AI chỉ là công cụ của báo chí, truyền thông

Ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) vào hoạt động báo chí tại Việt Nam cách đây dễ đến 10 năm. Chỉ tới khi “quả bom” ChatGPT ra đời, ảnh hưởng tới nhiều lĩnh vực của đời sống xã hội thì AI mới được các tòa soạn nhìn nhận lại một cách nghiêm túc, thậm chí đưa vào chiến lược phát triển cho những năm tiếp theo.

Theo đánh giá của ông Nguyễn Hoàng Nhật, Phó Tổng Biên tập Báo điện tử VietnamPlus, AI đã tác động tới mọi khâu trong hoạt động báo chí, từ khâu thu thập dữ liệu, sản xuất cho tới phân tối tin tức. Nói cách khác, AI đã và đang góp phần thúc đẩy hiệu quả công việc, nâng cao sản lượng cũng như chất lượng tin bài tại một số tòa soạn.

Các phóng viên (PV) giờ không còn vất vả bóc băng như trước đây khi đã có công nghệ chuyển giọng nói thành văn bản (voice-to-text). CMS của nhiều tòa soạn đã tích hợp các công cụ soát, sửa lỗi chính tả, gợi ý từ khóa, cách đặt tít… Một số cơ quan báo chí sử dụng AI để phân tích, phân tệp độc giả, qua đó vừa tăng được số lượt truy cập trang báo chí, vừa phục vụ độc giả tốt hơn bằng việc đáp ứng đúng nhu cầu đọc, phân phối tin tức tới đúng đối tượng.

Cũng chưa bao giờ sản xuất các sản phẩm đa phương tiện dễ dàng như bây giờ. Ngay cả đến một cơ quan báo chí địa phương như Báo Đắk Nông cũng sản xuất được các bản tin video nhờ công nghệ trường quay và người dẫn chương trình ảo, Phó Tổng Biên tập VietnamPlus cho biết.

Trong khi đó, một lãnh đạo Báo điện tử VnExpress từng chia sẻ, trước đây để sản xuất một bản tin podcast, tòa soạn cần 2 - 3 nhân sự thực hiện trong 2 - 3 giờ đồng hồ. Giờ đây, chỉ cần 1 nhân sự làm nhiệm vụ kiểm duyệt ở khâu cuối cùng, thời gian cũng được rút ngắn xuống còn 30 phút. Từ đó, tòa soạn có thể dịch chuyển nhân lực sang sản xuất những sản phẩm báo chí chất lượng cao như báo chí dữ liệu, cũng sử dụng những công cụ AI để trực quan hóa dữ liệu.

Đồng tình về giải pháp AI hỗ trợ tích cực hoạt động báo chí, ông Ngô Văn Hải, Tổng Biên tập Báo điện tử VTC News nhìn nhận, AI giúp đội ngũ sản xuất nội dung tiết kiệm thời gian, nâng cao chất lượng sản phẩm khi đáp ứng khả năng chỉnh sửa video, âm thanh, hình ảnh… Đặc biệt, công cụ chatbot và trợ lý ảo với sự hỗ trợ AI đã giúp tòa soạn tương tác, trả lời câu hỏi và cung cấp thông tin cho độc giả nhanh chóng. Điều này tăng cường mối quan hệ giữa tòa soạn và độc giả.

Dẫn chứng từ tháng 4/2024, một tờ báo có lượng độc giả lớn bậc nhất ở Việt Nam thông báo sử dụng tính năng ứng dụng AI kèm nội dung công bố “Độc giả có thể đọc hoặc nghe tin tức mới nhất dưới dạng tóm tắt nhờ tính năng Đọc nhanh, phát triển dựa trên trí tuệ nhân tạo của ứng dụng”, Tổng Biên tập VTC News phân tích, rõ ràng, AI đang thay đổi cách thức hoạt động của báo chí và truyền thông tại Việt Nam, mang lại nhiều lợi ích nhưng cũng đặt ra nhiều thách thức.

Từ trước tới nay, báo chí vẫn được xem là kho thông tin giải đáp thắc mắc của độc giả. Các tòa soạn tập trung đầu tư đẩy mạnh nội dung, công nghệ với chi phí không hề nhỏ, nhằm tìm kiếm lượng độc giả. Độc giả đông, nguồn thu tòa soạn sẽ tăng lên. Nhưng giờ đây, AI ra đời và đang cạnh tranh không lành mạnh, đe dọa đến sự “sống còn” của nhiều tờ báo khi có thể nói AI “ăn cắp trắng trợn” chất xám của các tờ báo bằng cách tự tổng hợp thông tin từ các trang báo và các bên sở hữu AI cung cấp cho người dùng, thu tiền từ người dùng.

Một vấn đề đặt ra nữa là nội dung do AI tạo ra thiếu tính nhân văn, cảm xúc và sự sáng tạo so với các bài viết của con người, làm giảm chất lượng và tính sâu sắc của bài báo. Do AI phải dựa vào dữ liệu để tạo ra nội dung, nếu dữ liệu không chính xác hoặc thiếu sót, nội dung cũng sẽ bị ảnh hưởng tiêu cực.

Bên cạnh đó, nếu không được lập trình, kiểm tra kỹ lưỡng, các thuật toán AI có thể phản ánh, tăng cường các thiên vị, định kiến có sẵn trong dữ liệu huấn luyện, dẫn đến việc tạo ra nội dung thiên vị và không công bằng. AI cũng có thể vô tình lan truyền thông tin sai lệch hoặc tin giả nếu không được giám sát chặt chẽ, gây hại đến uy tín của các cơ quan báo chí và làm mất lòng tin của độc giả.

"Nhìn toàn diện và sâu sát, AI vẫn chỉ là công cụ và công cụ thì luôn chỉ có thể rập khuôn, không thể sáng tạo. Sáng tạo vẫn là con người", ông Ngô Văn Hải khẳng định.

Sử dụng AI phục vụ cho phát triển báo chí dữ liệu

Theo chia sẻ của nhà báo Nguyễn Hoàng Nhật với PV Tạp chí TT&TT, năm 2018, cơ quan báo chí này từng ra mắt chatbot đầu tiên, tương tác dưới dạng văn bản. Nhưng giờ thì độc giả đã có thể tương tác với chatbot bằng giọng nói khi yêu cầu nghe các bản tin podcast trên loa thông minh Oilli sử dụng trợ lý ảo Maika.

Lãnh đạo VietnamPlus cũng cho biết trước đây, việc sản xuất đồ họa thông tin (infographic) của tòa soạn phụ thuộc vào một họa sỹ thiết kế duy nhất. Giờ khi có các công cụ sử dụng AI, ngay cả các biên tập viên (BTV) bình thường, gần như không biết sử dụng Photoshop hay Adobe Illustrated cũng có thể thiết kế những đồ họa bắt mắt, thu hút nhiều lượng truy cập cũng như nhiều lượt chia sẻ trên mạng xã hội.

Hay một ví dụ khác, các BTV giờ cũng không phải vất vả đi kiếm ảnh minh họa cho nhiều bài báo khi đã có công nghệ văn bản thành hình ảnh (text-to-image).

“Nhờ đó chúng tôi cũng tránh được những rắc rối liên quan đến bản quyền hình ảnh nếu như có BTV nào đó lỡ tải một bức ảnh từ nguồn nước ngoài mà chưa xin phép”.

"Thời gian tới, VietnamPlus sẽ hướng tới việc sử dụng AI để lọc dữ liệu phục vụ cho phát triển báo chí dữ liệu, hay tự động đóng gói các bản tin phù hợp phục vụ từng đối tượng độc giả, cũng như dùng AI để phân tích sâu hơn các tệp người dùng, qua đó phục vụ độc giả một cách tốt hơn", ông Nguyễn Hoàng Nhật cho biết.

Tích hợp các công cụ AI vào CMS - “trái tim” của quá trình chuyển đổi số

Không đứng ngoài làn sóng sử dụng AI, VTC News đã bắt đầu tích hợp các công cụ AI vào trong CMS - “trái tim” của quá trình chuyển đổi số của toà soạn.

Người đứng đầu VTC News, ông Ngô Văn Hải chia sẻ, hệ thống AI giúp PV và BTV nhanh chóng tìm được những thông tin cần thiết, từ đó rút ngắn thời gian thu thập dữ liệu và tăng tốc độ sản xuất tin tức.

AI giúp rà soát và phát hiện lỗi trong các bài viết, đảm bảo chất lượng nội dung trước khi xuất bản. Điều này giúp giảm thiểu sai sót và nâng cao độ tin cậy của thông tin. AI hỗ trợ trong việc triển khai các bài viết theo tiêu chuẩn SEO, dễ dàng tiếp cận độc giả hơn thông qua các công cụ tìm kiếm.

“Các PV, BTV đã bắt đầu sử dụng AI trong việc hỗ trợ cung cấp các gợi ý về ý tưởng bài viết. Điều này không chỉ làm phong phú nội dung mà còn giữ cho VTC News luôn dẫn đầu về xu hướng thông tin. Việc có một “trợ lý thông tin” sẵn sàng hoạt động 24/7, không chỉ hỗ trợ việc tìm kiếm thông tin mà còn giúp giải quyết các vấn đề với khối lượng lớn đã tăng cường sự linh hoạt và năng suất cho toà soạn. Khối dữ liệu khổng lồ của toà soạn trong suốt 16 năm hoạt động cũng có thể trở thành “mỏ vàng” nếu chúng tôi tận dụng được bằng sự hỗ trợ của AI’.

VTC News cũng xác định, khi đã cởi mở trong việc chấp nhận sử dụng AI thì việc đầu tiên và quan trọng nhất với toà soạn chính là quá trình kiểm soát các thông tin. AI có thể viết ra rất nhiều nội dung trong một thời gian rất ngắn, tuy nhiên, những thông tin đó đều phải có những khâu kiểm duyệt đủ chặt để tránh những thông tin không phù hợp và thậm chí là không đúng.

“Chúng tôi cũng đang nghiên cứu để đưa ra hướng dẫn sử dụng AI với mục đích và cường độ phù hợp, ở những công việc nhất định. Là nhà sáng tạo nội dung, PV, BTV ở VTC News không được lạm dụng AI. Việc lạm dụng ngoài việc tạo ra những tin bài “nông”, còn ảnh hưởng đến vấn đề đạo đức nghề nghiệp. Máy có thể “copy”, song nhà báo thì không bao giờ được phép”.

Do vậy, nhất thiết phải kiểm soát được những bài viết sử dụng nội dung dựa vào AI. Ở chiều ngược lại, những chức năng như tạo podcast, kiểm tra chính tả, tra cứu thông tin, dịch thuật sẽ được ưu tiên phát triển.

Tổng Biên tập VTC News chia sẻ thêm, hiện Phòng R&D và Phòng Nội dung của báo đang phối hợp đẩy mạnh đào tạo và nâng cao kỹ năng sử dụng AI cho đội ngũ PV, BTV. AI không bao giờ thay thế được những nhà báo tại VTC News, nhưng các công cụ như ChatGPT giúp công việc của họ dễ dàng hơn. Đồng thời, có AI, chúng tôi càng quyết tâm hơn trong việc loại bỏ tư duy “làm báo là chỉ biết viết bài”. VTC News yêu cầu mỗi PV, BTV phải đa năng, hình thành thói quen và kỹ năng sử dụng công nghệ, đặc biệt là AI để hỗ trợ sản xuất tin tức.

Đây cũng được xem là một tiêu chí để VTC News tiếp tục thực hiện công cuộc chuyển đổi số. Mục tiêu này đã được lên kế hoạch kỹ lưỡng và thực hiện với những bước đi vững chắc, góp phần quan trọng vào sự phát triển của báo về cả lượng độc giả lẫn quản lý và vận hành.

“Hiện VTC News đã triển khai mô hình tòa soạn không giấy, giúp xử lý văn bản nhanh chóng, loại bỏ các quy trình thừa. Việc quản lý qua các thiết bị di động cũng tạo nên sự khác biệt lớn trong công tác quản lý. Theo lộ trình tích hợp các công cụ AI vào CMS kể từ đầu năm 2024, chúng tôi dự tính có thể tăng năng suất công việc lên 150%, đặc biệt trong công tác sản xuất nội dung và tối ưu SEO”...

Không nên bỏ lỡ chuyến tàu AI

Nói về đề xuất một số giải pháp ứng dụng AI vào sản xuất nội dung, một lãnh đạo cơ quan báo chí chuyển đổi số hàng đầu tâm đắc dẫn lời câu nói của chuyên gia Ladina Heimgartner, Chủ tịch Hiệp hội Báo chí và các nhà xuất bản tin tức thế giới, đại ý: Báo chí đã để lỡ chuyến tàu công nghệ 4.0, dẫn tới việc bị các nền tảng xuyên biên giới bỏ lại quá xa. Vì vậy, chúng ta không nên bỏ lỡ chuyến tàu AI một lần nữa. Việc đưa các ứng dụng AI vào sản xuất báo chí là điều cần thiết, nhưng cần chọn lọc, dung hòa giữa việc tuân thủ các hành lang pháp lý, các lằn ranh đạo đức báo chí với việc thúc đẩy đổi mới sáng tạo.

“Các công cụ AI hàng đầu hiện nay như ChatGPT, Copilot hay Gemini… đều có thể đóng vai trò như một người trợ lý đích thực của các PV, BTV, từ việc lên ý tưởng cho đến sản xuất các sản phẩm báo chí, đặc biệt là các sản phẩm đa phương tiện. Và để cập nhật nhanh chóng nhất các ứng dụng mới hữu ích thì tòa soạn khuyến khích các PV tham dự các cuộc hội thảo, các khóa đào tạo về báo chí mang tính khu vực hay toàn cầu, mở rộng hợp tác với các tổ chức quốc tế có uy tín. Cơ hội luôn rộng mở, vấn đề là chúng ta có muốn làm hay không mà thôi”, ông Nguyễn Hoàng Nhật chia sẻ./.

Bình Minh