Chiến lược Quốc gia phát triển kinh tế số (KTS) và xã hội số (XHS) cũng đề ra các nhiệm vụ cụ thể về phát triển KTS ở từng ngành, lĩnh vực trọng tâm, trong đó, thương mại điện tử (TMĐT) là một trong những lĩnh vực tiêu biểu, điển hình của KTS.

Thực tiễn phát triển của ngành TMĐT thời gian qua đã khẳng định vai trò và vị thế tiên phong của ngành trong nền KTS. Mặc dù kinh tế thế giới và khu vực gặp nhiều khó khăn, nhưng TMĐT Việt Nam luôn duy trì đà tăng trưởng ấn tượng, giữ được tốc độ tăng trưởng cao và Việt Nam được ghi nhận có tốc độ phát triển TMĐT dẫn đầu khu vực Đông Nam Á.

Theo Báo cáo Chỉ số TMĐT Việt Nam (EBI 2024) của Hiệp hội TMĐT Việt Nam, ước tính tốc độ tăng trưởng của TMĐT Việt Nam năm 2023 tăng trên 25% so với năm trước và đạt 25 tỷ USD, trong đó, quy mô bán lẻ hàng hóa trực tuyến đạt 17,3 tỷ USD.

Tại tọa đàm trực tuyến với chủ đề "Phát triển KTS - Cơ hội, động lực và thách thức" do Cổng TTĐT Chính phủ tổ chức, lãnh đạo các cơ quan quản lý Nhà nước, chuyên gia, doanh nghiệp (DN) đều khẳng định vai trò và vị thế tiên phong của TMĐT trong nền KTS. Chính phủ, các bộ, ngành luôn nỗ lực và hướng tới xây dựng khuôn khổ pháp lý cho thị trường TMĐT phát triển nhanh, lành mạnh và bền vững.

Mỗi hộ kinh doanh đều có thể trở thành một cửa hàng trực tuyến

Tại buổi tọa đàm, PGS. TS Trần Minh Tuấn, Vụ trưởng KTS và XHS (Bộ Thông tin và Truyền thông - TT&TT) cho biết, Chiến lược quốc gia phát triển KTS, XHS đến năm 2025 và định hướng năm 2030 xác định mục tiêu phát triển KTS đến năm 2025 tỷ trọng KTS trên GDP cả nước đạt khoảng 20%. Hiện nay, KTS có 2 nhóm ngành lĩnh vực chính. Đó là kinh tế số ICT liên quan đến thiết bị công nghiệp điện tử, công nghiệp bán dẫn, viễn thông, phần cứng và phần mềm nội dung số. KTS ngành lĩnh vực gồm toàn bộ hoạt động chuyển đổi số (CĐS) trong các ngành, lĩnh vực trong đó có TMĐT.

Theo định hướng, đến năm 2025, KTS ngành lĩnh vực đạt tối thiểu 50% kinh tế số cả nước. Đặc biệt, TMĐT, đang và sẽ trở thành cái động lực chính để phát triển KTS ngành, lĩnh vực.

Tính đến hết năm 2023, lĩnh vực TMĐT đã đóng góp khoảng 15 - 17% trong tổng giá trị của KTS quốc gia. Ngoài ra, chiến lược phát triển Chính phủ điện tử, Chính phủ số đã xác định mỗi hộ nông dân, mỗi hộ kinh doanh đều có thể trở thành những cửa hàng trực tuyến trên TMĐT để tăng cường khả năng tiếp thị, quảng bá các dịch vụ của mình.

Hiện nay, Việt Nam có trên 14 triệu cửa hàng, 9.000 chợ, nhưng xu hướng TMĐT đang phát triển mạnh mẽ, đặc biệt sau giai đoạn dịch COVID-19. Đưa các hoạt động bán buôn, bán lẻ, lên nền tảng thương mại số, TMĐT trở thành xu hướng lớn, chiếm 19,6% tổng doanh thu bán lẻ toàn cầu.

Từ tốc độ tăng trưởng của hoạt động TMĐT, theo PGS. TS. Trần Minh Tuấn, mục tiêu doanh thu TMĐT chiếm 10% tổng doanh thu bán lẻ vào năm 2025 có thể đạt được.

Ông Trần Minh Tuấn cũng nhận định, không gian cho TMĐT ở Việt Nam có thể đạt được mức trung bình của thế giới là rất rộng mở. Bộ TT&TT đã phối hợp chặt chẽ với Bộ Công Thương (trực tiếp là Cục TMĐT và KTS) cùng thúc đẩy một chương trình chung để thúc đẩy các DN, hộ gia đình, hộ kinh doanh, các cửa hàng bán buôn và bán lẻ là được chuyển đổi số đưa lên không gian mạng.

Bên cạnh đó, Bộ TT&TT cũng phối hợp cùng với các Bộ: Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Công Thương để triển khai các chương trình đưa các hộ gia đình, hộ kinh doanh nông dân lên sàn.

Hiện nay, trên các sàn TMĐT nông sản có khoảng 5,2 triệu hộ nông dân mở cửa hàng trên các sàn này. Hàng năm có hơn 1,1 triệu các hộ kinh doanh có doanh thu từ bán nông sản qua hình thức giao dịch TMĐT. Đó là những định hướng lớn của Chính phủ trong việc thúc đẩy và coi TMĐT là một trong những động lực lớn, quan trọng nhất để phát triển KTS trong thời gian tới.

Tận dụng cơ hội lớn từ TMĐT xuyên biên giới

Nhận định về tiềm năng phát triển TMĐT, Phó Cục trưởng Cục TMĐT và KTS (Bộ Công Thương) Lại Việt Anh cho rằng TMĐT hoàn toàn là lĩnh vực tiên phong của nền KTS vì có quá trình phát triển lâu dài. Năm 2023, TMĐT Việt Nam đạt tốc độ tăng trưởng 25%, thuộc quốc gia phát triển nhanh nhất của Đông Á, trong nhóm 10 quốc gia có tốc độ tăng trưởng nhanh nhất thế giới. Tiềm năng phát triển TMĐT còn rất rộng lớn, bởi TMĐT đã chiếm khoảng 8% trong tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng của cả nước.

TMĐT đang là lĩnh vực tiên phong vì tỷ trọng trong tổng giá trị KTS khoảng 20% thì có thể chưa phải là quá chiếm mức tuyệt đối, nhưng sự lan tỏa thì vô cùng mạnh mẽ.

TMĐT cũng có sức hút rất mạnh đối với DN nhỏ và vừa cũng như các hộ kinh doanh cá thể phát triển nhanh, mạnh và khá bình đẳng với các DN có quy mô lớn trong môi trường TMĐT. Rào cản gia nhập trong môi trường điện tử lại thấp hơn so với thị trường truyền thống, nhất là khi DN muốn vươn ra thị trường toàn quốc, thậm chí là hướng ra thị trường nước ngoài, TMĐT xuyên biên giới.

Tại tọa đàm, các khách mời đều cho rằng, Việt Nam có dư địa, tiềm năng rất lớn về TMĐT xuyên biên giới. Một số ước tính về xuất khẩu TMĐT xuyên biên giới cho thấy, năm 2022 đạt khoảng 3,3 tỷ USD, năm 2027 kỳ vọng đạt hơn 11 tỷ USD nếu có những cơ chế hỗ trợ từ cả nền tảng TMĐT cũng như Nhà nước.

Theo bà Lại Việt Anh, định hướng kế hoạch phát triển TMĐT trong 5 năm tới mà Bộ Công Thương đang tham mưu trình Chính phủ đó là hướng tới xuất khẩu để đưa sản phẩm "Made in Vietnam" ra thị trường quốc tế và có tính cạnh tranh, đặc biệt là hỗ trợ DN nhỏ và vừa cùng các nhà sản xuất có thể bán hàng ra thị trường toàn cầu.

Đồng quan điểm, lãnh đạo Vụ KTS và XHS cũng cho rằng TMĐT xuyên biên giới hiện nay đang có những cơ hội phát triển rất lớn, tận dụng lợi thế ở gần với thị trường Trung Quốc.

Thời gian qua, các DN công nghệ số Việt Nam đã xây dựng các nền tảng TMĐT B2B, kết nối với các nền tảng TMĐT lớn của thế giới như Amazon, Alibaba, Timo,… để các sản phẩm, hàng hóa khi lên sàn TMĐT của Việt Nam cũng sẽ tương ứng xuất hiện trên các nền tảng TMĐT lớn của thế giới, kết nối người mua trực tiếp với người bán cũng như nhà sản xuất.

“Tôi hoàn toàn thống nhất với kế hoạch TMĐT của Chính phủ sắp tới sẽ đặt vấn đề TMĐT xuyên biên giới là một cơ hội lớn để chúng ta xuất khẩu hàng hóa xuyên biên giới”, PGS.TS Trần Minh Tuấn bày tỏ.

Từ góc độ một sàn TMĐT, Giám đốc Điều hành Shopee Việt Nam Trần Tuấn Anh cho biết, trong những cuộc khảo sát thị trường, Shopee nhận thấy các DN ở Việt Nam có một số thử thách về tiếp cận thị trường TMĐT; xu hướng thay đổi nhanh chóng của người tiêu dùng…

Ở Việt Nam, Shopee đã có những chính sách hỗ trợ những DN tiếp cận với TMĐT một cách dễ dàng hơn thông qua các khóa huấn luyện kỹ năng, sử dụng công cụ, cách thức, cơ chế vận hành phù hợp với TMĐT. Từ đó giúp những DN này phát triển tốt hơn và bền vững hơn.

"Chúng tôi cũng đang cố gắng có những chương trình huấn luyện, giúp cho mọi người tiếp cận những công nghệ mới, những cách tiếp cận thị trường mới như livestream, dùng những người nổi tiếng để quảng bá… hiện tại đó là những các tiếp cận mua bán tiên tiến trên thế giới. Hy vọng sẽ giúp các DN ở Việt Nam tiếp cận những cách thức thương mại tiên tiến nhất, đẩy mạnh được kinh doanh trong tương lai", Giám đốc điều hành Shopee Việt Nam Trần Tuấn Anh chia sẻ.

Tuy nhiên, trước tốc độ sáng tạo, sự thay đổi trên thế giới cũng như tại Việt Nam về TMĐT, công nghệ, Shopee mong muốn các cơ quan chức năng có những điều chỉnh về chính sách, cơ chế hỗ trợ để giúp DN, cá nhân được tiếp cận, tạo ra những sản phẩm, phương thức kinh doanh TMĐT mới, phát triển tốt hơn, bền vững hơn.

Dữ liệu - Chìa khóa cho việc triển khai thực thi pháp luật về TMĐT

Cũng tại Tọa đàm, các khách mời đều cho rằng, để TMĐT phát triển bền vững cần phải cân bằng tất cả các yếu tố tham gia thị trường, từ DN lớn, DN quốc tế, DN vừa và nhỏ, DN nội địa, giữa nhà sản xuất với DN thương mại, giữa người bán hàng và người tiêu dùng…

Hiện nay, dữ liệu không chỉ là sức sống của kinh tế số, của TMĐT mà nó cũng sẽ là một trong số những chìa khóa cho việc triển khai thực thi pháp luật về TMĐT thời gian tới.

Do đó, cần những nỗ lực mạnh mẽ hơn nữa trong việc kết nối dữ liệu giữa những cơ quan quản lý Nhà nước và các chủ thể độc lập được điều chỉnh bởi pháp luật, giữa cơ quan thuế, cơ quan hải quan, Bộ TT&TT, Bộ Công Thương và những nền tảng TMĐT lớn.

TS. Võ Trí Thành, chuyên gia kinh tế nhìn nhận, chưa bao giờ nền KTS, tức là hoạt động kinh tế dựa trên nền tảng công nghệ số cộng với TMĐT, lại len lỏi vào mọi ngóc ngách của cuộc sống, từ sản xuất, kinh doanh, tiêu dùng như hiện nay, tạo ra hàng triệu việc làm cả trực tiếp và gián tiếp.

Đặc biệt, việc giám sát tốt hơn đối với hoạt động TMĐT, giúp đóng góp cho ngân sách từ KTS ngày càng cao. Riêng năm 2023, doanh thu của TMĐT là 3,5 triệu tỷ đồng, thu ngân sách từ đó là khoảng 100.000 tỷ đồng.

Tuy nhiên, việc thúc đẩy TMĐT hay KTS còn nhiều điểm cần lưu ý khi việc thu hẹp khu vực thương mại truyền thống, khu vực bán lẻ có thể tạo ra những tác động không mong muốn, do đó, cần quan tâm về mặt chính sách, để không ai bị thiệt thòi, bị bỏ lại phía sau; xử lý hiệu quả các tranh chấp, bảo vệ người tiêu dùng.

Theo đó, TS. Võ Trí Thành nêu 3 vấn đề lớn cần xử lý trong hoàn thiện thể chế. Trước hết là khung pháp lý ứng xử với dữ liệu, bởi đây là nguồn lực mới, một nhân tố sản xuất mới và toàn bộ các hoạt động, dù là công nghệ hiện đại đến đâu thì đều dựa trên dữ liệu, nhất là dữ liệu lớn (big data).

Thứ hai là các nền tảng kết nối, trao đổi điện tử với sự tham gia của rất nhiều bên liên quan, cùng các vấn đề về trách nhiệm, tranh chấp nếu có.

Thứ ba là tuân thủ các cam kết, thỏa thuận hợp tác và chuẩn mực quốc tế về dịch chuyển hàng hóa, dòng thông tin, dòng tài chính.

“TMĐT hay KTS nói chung là sự kết hợp sao cho nhuần nhuyễn nhất giữa kinh tế thực, dòng chảy của hàng hóa dịch vụ với dòng chảy của thông tin, dòng chảy của dữ liệu và dòng chảy của tài chính”, TS. Võ Trí Thành chia sẻ./.

AD