Hưởng ứng Ngày Sức khỏe tâm thần thế giới (10/10/2024), ngày 4/10/2024, Viện Đào tạo Y học Dự phòng và Y tế Công cộng thuộc trường Đại học Y Hà Nội đã phối hợp với Viện Sáng kiến Z&Alpha tổ chức hội thảo với chủ đề "Mạng xã hội và sức khỏe tâm thần của thanh thiếu niên tại Việt Nam".

Hội thảo nhằm nâng cao nhận thức về tác động của mạng xã hội đối với sức khỏe tâm thần của giới trẻ, đưa ra các khuyến nghị và hành động cụ thể để bảo vệ, nâng cao sức khỏe tâm thần cho thanh thiếu niên Việt Nam.

Phát biểu tại hội thảo, PGS.TS. Lê Minh Giang, Viện trưởng Viện Đào tạo Y học Dự phòng và Y tế Công cộng, trường Đại học Y Hà Nội nhấn mạnh: “Hội thảo này là bước đi đầu tiên cho các nghiên cứu toàn diện về tác động của mạng xã hội đối với sức khỏe tâm thần của thanh thiếu niên Việt Nam, từ đó xây dựng các chương trình nâng cao nhận thức, hướng dẫn cho nhà trường, phụ huynh, người dùng các giải pháp để bảo vệ và nâng cao sức khỏe tâm thần cho thanh thiếu niên Việt Nam trong kỷ nguyên số”.

73,3% dân số Việt Nam sử dụng mạng xã hội

Tại hội thảo, các diễn giả tham luận đều có chung khẳng định, mạng xã hội ngày càng đóng vai trò quan trọng trong đời sống cá nhân và xã hội, đặc biệt với lứa tuổi thanh thiếu niên.

Theo thống kê, Việt Nam là một trong những nước đứng đầu thế giới về tỷ lệ người dùng Internet và mạng xã hội.

Chia sẻ tại hội thảo, ông Cao Hoàng Nam, đại diện Viện Sáng kiến Z&Alpha, cho biết thống kê năm 2014 Việt Nam có 37,2 triệu người sử dụng Internet và đến tháng 1/2024 đã có khoảng 78,4 triệu người (chiếm hơn 80% dân số Việt Nam). Như vậy, chỉ trong 10 năm, số người người sử dụng Internet tại Việt Nam đã tăng gấp đôi. Đây là con số không chỉ cao ở khu vực châu Á mà còn cao so với mặt bằng chung thế giới.

Về thời gian sử dụng Internet, theo thống kê đến tháng 1/2024, người dùng từ 16 - 64 tuổi tại Việt Nam trung bình dành 6 giờ 18 phút mỗi ngày truy cập Internet trên tất cả các thiết bị, đặc biệt thời gian sử dụng Internet trên điện thoại di động là 3 giờ 30 phút/ngày/người.

Về mức độ tiếp cận mạng xã hội, 73,3% dân số Việt Nam sử dụng mạng xã hội, với thời gian trung bình mỗi ngày là 2 giờ 25 phút, xếp trong top 20 quốc gia có thời gian sử dụng mạng xã hội nhiều nhất trên thế giới. Trong số đó, Facebook là nền tảng phổ biến nhất với 89,7% người dùng, theo sau là Zalo (88,5%) và TikTok (77,8%).

Top 5 mục đích chính sử dụng Internet bao gồm giữ liên lạc với bạn bè và gia đình, tìm kiếm thông tin, cập nhật tin tức và sự kiện, xem video, chương trình truyền hình hoặc phim ảnh, truy cập và nghe nhạc trực tuyến.

Theo khảo sát của UNICEF năm 2022, 82% trẻ em Việt Nam từ 12 đến 13 tuổi sử dụng Internet hàng ngày, và tỷ lệ này tăng lên 93% ở nhóm tuổi từ 14 đến 15. Báo cáo từ Bộ Lao động Thương binh và Xã hội cũng cho biết, trẻ em Việt Nam dành từ 5 - 7 giờ mỗi ngày để sử dụng mạng xã hội.

Nhiều ý kiến tham luận cho rằng các nền tảng xã hội được thiết kế để có thể gây nghiện cho người dùng, đặc biệt giới trẻ; gây ra các tác động tiêu cực cho sức khỏe tâm thần như trầm cảm, mất ngủ, lo âu, sao nhãng trong học tập cũng như hàng loạt các vấn đề khác đối với sức khỏe tâm thần của người dùng.

Ví dụ, tại Hoa Kỳ, tỷ lệ mắc các đợt trầm cảm nặng trong 12 tháng ở thanh thiếu niên đã tăng từ 8,7% vào năm 2005 lên 11,3% vào năm 2014. Các hoạt động trên màn hình phương tiện truyền thông được cho là một trong những nguyên nhân làm gia tăng tình trạng trầm cảm và tự tử ở thanh thiếu niên.

Lạm dụng mạng xã hội khiến thanh thiếu niên có nguy cơ trầm cảm

Chia sẻ về nội dung “Mối liên hệ giữa mạng xã hội và sức khỏe tâm thần”, ông Cao Hoàng Nam nhấn mạnh: “Mạng xã hội đã sử dụng các thuật toán khác nhau dựa trên các nghiên cứu chuyên sâu về cơ chế hoạt động của não bộ nhằm tối đa hóa thời gian sử dụng, liên tục lôi cuốn người dùng mạng xã hội, tạo ra các chu kỳ tương tác gây nghiện. Đặc biệt cần lưu ý, các tính năng này được thiết kế hướng tới người sử dụng là thanh thiếu niên và không được công bố công khai cho người sử dụng được biết”.

TS. Nguyễn Thị Mai Hương, Viện Đào tạo Y học Dự phòng và Y tế Công cộng, chia sẻ: “Lợi ích mang lại từ mạng xã hội là sự tăng cường kết nối xã hội, cơ hội thể hiện bản thân và tiếp cận thông tin cũng như các nguồn lực cho thanh thiếu niên trong học tập và cuộc sống. Khoảng 81% học sinh báo cáo rằng mạng xã hội giúp họ cảm thấy được kết nối hơn với bạn bè và thế giới xung quanh”.

“Tuy nhiên, bên cạnh những lợi ích mang lại, khi lạm dụng mạng xã hội, thanh thiếu niên có thể gặp các tác động tiêu cực như rối loạn giấc ngủ, trầm cảm, cô lập xã hội và nghiện Internet, bắt nạt qua mạng, áp lực từ bạn bè và tiếp xúc với nội dung độc hại dẫn đến việc tự làm hại bản thân, suy nghĩ tiêu cực và các vấn đề sức khỏe tâm thần khác”, TS. Nguyễn Thị Mai Hương nhận định.

Theo bà Nguyễn Phương Liên, giảng viên Đại học Hà Nội, nghiên cứu trên 286 phụ nữ trẻ Việt Nam từ 18-35 tuổi cho thấy những người có mức độ chỉnh sửa hình ảnh cá nhân cao thường kém tự tin về hình ảnh cơ thể của họ hơn và họ muốn thay đổi những khuyết điểm đó bằng cách tập luyện thể chất, ăn kiêng, hoặc phẫu thuật thẩm mỹ. Điều này chứng tỏ rằng mạng xã hội không chỉ là thế giới ảo, mà nó có thể là tiền đề của những thay đổi trong thế giới thực. Khi các công cụ số hóa và Internet thâm nhập vào từng góc cạnh cuộc sống, ranh giới giữa thực và ảo ngày càng mờ hơn, dẫn đến những tác động rõ ràng hơn và có thể thấy được sâu sắc hơn trong tương lai.

Tại hội thảo, các diễn giả và nhà khoa học cho rằng việc sử dụng mạng xã hội không chỉ để tiếp cận thông tin mà cần phải đi kèm với khả năng tự nhận thức về những rủi ro tiềm ẩn. Việc trang bị kỹ năng tự bảo vệ bản thân và duy trì sự kiểm soát khi sử dụng mạng xã hội chính là chìa khóa để giúp chúng ta khai thác tối đa những lợi ích mà không gây ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe tâm thần của thanh thiếu niên Việt Nam./.

Ánh Dương