Trong môi trường truyền thông số, công việc của nhà báo cũng là một trong những công việc bị tác động nhiều nhất và đòi hỏi thay đổi nhiều nhất. Để làm nghề chuyên nghiệp, các nhà báo cần phải có nhiều lớp phẩm chất, trong đó có lớp phẩm chất về tri thức và kỹ năng, bao gồm việc cập nhật những tri thức mới của thời đại, và khả năng tích hợp đa kỹ năng. Các nhà báo phải luôn luôn cập nhật những gì mới nhất trong môi trường truyền thông số.

Nhà báo phải biết làm chủ công nghệ

Chia sẻ vấn đề này tại Hội thảo khoa học "Đào tạo báo chí truyền thông trong bối cảnh chuyển đổi số (CĐS) hiện nay" do Học viện Báo chí và Tuyên truyền phối hợp Vụ Báo chí - Xuất bản (Ban Tuyên giáo Trung ương), Cục Báo chí (Bộ Thông tin và Truyền thông), Hội Nhà báo Việt Nam tổ chức tháng 6/2024, nhà báo Nguyễn Thu Hà, Phó Giám đốc Trung tâm Sản xuất và Phát triển Nội dung số, Đài Truyền hình Việt Nam (VTV) cho biết: Trong môi trường truyền thông số, nhà báo phải biết làm chủ công nghệ và biết khai thác, sử dụng linh hoạt các thiết bị thông minh, đồng thời luôn phải có tư duy, suy nghĩ đa phương tiện. Nhà báo phải tự tin làm báo được cho tất cả các loại hình báo chí, và liên tục cập nhật và chủ động trong thông tin.

Thực tế ở nhiều tòa soạn báo và đài truyền hình, phóng viên bao gồm cả những người lâu năm và những người trẻ đều cần tác nghiệp theo phương thức “đi 1 về 3” (một ê kíp đi sản xuất 3 sản phẩm báo chí cho các nền tảng khác nhau). Các nhà báo cũng cần có những kỹ năng về báo chí di động, đồng thời phải biết ứng dụng công nghệ như những trợ lý đắc lực trong quá trình tác nghiệp.

Tuy nhiên, nắm vững công nghệ cũng chưa đủ để nhà báo có thể "sinh tồn" trong môi trường truyền thông số. Để sinh tồn và lớn mạnh trong kỷ nguyên số, điều cần nhất đối với các nhà báo là phải có khả năng thích ứng cao. Nhà báo phải có kỹ năng toàn diện, các kỹ năng sáng tạo tác phẩm đa nền tảng, báo chí dữ liệu, quản lý mạng xã hội (MXH), cộng đồng, kỹ năng đối phó với tấn công và quấy rối trên mạng…

Nhà báo trong thời đại số còn phải có kỹ năng làm chủ MXH, thay vì coi MXH là đối thủ cạnh tranh trực tiếp. Ngày nay, bên cạnh việc phải có vốn văn hóa sâu sắc và uy tín nghề nghiệp, các nhà báo phải có vốn xã hội dày dặn. Vốn xã hội ở đây chính là độ phủ, cường độ hoạt động và tương tác của nhà báo trên các nền tảng MXH.

Hơn thế nữa, nhà báo phải có những kỹ năng sử dụng các công nghệ mới, bao gồm trí tuệ nhân tạo (AI) để khai thác và biên tập thông tin từ các MXH, quảng bá và xuất bản sản phẩm báo chí trên mọi nền tảng MXH, đồng thời nghiên cứu và tương tác với công chúng trên môi trường mới này.

“Giờ đây, nhà báo phải trở nên đa nhiệm và đa năng. Họ cùng lúc vừa làm biên tập, vừa quay phim, chụp ảnh, vừa dựng, đọc, làm đồ họa, xuất bản lên các nền tảng, và cả quảng bá cho các sản phẩm báo chí cũng như tương tác và trả lời bạn đọc…”, nhà báo Nguyễn Thu Hà cho hay.

TS. Nguyễn Tiến Vụ, Tổng Biên tập Báo Bắc Ninh nêu rõ: Với sự bùng nổ của công nghệ thông tin như hiện nay, các nền tảng trực tuyến, MXH đang tạo ra sức ép cạnh tranh rất lớn đối với các cơ quan báo chí. Để tồn tại và phát triển, các cơ quan báo chí, nhà báo không thể đứng ngoài xu thế CĐS, hướng tới phương thức sản xuất, cung cấp thông tin đa phương tiện, đa nền tảng, đa thiết bị, đa dạng hóa thị trường.

Việc các tòa soạn đang dần chuyển đổi toàn bộ hoạt động từ môi trường thực lên môi trường số thông qua những ứng dụng, phần mềm, nền tảng số đang là thử thách rất lớn đối với đội ngũ người làm báo, trong đó có hệ thống báo chí địa phương hiện nay bởi khả năng làm chủ công nghệ. Việc tiếp cận ứng dụng công nghệ mới, như sử dụng các ứng dụng của máy tính, điện thoại thông minh…vào hoạt động tác nghiệp là việc vô cùng quan trọng.

“Giờ đây, nhà báo đa phương tiện cần có những tiêu chí cụ thể đó là: Có tri thức, trình độ văn hóa, ngoại ngữ; thành thạo kỹ năng xử lý ngôn ngữ đa phương tiện, làm chủ kỹ thuật, công nghệ làm báo hiện đại. Từ thực tiễn nóng bỏng hiện nay, việc đào tạo nhà báo đa phương tiện thích ứng với CĐS trong tòa soạn là vấn đề cấp bách và cấp thiết, có ý nghĩa quan trọng cả trước mắt và lâu dài”, TS. Nguyễn Tiến Vụ nhấn mạnh.

Nhà báo phải sâu sắc và thông thái khi làm báo trong thời đại số

Theo nhà báo Nguyễn Thu Hà, bên cạnh những kỹ năng và tư duy mới để hòa nhập trong môi trường truyền thông số, nhà báo phải giữ vững những giá trị của nghề báo chân chính để trở thành điểm tựa khi công chúng quay trở lại sau những mệt mỏi giữa "đại dương" tin giả.

“Giờ đây các nhà báo không còn lợi thế so với cộng đồng mạng trong tốc độ đưa tin cũng như phương thức đưa tin đa dạng, đa chiều và sáng tạo. Nhà báo chỉ có thể phát huy giá trị thông qua các sản phẩm báo chí tin cậy, sâu sắc, có tính phát hiện, đồng thời luôn đúng đắn và tuân thủ các giá trị đạo đức”.

Trong thời đại số, hai “vũ khí” quan trọng mà một tòa soạn cần mài giũa thật sắc bén chính là các tác phẩm báo chí điều tra và các tác phẩm báo chí phân tích bình luận. Muốn vậy, các nhà báo phải đáp ứng được những tiêu chuẩn cao cả về phong cách, kiến thức, tinh thần dấn thân, cách diễn ngôn, có đầy đủ bằng chứng thuyết phục, biết đưa vấn đề một cách logic, và phải có bản sắc riêng.

Việc của các nhà báo không còn là đưa tin (bởi sự kiện thường được đưa tin nhanh chóng trên MXH) mà phải trở thành các nhà điều tra, các nhà phân tích bình luận để phản biện, lý giải, dự báo, dẫn dắt quan điểm và định hướng dư luận một cách ấn tượng.

“Thay vì phản ánh các xu hướng trên mạng, nhà báo phải là những nhà sáng tạo nội dung thực sự giỏi để tạo ra và dẫn dắt các xu hướng. Chưa bao giờ nghề báo đòi hỏi nhiều phẩm chất và kỹ năng như bây giờ. Mỗi cơ quan báo chí, mỗi nhà báo đều phải không ngừng thay đổi và nỗ lực trau dồi để phát huy vai trò vô cùng quan trọng trong quá trình phụng sự công chúng và xã hội”, nhà báo Nguyễn Thu Hà chia sẻ.

Nâng cao năng lực cho cán bộ quản lý và nguồn nhân lực trong các tòa soạn báo chí

TS. Nguyễn Tiến Vụ cho rằng, để hình thành các kỹ năng cho các nhà báo tự tin hoạt động trong môi trường truyền thông số hiện nay cần nâng cao nhận thức, năng lực cho cán bộ quản lý và nguồn nhân lực trong các tòa soạn báo chí; tăng cường kỹ năng, công nghệ hiện đại, kiến thức ngoại ngữ và tin học cho đội ngũ người làm báo, đặc biệt là báo chí địa phương.

Đồng thời, tăng cường đào tạo kiến thức tại chỗ cho đội ngũ làm báo đa phương tiện ở các cơ quán báo chí; tăng cường sự gắn kết giữa các cơ quan báo chí với các cơ sở đào tạo báo chí, truyền thông; tăng cường các hoạt động mở rộng hợp tác về nghiệp vụ báo chí, đặc biệt quan tâm vấn đề đào tạo, đào tạo lại người làm báo nhằm đáp ứng nhu cầu nguồn nhân lực tại các cơ quan báo chí trong CĐS.

Cùng với đó, tăng cường nghiên cứu khoa học, triển khai các đề tài khoa học công nghệ liên quan về báo chí, truyền thông; Định hướng phát triển các cơ quan báo chí đa phương tiện, từ đó xây dựng chương trình phối hợp tổ chức giao lưu, đối thoại, tọa đàm, hội thảo khoa học trong nước và quốc tế về chủ đề báo chí, truyền thông; Gắn lý luận với thực tiễn nhằm xây dựng mô hình cơ quan báo chí đa phương tiện ở địa phương mình, đáp ứng yêu cầu CĐS hiện nay./.

Trường Thanh