Vào ngày 04/02/2004, sinh viên đại học Harvard tên là Mark Zuckerberg đã giới thiệu TheFacebook.com, một trang mạng xã hội (MXH) dành cho các sinh viên cùng trường của mình.

20 năm sau khi ra mắt, Facebook giờ đã là một “gã khổng lồ” mạng xã hội, tiếp tục thể hiện sức mạnh bền bỉ sau khi chôn vùi những đối thủ cạnh tranh ban đầu như MySpace và Friendster; đồng thời thiết lập một chỗ đứng khác biệt trong bối cảnh truyền thông xã hội đang phát triển ngày một mạnh mẽ.

Facebook hiện có hơn 2 tỷ người dùng hoạt động hàng ngày và luôn duy trì mức độ quan trọng đáng kể, thường chiếm vị trí trung tâm trong nhiều cuộc tranh luận về văn hóa và chính trị của thế giới.

Facebook tạo nên sự khác biệt so với các nền tảng xã hội ban đầu khác nhờ tính độc quyền ban đầu và sự nhấn mạnh vào việc “trò chơi hóa” (gamification) các mối quan hệ xã hội thông qua “lượt thích”, bình luận, lượt chia sẻ và số lượng bạn bè, cùng với tính năng nguồn cấp tin tức cập nhật về cuộc sống của bạn bè và người thân quen cho người dùng.

Năm 2004, Facebook là trang web duy nhất của Harvard. Trong vài năm tiếp theo, trang web đã mở rộng, đầu tiên cho phép sinh viên từ các trường cao đẳng và đại học khác đăng ký, sau đó là học sinh trung học và các chuyên gia có địa chỉ email công ty. Đến năm 2006, nhiều người dùng ban đầu đã già đi so với nhân khẩu học ban đầu của họ, khiến Facebook phải xây dựng mạng lưới thành viên rộng hơn.

“Chúng tôi đã có cựu sinh viên được 2 năm và hơn 1/3 số người sử dụng trang này không còn học đại học nữa”, Zuckerberg chia sẻ với tờ New York Times vào năm 2006, ngay trước khi trang này mở cho tất cả người dùng trên độ tuổi trên 13. “Nếu chúng tôi tạo điều kiện để những người trẻ khác có thể sử dụng trang này, điều đó sẽ nâng cao trải nghiệm cho mọi người”.

Việc sớm nắm bắt và chú trọng đến giới trẻ đã giúp Facebook trở thành một không gian để thế hệ Millennials (những người sinh đầu thập niên 1980 đến giữa thập niên 1990) cập nhật thông tin về gia đình, bạn bè của họ, cũng như để thông báo các cập nhật lớn và nhỏ về cuộc sống cũng như đưa ra ý kiến của họ về mọi thứ.

Kết nối xã hội mạnh mẽ là thế mạnh mấu chốt của Facebook, giúp nó tạo ra sự khác biệt với các trang MXH khác phát triển trong cùng thời kỳ.

Một trong những cái tên từng là đối thủ lớn nhất của Facebook giai đoạn đầu là MySpace. Đây là trang MXH phổ biến nhất trong giai đoạn từ năm 2005 - 2008, tập trung mạnh vào mảng âm nhạc khi cho phép các nghệ sĩ đăng bài hát của họ lên nền tảng này. Người dùng cũng có thể quản lý danh sách phát nhạc và gửi bài hát cho bạn bè trực tuyến của họ. MySpace đã cố gắng khẳng định mình như một nền tảng cho âm nhạc.

Trong khi MySpace trở nên phổ biến nhờ cho phép người dùng tạo hồ sơ và gặp gỡ những người mới, thì ưu tiên của Facebook là mở rộng mạng lưới thông qua những người quen ngoài đời thực.

Bị tụt hậu rất xa so với Facebook, một nhóm nhà đầu tư bao gồm ca sĩ Justin Timberlake đã mua lại nền tảng này vào năm 2011. MySpace sau đó đã tung ra một trình phát nhạc miễn phí với quyền truy cập vào 42 triệu bài hát - điều mà theo công ty này chia sẻ là bộ sưu tập nhạc miễn phí lớn nhất trên Internet.

Tuy nhiên, sự thay đổi đó là không đủ. Theo báo cáo của Comscore vào thời điểm đó, số người dùng hoạt động hàng tháng của MySpace đã giảm xuống còn khoảng 35 triệu vào giữa năm 2011. Ngược lại, đến tháng 9 cùng năm, Facebook đã có gần 800 triệu người dùng hoạt động hàng tháng.

Một lỗi kỹ thuật máy chủ năm 2019 gần như đã gióng lên hồi chuông “báo tử” cho MySpace, mặc dù nền tảng này vẫn hoạt động. Sự cố dẫn đến mất 50 triệu bài hát, bao gồm các tệp âm thanh và video đã được người dùng tải lên trong 12 năm.

Trong khi đó, Friendster, một trang MXH ra mắt vào năm 2002, cũng không trụ được lâu. Nền tảng này đã ngừng hoạt động vào tháng 6/2015 sau khi nỗ lực chuyển sang một MXH chuyên về trò chơi trước đó. Facebook cũng giống Friendster ở chỗ nhấn mạnh vào việc duy trì kết nối với bạn bè và chia sẻ sở thích chung.

Nhưng theo một nghiên cứu năm 2013 của các nhà nghiên cứu tại Viện Công nghệ Liên bang Thụy Sĩ ở Zurich, yếu tố chính dẫn đến sự sụp đổ của Friendster là các thành viên mới không có mối liên hệ chặt chẽ với những người dùng khác. Điều này làm suy yếu cơ cấu và hạn chế khả năng phục hồi của nền tảng, vốn dựa vào hoạt động tương tác tích cực giữa những người dùng.

Các nhà nghiên cứu cũng đổ lỗi cho thiết kế và cấu hình của Friendster là nguyên nhân khiến nó đi xuống. Họ viết: “Vào một thời điểm nào đó trong năm 2009, Friendster đã đưa ra những thay đổi trong giao diện người dùng, gây ra một số vấn đề về kỹ thuật, cùng với đó sự phổ biến ngày càng rộng rãi của Facebook. Điều này dẫn đến việc người dùng tích cực trong cộng đồng giảm nhanh chóng, kết thúc bằng việc ngừng hoạt động vào năm 2011”.

Sự ra đời của Meta

Khi MySpace và Friendster cạn kiệt sức lực, Facebook lại lấy đà thông qua đổi mới công nghệ và các vụ mua lại.

Vào tháng 4/2012, công ty đã mua lại nền tảng MXH tập trung vào hình ảnh Instagram với giá khoảng 1 tỷ USD. Chỉ 1 tháng sau, Facebook chính thức phát hành cổ phiếu ra công chúng lần đầu tiên (IPO) với giá 38 USD/cổ phiếu. Vào ngày 2/2 vừa qua, cổ phiếu của Meta Platforms Inc. (công ty được Facebook đổi tên vào năm 2021) đóng cửa ở mức gần 475 USD/cổ phiếu.

Ông Pablo Boczkowski, Giáo sư tại khoa Nghiên cứu truyền thông tại Đại học Northwesterni cho biết, trong một lĩnh vực kinh tế đang thay đổi nhanh chóng, việc tồn tại được 20 năm là một kỳ tích đáng chú ý. Facebook đã làm khá tốt trong việc cố gắng lắng nghe những gì khách hàng muốn và cung cấp một sản phẩm được tối ưu hóa.

Ông Boczkowski lưu ý rằng việc cập nhật giao diện người dùng và thiết kế không thực sự là yếu tố cần thiết để các công ty công nghệ thành công. Chẳng hạn như Google, giao diện tìm kiếm của họ rất ít điều chỉnh. Nhưng với Facebook, người dùng có thể dễ dàng nhận thấy đã có nhiều thay đổi trong những năm qua, dù không phải tất cả những điều chỉnh đó đều thành công, nhưng có thể thấy nền tảng ngày nay đã khác nhiều so với ban đầu.

Một phần sức mạnh bền bỉ của Meta có thể đến từ khoản đầu tư vào các ứng dụng nhắn tin miễn phí như Facebook Messenger và WhatsApp (được mua lại vào năm 2014 với giá 16 tỷ USD). Công ty cũng tham gia vào lĩnh vực phần cứng công nghệ vào năm 2014 khi mua công ty thực tế ảo Oculus với giá 2 tỷ USD.

Nói về WhatsApp, một trong những ứng dụng nhắn tin phổ biến nhất ở nhiều quốc gia như Ấn Độ, Brazil, Argentina và Italy, ông Boczkowski lưu ý rằng đối với một phần rất lớn dân số toàn cầu, khả năng sử dụng miễn phí một nền tảng nhắn tin rất quan trọng, giúp tiết kiệm chi phí rất lớn.

“Bằng cách cung cấp dịch vụ này, công ty đã củng cố vai trò quan trọng của mình. Người dùng có thể giao tiếp được với tất cả mọi người bằng cách sử dụng dịch vụ này. Sau đó, công ty thu thập dữ liệu về cách chúng ta sử dụng và nghĩ ra cách kiếm tiền từ chính dữ liệu đó”, ông Boczkowski cho biết thêm.

Trong khi đó, Meta vẫn không nhúc nhích khỏi vị trí dẫn đầu MXH khi Facebook và Instagram cạnh tranh với TikTok.

20 năm sau ngày ra mắt, Facebook giờ là Meta, vẫn giữ vững vị trí dẫn đầu lĩnh vực MXH dù cả Facebook và Instagram đều phải cạnh tranh với những nền tảng khác mới xuất hiện sau này như Twitter (đã đổi tên thành X) hay TikTok.

Và trong khi X, đang rơi vào tình trạng hỗn loạn sau một loạt thay đổi chính sách người dùng không được ưa chuộng vào mùa hè năm ngoái, Meta đã tung ra nền tảng MXH Threads, hoàn chỉnh với giới hạn ký tự và bố cục tương tự như X. Ứng dụng này nhằm mục đích cung cấp một không gian thực sự - các cuộc trò chuyện trực tuyến theo thời gian, một chức năng từ lâu đã trở thành dịch vụ cốt lõi của nền tảng X.

Threads đã thu hút hàng chục triệu người dùng hàng ngày khi ra mắt vào tháng 7/2023, mặc dù mức độ tương tác đã giảm mạnh trong 6 tháng sau đó.

Có thể thấy, sau 20 hình thành và phát triển, Facebook - Meta vẫn duy trì được sức mạnh bền bỉ của mình, thiết lập được một chỗ đứng khác biệt trong bối cảnh MXH đang ngày phát triển mạnh mẽ, trở thành một nền tảng xã hội định hình cách chúng ta kết nối và chia sẻ trong không gian Internet./.

Tâm An