Sự bùng nổ thông tin sai lệch

Trong thời đại công nghệ số, sự bùng nổ của Internet và mạng xã hội đã làm cho thông tin trở nên phong phú và đa dạng hơn bao giờ hết. Tuy nhiên, chính sự phong phú này đã tạo điều kiện cho sự lan truyền của thông tin sai lệch và nhiễu loạn thông tin. Tin tức giả mạo, thông tin không chính xác, và các dạng thông tin có mục đích thao túng tâm lý người đọc đã trở thành một vấn nạn toàn cầu, ảnh hưởng trực tiếp đến nhận thức xã hội và hành vi của công chúng.

Theo số liệu từ Pew Research Center, hơn 60% người Mỹ đã tiếp cận với tin giả trên mạng ít nhất một lần. Các nghiên cứu từ Đại học Oxford cũng cho thấy rằng khoảng 70 quốc gia đã chứng kiến các chiến dịch lan truyền tin giả trên các mạng xã hội. Tin giả được chia sẻ rộng rãi và nhanh chóng, làm sai lệch nhận thức của công chúng và gây ra những hệ quả tiêu cực.

Một ví dụ điển hình là nghiên cứu của MIT trước đây, trong đó tin tức sai lệch có tốc độ lan truyền nhanh gấp 6 lần so với tin tức thật. Điều này cho thấy sự thâm nhập sâu rộng của tin giả vào xã hội, đặt ra một thách thức to lớn cho báo chí và các cơ quan truyền thông trong việc cung cấp thông tin chính xác và đáng tin cậy.

Vòng quay tin tức không ngừng nghỉ suốt 24 giờ, và người dùng liên tục tiếp cận thông tin tiêu cực. Các thiết bị digital đóng vai trò phát tán tin tức tiêu cực từng giây từng phút, khiến công chúng có suy nghĩ rằng chẳng có gì tốt đẹp trên thế giới này. Tuy tin tiêu cực có thể đóng vai trò quan trọng là thông tin, cảnh báo và quy trách nhiệm cho những người nắm giữ quyền lực, nó cũng gây tác động có hại với độc giả, chẳng hạn gây ra sợ hãi, lo lắng, tức giận, hoài nghi, thậm chí lãnh cảm. Hậu quả là độc giả quay lưng với báo chí. Theo báo cáo 2022 của Reuters, tỷ lệ né tránh tin tức ở Brasil và Anh đã tăng gấp đôi kể từ năm 2017.

Số liệu nghiên cứu từ “Báo cáo tin tức kỹ thuật số” của viện nghiên cứu Reuters năm 2024 (“Reuters Institute Digital News Report 2024”) cho thấy, phương tiện truyền thông ngày càng bị thách thức bởi thông tin sai lệch và thông tin sai lệch gia tăng, lòng tin thấp, các cuộc tấn công của các chính trị gia và môi trường kinh doanh không chắc chắn.

Tin tức giả mạo, thông tin không chính xác, và các dạng thông tin có mục đích thao túng tâm lý người đọc đã trở thành một vấn nạn toàn cầu, ảnh hưởng trực tiếp đến nhận thức xã hội và hành vi của công chúng. Các thông tin sai lệch thường được lan truyền nhanh chóng nhờ vào tính chất lan tỏa của mạng xã hội và khả năng tiếp cận dễ dàng đối với mọi đối tượng. Những thông tin này có thể gây ra sự hoang mang, hiểu lầm, và thậm chí kích động bạo lực hoặc thù địch trong xã hội.

Báo chí kiến tạo - một giải pháp giảm thiểu thông tin sai lệch

Trong bối cảnh thế giới hiện đại đang trải qua cuộc cách mạng công nghệ số, báo chí kiến tạo (constructive journalism) nổi lên như một phương thức báo chí mới mẻ và cần thiết. Đây không chỉ là một phương pháp nhằm cung cấp thông tin một cách khách quan mà còn hướng tới việc tạo ra các giá trị tích cực, thúc đẩy thay đổi xã hội theo hướng tích cực. Báo chí kiến tạo đóng vai trò ngày càng quan trọng trong việc đối phó với thách thức từ sự bùng nổ thông tin và sự phát triển nhanh chóng của trí tuệ nhân tạo (AI).

Báo chí kiến tạo là một hình thức báo chí tập trung vào việc đưa tin về các giải pháp cho các vấn đề xã hội, thay vì chỉ tập trung vào việc phản ánh các vấn đề. Khác với báo chí truyền thống, thường chú trọng vào các sự kiện tiêu cực và gây sốc, báo chí kiến tạo hướng đến việc khơi gợi sự suy nghĩ tích cực, khuyến khích hành động và thúc đẩy sự thay đổi thông qua việc truyền tải những câu chuyện mang tính xây dựng.

Báo chí kiến tạo không chỉ đơn thuần là cung cấp thông tin chính xác mà còn hướng tới việc xây dựng các nội dung mang tính xây dựng, giúp người đọc có cái nhìn toàn diện và cân bằng hơn về các vấn đề xã hội. Thông qua việc này, báo chí kiến tạo có thể đóng vai trò quan trọng trong việc làm giảm thiểu tình trạng thông tin sai lệch và nhiễu loạn thông tin theo các cách sau:

Cung cấp thông tin chính xác và cân bằng: Một trong những nguyên tắc cốt lõi của báo chí kiến tạo là sự chính xác và cân bằng trong việc đưa tin. Thay vì tập trung vào các sự kiện tiêu cực, gây sốc hoặc tạo sự hoang mang, báo chí kiến tạo chú trọng vào việc cung cấp thông tin một cách toàn diện, đa chiều. Điều này giúp người đọc có đủ thông tin để đưa ra nhận định của riêng mình, thay vì bị ảnh hưởng bởi những thông tin thiếu chính xác hoặc phiến diện.

Tập trung vào giải pháp thay vì vấn đề: Báo chí truyền thống thường tập trung vào việc phản ánh các vấn đề, từ đó dẫn đến việc gia tăng lo ngại và cảm giác bất an trong cộng đồng. Ngược lại, báo chí kiến tạo tập trung vào việc tìm kiếm và đưa tin về các giải pháp cho những vấn đề này. Khi công chúng tiếp cận với những câu chuyện về giải pháp, họ không chỉ nhận thức rõ hơn về các vấn đề đang diễn ra mà còn được truyền cảm hứng để tham gia vào việc giải quyết chúng. Điều này góp phần làm giảm sự lan tỏa của những thông tin tiêu cực, thiếu căn cứ.

Xác minh và phản biện thông tin sai lệch: Báo chí kiến tạo không ngừng nỗ lực trong việc xác minh thông tin trước khi đưa tin. Quá trình xác minh này giúp phát hiện và loại bỏ những thông tin sai lệch trước khi chúng được lan truyền rộng rãi. Đồng thời, báo chí kiến tạo cũng đóng vai trò trong việc phản biện lại những thông tin sai lệch đã được lan truyền, bằng cách cung cấp những chứng cứ và lập luận rõ ràng, giúp công chúng hiểu rõ bản chất của vấn đề.

Giáo dục công chúng về kiến thức truyền thông: Một phần quan trọng trong sứ mệnh của báo chí kiến tạo là giáo dục công chúng về cách tiếp cận và xử lý thông tin. Báo chí kiến tạo không chỉ đơn thuần là đưa tin, mà còn giúp công chúng phát triển kỹ năng nhận diện và phân tích thông tin. Việc trang bị cho công chúng kiến thức và kỹ năng truyền thông giúp họ trở nên tỉnh táo hơn trước những thông tin sai lệch và có khả năng phân biệt giữa thông tin chính xác và thông tin giả mạo.

Thách thức và cơ hội của báo chí kiến tạo trong việc chống lại thông tin sai lệch

Báo chí kiến tạo phải đối mặt với nhiều thách thức trong việc giảm thiểu thông tin sai lệch. Một trong những thách thức lớn nhất là tốc độ lan truyền của tin tức giả mạo, thường nhanh hơn rất nhiều so với việc xác minh và sửa chữa thông tin sai lệch. Hơn nữa, trong một số trường hợp, những thông tin sai lệch lại hấp dẫn hơn đối với công chúng, khiến cho việc thay đổi quan điểm của họ trở nên khó khăn.

Mặc dù đối mặt với nhiều thách thức, báo chí kiến tạo cũng có nhiều cơ hội để phát triển. Sự quan tâm ngày càng tăng của công chúng đối với các nội dung chất lượng cao và mang tính xây dựng tạo điều kiện thuận lợi cho báo chí kiến tạo lan tỏa những giá trị tích cực. Hơn nữa, sự phát triển của các công cụ kỹ thuật số và trí tuệ nhân tạo cũng mang lại cơ hội để tăng cường khả năng xác minh thông tin và tạo ra các nội dung báo chí có chất lượng cao hơn.

Trong thời đại mà thông tin sai lệch và nhiễu loạn thông tin trở thành mối đe dọa lớn đối với xã hội, báo chí kiến tạo nổi lên như một giải pháp hữu hiệu để đối phó. Bằng cách cung cấp thông tin chính xác, tập trung vào các giải pháp và giáo dục công chúng, báo chí kiến tạo không chỉ giúp giảm thiểu tác động tiêu cực của thông tin sai lệch mà còn góp phần xây dựng một môi trường truyền thông lành mạnh và tích cực hơn.

Trong tương lai, báo chí kiến tạo sẽ tiếp tục đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ công chúng khỏi những nguy cơ từ thông tin sai lệch và nhiễu loạn thông tin, đồng thời thúc đẩy sự phát triển bền vững của xã hội./.

Nguyễn Khải