Cuối tháng 11/2022, OpenAI tung ra thị trường ChatGPT. Tôi vẫn nhớ, ở toà soạn VTC News lúc bấy giờ đã có một cuộc tranh luận nho nhỏ giữa thành viên Phòng Nội dung và Phòng Nghiên cứu phát triển (R&D) về sự ra đời của ChatGPT, cùng những dự đoán về chatbot trí tuệ nhân tạo (AI) này. Trong khi Phòng R&D nghiêng về câu chuyện hiệu quả, tiềm năng từ việc ứng dụng ChatGPT trong thực tế báo chí, thì Phòng Nội dung nhắc nhiều đến sự lo ngại về tính đạo đức, chuẩn mực báo chí lẫn tính tin cậy trong nguồn dữ liệu đầu vào.

Không có người thắng, người thua trong cuộc tranh luận đó, bởi hiểu biết của chúng tôi khi ấy về ChatGPT gần như là con số 0. Song cả toà soạn đều thống nhất với nhau rằng đây là bước đột phá đáng kinh ngạc về công nghệ AI của thế giới.

Kỷ nguyên AI

ChatGPT đạt 100 triệu người dùng chỉ sau 3 tháng. Những "ông lớn" công nghệ khác trên thế giới buộc phải nhảy vào cuộc đua phát triển chatbot AI. Lần lượt AI Gemini, MetaAI ra mắt trong năm 2023. Mới nhất, phiên bản GPT-4o trình làng ngày 14/5/2024 được OpenAI hứa hẹn là “thông minh nhất” từ trước đến nay, dễ sử dụng hơn cùng hàng loạt tính năng đặc biệt, khiến tương tác giữa người dùng và ChatGPT trở nên “tự nhiên hơn”.

Câu chuyện AI được bàn tới thường xuyên, liên tục, ở nhiều diễn đàn khắp toàn cầu. ChatGPT là “bước nhảy”, là “điểm bùng phát” của kỷ nguyên AI mới, buộc thế giới phải dần học cách ứng xử, thích nghi với bước phát triển đặc biệt này.

Báo chí không đứng ngoài làn sóng phát triển AI. Thực tế, trước khi ChatGPT xuất hiện, nhiều cơ quan báo chí trên thế giới đã nghiên cứu, sử dụng AI. Hãng AP dùng AI để sản xuất bản tin thể thao. Reuters, Bloomberg ứng dụng AI trong việc sản xuất một số bản tin về báo cáo kết quả kinh doanh. Nhiều tờ báo cũng tận dụng hiệu quả AI trong việc xây dựng, phân tích dữ liệu, coi đó là nền tảng để triển khai những sản phẩm báo chí dữ liệu vốn là “trend” trong vài năm trở lại đây.

Nhưng ChatGPT - đại diện cho AI tạo sinh - đã khiến báo chí thế giới kinh ngạc với khả năng viết những bài báo dài, có phong cách, quan điểm cá nhân và ngày càng được hoàn thiện. Thậm chí, có luồng dư luận bi quan cho rằng ChatGPT là “dấu chấm hết” cho nghề báo, sớm muộn sẽ thay thế những phóng viên, biên tập viên (PV, BTV) trong toà soạn.

Vì thế, “cơn sốt” AI là điều báo chí không thể ngó lơ. Dù chọn cởi mở hay cứng rắn với việc ứng dụng AI thì các toà soạn đều nhìn thấy cả cơ hội cũng như thách thức không hề nhỏ đối với hoạt động báo chí trong tương lai.

Về lợi ích, AI giúp phân tích khối lượng dữ liệu khổng lồ từ mạng xã hội và các nguồn tin tức, giúp dự báo xu hướng và phát hiện những chủ đề nóng. Điều này hỗ trợ các PV, BTV trong việc chọn lọc và ưu tiên những nội dung quan trọng.

Chúng có thể phân tích hành vi của người đọc để đề xuất các bài viết phù hợp với sở thích của họ, từ đó cải thiện trải nghiệm người dùng và tăng cường tương tác trên các nền tảng truyền thông số.

Đồng thời, giúp tối ưu hóa công cụ tìm kiếm (SEO) bằng cách phân tích từ khóa và xu hướng tìm kiếm, giúp nội dung tiếp cận người đọc dễ dàng hơn. AI cũng phân tích hiệu quả các chiến dịch tiếp thị nội dung để điều chỉnh một cách tốt hơn.

AI giúp đội ngũ sản xuất nội dung tiết kiệm thời gian, nâng cao chất lượng sản phẩm khi cung cấp các phần mềm chỉnh sửa video, âm thanh, hình ảnh… Đặc biệt, công cụ hỗ trợ chatbot và trợ lý ảo đã giúp tòa soạn tương tác với độc giả, trả lời câu hỏi và cung cấp thông tin nhanh chóng. Điều này tăng cường mối quan hệ giữa tòa soạn và độc giả.

Tháng 4/2024, một tờ báo có lượng độc giả lớn bậc nhất ở Việt Nam thông báo sử dụng tính năng ứng dụng AI. “Độc giả có thể đọc hoặc nghe tin tức mới nhất dưới dạng tóm tắt nhờ tính năng Đọc nhanh, phát triển dựa trên trí tuệ nhân tạo của ứng dụng”, tờ báo này công bố.

Rõ ràng, AI đang thay đổi cách thức hoạt động của báo chí và truyền thông tại Việt Nam, mang lại nhiều lợi ích nhưng cũng đặt ra nhiều thách thức.

Từ trước tới nay, báo chí vẫn được xem là kho thông tin giải đáp thắc mắc của độc giả. Các tòa soạn tập trung đầu tư đẩy mạnh nội dung, công nghệ với chi phí không hề nhỏ, nhằm tìm kiếm lượng độc giả. Độc giả lớn, nguồn thu tòa soạn sẽ tăng lên. Thế nhưng, AI ra đời, và đang cạnh tranh không lành mạnh, đe dọa đến sự “sống còn” của nhiều tờ báo.

AI “ăn cắp” trắng trợn chất xám của các tờ báo bằng cách ngang nhiên tổng hợp thông tin mà không có bất cứ sự xin phép, trả phí nào. Để rồi, từ thông tin của báo chí, các bên sở hữu AI cung cấp cho người dùng, thu tiền từ người dùng.

Một vấn đề đặt ra nữa là nội dung do AI tạo ra thiếu tính nhân văn, cảm xúc và sự sáng tạo so với các bài viết của con người, làm giảm chất lượng và tính sâu sắc của bài báo.

AI phải dựa vào dữ liệu để tạo ra nội dung, nếu dữ liệu không chính xác hoặc thiếu sót, nội dung cũng sẽ bị ảnh hưởng tiêu cực.

Bên cạnh đó, nếu không được lập trình và kiểm tra kỹ lưỡng, các thuật toán AI có thể phản ánh và tăng cường các thiên vị và định kiến có sẵn trong dữ liệu huấn luyện, dẫn đến việc tạo ra nội dung thiên vị và không công bằng.

AI cũng có thể vô tình lan truyền thông tin sai lệch hoặc tin giả nếu không được giám sát chặt chẽ, gây hại đến uy tín của các cơ quan báo chí và làm mất lòng tin của độc giả.

Nhìn toàn diện và sâu sát, AI vẫn chỉ là công cụ. Và, công cụ thì luôn chỉ có thể rập khuôn, không thể sáng tạo. Sáng tạo, vẫn là con người.

Ứng dụng AI ở VTC News

Không đứng ngoài làn sóng sử dụng AI, VTC News đã bắt đầu tích hợp các công cụ AI vào trong CMS - “trái tim” của quá trình CĐS của toà soạn.

Hệ thống AI giúp PV và BTV nhanh chóng tìm được những thông tin cần thiết, từ đó rút ngắn thời gian thu thập dữ liệu và tăng tốc độ sản xuất tin tức.

AI giúp rà soát và phát hiện lỗi trong các bài viết, đảm bảo chất lượng nội dung trước khi xuất bản. Điều này giúp giảm thiểu sai sót và nâng cao độ tin cậy của thông tin. AI hỗ trợ trong việc triển khai các bài viết theo tiêu chuẩn SEO, dễ dàng tiếp cận độc giả hơn thông qua các công cụ tìm kiếm.

Các PV, BTV đã bắt đầu sử dụng AI trong việc hỗ trợ cung cấp các gợi ý về ý tưởng viết bài. Điều này không chỉ làm phong phú nội dung mà còn giữ cho VTC News luôn dẫn đầu về xu hướng thông tin.

Việc có một “trợ lý thông tin” sẵn sàng hoạt động 24/7, không chỉ hỗ trợ việc tìm kiếm thông tin mà còn giúp giải quyết các vấn đề với khối lượng lớn đã tăng cường sự linh hoạt và năng suất cho toà soạn.

Khối dữ liệu khổng lồ của toà soạn trong suốt 16 năm hoạt động cũng có thể trở thành “mỏ vàng” nếu chúng tôi tận dụng được bằng sự hỗ trợ của AI.

VTC News cũng xác định, khi đã cởi mở trong việc chấp nhận sử dụng AI thì việc đầu tiên và quan trọng nhất với toà soạn chính là quá trình kiểm soát các thông tin. AI có thể viết ra rất nhiều nội dung trong một thời gian rất ngắn tuy nhiên những thông tin đó đều phải có những khâu kiểm duyệt đủ chặt để tránh những thông tin không phù hợp và thậm chí là không đúng.

Chúng tôi cũng đang nghiên cứu để đưa ra hướng dẫn sử dụng AI với mục đích và cường độ phù hợp, ở những công việc nhất định. Là nhà sáng tạo nội dung, PV, BTV ở VTC News không được lạm dụng AI. Việc lạm dụng ngoài việc tạo ra những tin bài “nông”, còn ảnh hưởng đến vấn đề đạo đức nghề nghiệp. Máy có thể "copy", song nhà báo thì không - bao - giờ - được - phép.

Do vậy, nhất thiết phải kiểm soát được những bài viết sử dụng nội dung viết dựa vào AI. Ở chiều ngược lại, những chức năng như tạo podcast, kiểm tra chính tả, tra cứu thông tin, dịch thuật sẽ được ưu tiên phát triển.

Hiện, Phòng R&D và Phòng Nội dung đang phối hợp đẩy mạnh đào tạo và nâng cao kỹ năng sử dụng AI cho đội ngũ PV, BTV. AI không bao giờ thay thế được những nhà báo tại VTC News, nhưng các công cụ như ChatGPT giúp công việc của họ dễ dàng hơn. Đồng thời, có AI, chúng tôi càng quyết tâm hơn trong việc loại bỏ tư duy “làm báo là chỉ biết viết bài”. VTC News yêu cầu mỗi PV, BTV phải đa năng, hình thành thói quen và kỹ năng sử dụng công nghệ, đặc biệt là AI để hỗ trợ sản xuất tin tức.

Đây cũng được xem là một tiêu chí để VTC News tiếp tục thực hiện công cuộc CĐS. Mục tiêu này đã được lên kế hoạch kỹ lưỡng và thực hiện với những bước đi vững chắc, góp phần quan trọng vào sự phát triển của báo về cả lượng độc giả lẫn quản lý và vận hành.

Hiện, VTC News đã triển khai mô hình tòa soạn không giấy, giúp xử lý văn bản nhanh chóng, loại bỏ các quy trình thừa. Việc quản lý qua các thiết bị di động cũng tạo nên sự khác biệt lớn trong công tác quản lý.

Ngoài ra, theo lộ trình tích hợp các công cụ AI vào CMS kể từ đầu năm 2024, chúng tôi dự tính có thể tăng năng suất công việc lên 150%, đặc biệt trong công tác sản xuất nội dung và tối ưu SEO.

So với thời điểm cuối năm 2022, rõ ràng hiểu biết của các thành viên VTC News về AI đã thay đổi rất nhiều, theo chiều hướng tích cực. Đây là thời điểm thái độ tích cực và sự chủ động là cực kỳ cần thiết để VTC News đón đợt sóng phát triển tiếp theo cùng AI. Ở giai đoạn này, tờ báo tồn tại hay bị đào thải sẽ phụ thuộc nhiều vào việc giải bài toán ứng dụng AI thế nào cho phù hợp./.

Ngô Văn Hải, Tổng Biên tập Báo Điện tử VTC News