, để tạo sự đồng thuận xã hội, cần nguồn lực ở tất cả các khâu, các bước trong chu trình thực hiện chính sách, để mỗi chính sách ra đời, tồn tại đều thể hiện rõ ràng, cụ thể các mục tiêu quan trọng nhất là hướng đến nhân dân - những người thụ hưởng, và vì sự phát triển chung, trên tất cả các lĩnh vực khác nhau. Để đạt được điều này, việc dành nguồn lực cho truyền thông chính sách đóng vai trò then chốt, hết sức quan trọng, quyết định đến sự thành - bại của một chính sách, nhất là những chính sách có tác động lớn đến xã hội.

Ngày 30/3/2022, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 407/QĐ TTg phê duyệt Đề án “Tổ chức truyền thông chính sách có tác động lớn đến xã hội trong quá trình xây dựng văn bản quy phạm pháp luật giai đoạn 2022 – 2027”. Đề án được triển khai thực hiện trong phạm vi cả nước, áp dụng đối với các dự thảo chính sách đáp ứng 4 tiêu chí: (i) Là các chính sách được ban hành trong các văn bản quy phạm pháp luật mà Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật quy định phải lập đề nghị xây dựng văn bản quy phạm pháp luật trước khi tiến hành soạn thảo, trừ các nội dung thuộc bí mật nhà nước theo quy định của pháp luật; (ii) Tác động trực tiếp làm phát sinh, thay đổi, chấm dứt quyền, nghĩa vụ của người dân, tổ chức, doanh nghiệp; (iii) Được xác định là những vấn đề khó, nhạy cảm, dư luận xã hội quan tâm hoặc có nhiều ý kiến khác nhau về nội dung dự thảo chính sách; (iv) Chính sách có tác động trên phạm vi cả nước hoặc trên phạm vi toàn tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương. Quyết định quy định rõ, các bộ, cơ quan ngang bộ, địa phương bố trí nguồn kinh phí riêng đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ này. Bên cạnh đó, chú trọng huy động nguồn lực xã hội tham gia công tác truyền thông dự thảo chính sách, nhất là các cá nhân, tổ chức hành nghề về pháp luật, đội ngũ nhà khoa học, nhà hoạt động thực tiễn, chuyên gia pháp lý. Đồng thời, khuyến khích các tổ chức, doanh nghiệp, cá nhân hỗ trợ nguồn lực để tổ chức các hoạt động truyền thông về dự thảo chính sách theo quy định của pháp luật...

Chúng ta biết rằng, truyền thông chính sách gồm nhiều chủ thể truyền thông khác nhau, với các hình thức khác nhau, phương tiện khác nhau, trên các kênh truyền thông khác nhau, từ tuyên truyền miệng, pa-nô, áp phích, sân khấu hóa, băng-rôn, phim, ảnh, sách,... đến truyền thông số, trên môi trường mạng xã hội. Tuy nhiên, các phương tiện truyền thông đại chúng (mass communication) cho đến nay vẫn là nguồn thông tin công chúng được khuyếch đại qua các phương tiện kỹ thuật để truyền bá thật rộng và nhanh, đó chính là báo chí, với 4 loại hình đang tồn tại là: Báo in, phát thanh, truyền hình, báo mạng điện tử. Và như vậy, để truyền thông chính sách đạt hiệu quả cao, việc huy động các nguồn lực cho truyền thông chính sách cũng đồng nghĩa với việc ưu tiên những nguồn lực cho báo chí - kênh chủ lực, quan trọng, quyết định thành bại của việc ban hành, thực thi, tổng kết chính sách.

Thông tin từ Bộ Thông tin và Truyền thông cho biết, Việt Nam hiện có 6 cơ quan truyền thông chủ lực đa phương tiện của quốc gia (Báo Nhân Dân, Đài Truyền hình Việt Nam, Đài Tiếng nói Việt Nam, Thông tấn xã Việt Nam, Báo Quân đội Nhân dân, Báo Công an Nhân dân), 127 cơ quan báo, 670 cơ quan tạp chí và 64 đài phát thanh, truyền hình của các tỉnh, thành phố trực thuộc. Việc báo chí thực hiện truyền thông chính sách trong suốt quá trình hình thành và phát triển là hết sức rõ ràng, và đã góp phần quan trọng cung cấp kịp thời những thông tin liên quan đến chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước tới đông đảo công chúng, giúp người dân nắm bắt một cách kịp thời, đúng đắn các chính sách của Nhà nước, từ đó vận dụng vào trong thực tiễn công việc, nghề nghiệp của mình. Thông qua đó, góp phần tích cực quá trình xây dựng, bảo vệ Tổ quốc.

Tuy nhiên, có một thực trạng là còn không ít bất cập liên quan đến việc dành nguồn lực cho truyền thông chính sách. Theo quan sát của cá nhân, gần như vấn đề này được coi là việc các cơ quan báo chí có chức năng, nhiệm vụ bắt buộc phải làm. Điều này là có cơ sở, bởi báo chí làm nhiệm vụ truyền thông chính sách là đương nhiên, báo chí chuyển tải thông tin về quan điểm, đường lối, chủ trương, chính sách là việc hiển nhiên, đáp ứng yêu cầu của Đảng, Nhà nước, nhu cầu của công chúng. Tuy nhiên, việc truyền thông chính sách như vậy chưa giúp các cơ quan báo chí, nhất là các cơ quan báo chí tự chủ tài chính, chủ động trong việc truyền thông chính sách, chưa thể tập trung nhân lực, vật lực cho công tác truyền thông chính sách, nhất là những chính sách báo chí không có “nghĩa vụ” phải truyền thông một cách bài bản, có trọng tâm, trọng điểm. Thậm chí, có thể nảy sinh tình trạng có nhà báo, cơ quan báo chí trong quá trình truyền thông chính sách sẽ tiến hành kiểu đối phó, cho xong, hoặc chú ý “khoét sâu”, tập trung xoáy vào những bất cập, hạn chế, gây những trở ngại trong quá trình ban hành, thực thi chính sách…

Thực tế, việc truyền thông chính sách ở tất cả các khâu từ hoạch định, ban hành đến thực thi, trên thực tế, thuộc chức năng của chính quyền, là việc của chính quyền. Truyền thông chính sách là trách nhiệm, nhiệm vụ chính trị của các cơ quan hành chính, cơ quan báo chí để mọi chính sách phải đến được với người dân một cách nhanh nhất, ở tất cả các giai đoạn, giúp người dân biết, hiểu, tin, nghe theo và thực hiện. Thế nhưng, không ít bộ, ngành, địa phương lại “làm ngơ”, không có chính sách gì đối với các cơ quan báo chí, coi đó là nhiệm vụ của báo chí. Tuy nhiên, điều này chắc chắn sẽ được khắc phục, bởi như trên đã nhắc đến, đó là Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 407/QĐ-TTg phê duyệt Đề án “Tổ chức truyền thông chính sách có tác động lớn đến xã hội trong quá trình xây dựng văn bản quy phạm pháp luật giai đoạn 2022 – 2027”, có quy định rõ việc dành nguồn kinh phí đáp ứng nhu cầu truyền thông chính sách. Thủ tướng Phạm Minh Chính cũng đã chỉ đạo các bộ, ngành, địa phương phải căn cứ vào ngân sách chi thường xuyên để bố trí kinh phí cho hoạt động truyền thông chính sách; đồng thời tăng cường đặt hàng các cơ quan báo chí trong truyền thông chính sách.

Như vậy, nguồn lực cho vấn đề truyền thông chính sách đã được quy định rõ ràng, chắc chắn sẽ có những sự cải thiện, thậm chí là “cú huých” thay đổi rõ rệt trong thời gian tới. Vấn đề là sau Quyết định số 407/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ, rất cần những sự cụ thể hóa, với những quy định cụ thể của các cơ quan có thẩm quyền liên quan đến vấn đề này. Như vậy, tất các các bước, từng khâu của chính sách đều cần được truyền thông một cách công khai, minh bạch, đa chiều, nhất là với những chủ trương, chính sách quan trọng, tác động đến đông đảo người dân, để người dân thực biết, thực hiểu và thực thi một cách đồng thuận, quyết tâm. Như vậy, những ý kiến trái chiều, những tiếng nói phản biện cũng cần thiết được tôn trọng, lắng nghe, và được dành nguồn kinh phí thích đáng để triển khai thực hiện, tránh sự hiểu lơ mơ, thậm chí hiểu nhầm, hiểu sai, dẫn đến khủng hoảng truyền thông, tác động tiêu cực đến sự vận hành chính sách trong cuộc sống.

Mới đây nhất, ngày 3/4/2023, Bộ Tư pháp tổ chức Hội nghị tập huấn kỹ năng truyền thông dự thảo chính sách cho báo cáo viên pháp luật Trung ương. Thông tin tại hội thảo cho biết, đã quán triệt các bộ, cơ quan ngang bộ, địa phương bố trí nguồn kinh phí riêng đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ truyền thông chính sách. Bên cạnh đó, chú trọng huy động nguồn lực xã hội tham gia công tác truyền thông dự thảo chính sách, nhất là các cá nhân, tổ chức hành nghề về pháp luật, đội ngũ nhà khoa học, nhà hoạt động thực tiễn, chuyên gia pháp lý. Đồng thời, khuyến khích các tổ chức, doanh nghiệp, cá nhân hỗ trợ nguồn lực để tổ chức các hoạt động truyền thông về dự thảo chính sách theo quy định của pháp luật.

Như vậy, chính sách về huy động nguồn lực cho truyền thông chính sách đã có những bước phát triển mới, căn cơ, khoa học, bài bản, rõ ràng, minh bạch hơn. Trong đó, việc xã hội hóa, khuyến khích các tổ chức, doanh nghiệp, cá nhân hỗ trợ nguồn lực cho truyền thông chính sách được cụ thể hóa, thể chế hóa chắc chắn sẽ tạo ra những nguồn lực rất đáng kể, bền vững, đặc biệt là đối với những chính sách cần “Nhà nước và nhân dân cùng làm”, điển hình như xây dựng nông thôn mới, xóa đói giảm nghèo… Một nguồn lực vật chất, cụ thể là kinh phí, có thể huy động để thực hiện tốt công tác truyền thông chính sách, đó là từ các tổ chức quốc tế, ví như KOICA, trong từng khâu, quá trình của vòng đời chính sách. Cả hai nguồn lực đề cập sau, từ xã hội hóa các tổ chức, doanh nghiệp, cá nhân trong nước và từ các tổ chức quốc tế hiện nay nhìn chung vẫn chưa được quan tâm đúng mức và hoàn toàn có thể “kích hoạt” mạnh mẽ trong thời gian tới.

Vấn đề tiếp theo, để truyền thông chính sách đạt hiệu quả cao, việc huy động nguồn lực con người cho việc thực hiện vấn đề này đóng vai trò hết sức quan trọng, bởi lâu nay việc xây dựng bộ máy làm truyền thông chính sách chưa được coi trọng đúng mức. Ngày 24/11/2022, Thủ tướng Phạm Minh Chính chủ trì Hội nghị trực tuyến toàn quốc về công tác truyền thông chính sách với chủ đề “Nhận thức - Hành động - Nguồn lực”, kết nối đến ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương. Rất nhiều thông tin liên quan đến thực trạng công tác truyền thông chính sách được đưa ra. Những kết quả cũng như sự hạn chế, bất cập được chỉ rõ với nhiều nguyên nhân khách quan, chủ quan được nhận diện. Trong số đó, có sự khẳng định rằng, nguyên nhân của những hạn chế đó một phần từ sự thiếu kinh nghiệm xử lý truyền thông hiệu quả từ phía các cơ quan hành chính nhà nước. Nhiều bộ, ngành, địa phương chưa hình thành được đội ngũ cán bộ làm truyền thông chính sách chuyên trách, chuyên nghiệp, chưa thấy được tầm quan trọng của việc phải bố trí được nguồn lực phù hợp, các đơn vị chưa được cấp kinh phí để thực hiện truyền thông chính sách. Vì vậy, vấn đề huy động nguồn lực cho truyền thông chính sách là, bao gồm nguồn nhân lực và vật lực, hết sức quan trọng, có thể xem là “chìa khóa” để hóa giải những tồn tại, hạn chế, cũng như những “nút thắt”, “điểm nghẽn” trong vấn đề này.

Có thể khẳng định rằng, việc huy động các nguồn lực con người, vật chất cho truyền thông chính sách là rất quan trọng, đóng vai trò quyết định trong việc tăng cường hiệu lực, hiệu quả thực thi chính sách, để chính sách thực sự đi vào cuộc sống, cải tạo cuộc sống, nâng tầm cuộc sống trên tất cả các lĩnh vực. Việc công khai, minh bạch gắn kèm với trách nhiệm giải trình, tính hiệu quả trong việc huy động nguồn lực, cũng như tất cả các khâu trong quá trình hoạch định, ban hành, thực thi chính sách được đề cao, bảo đảm chắc chắn sẽ tạo sự đồng thuận trong xã hội, làm nền tảng, động lực, sức bật cho quá trình phát triển./.

TS. Nguyễn Tri Thức, Tạp chí Cộng sản