“

Tóm tắt:
- Thành tựu và cơ hội:
+ Phổ cập giáo dục tiểu học gần như hoàn toàn; đạt nhiều giải cao trong các kỳ thi quốc tế.
+ Hạ tầng CNTT ngày càng cải thiện; các chính sách CĐS từ chính phủ hỗ trợ mạnh mẽ.
+ Phát triển cơ sở dữ liệu ngành và áp dụng các nền tảng học trực tuyến (VNPT E-learning, K12Online).
- Hạn chế và thách thức:
+ Chênh lệch cơ sở hạ tầng giáo dục giữa vùng sâu và thành phố.
+ Đội ngũ giáo viên thiếu kỹ năng công nghệ, nội dung giáo dục chưa đổi mới.
+ Thiếu hành lang pháp lý và nguồn lực tài chính cho CĐS.
- Giải pháp đột phá:
+ Xây dựng kiến trúc CNTT tổng thể; cải thiện hạ tầng Internet và thiết bị học tập.
+ Đào tạo kỹ năng số cho giáo viên, áp dụng các phương pháp học hiện đại như lớp học đảo ngược, học qua dự án.
+ Đẩy mạnh hợp tác giữa nhà trường và doanh nghiệp công nghệ, nghiên cứu các công nghệ AI, Big Data, VR/AR.
+ Tăng cường bảo mật thông tin và sự tham gia của phụ huynh.
- Trường học tại Phần Lan, Mỹ, Trung Quốc, và Nhật Bản áp dụng công nghệ IoT, AI, VR/AR, tạo môi trường học tập thông
minh.
- Kết luận: Chuyển đổi số là chìa khóa đưa giáo dục Việt Nam phát triển vượt bậc trong kỷ nguyên số. Cần đầu tư đồng bộ và hợp tác từ nhiều phía để tối ưu hóa tiềm năng.

Trong lĩnh vực giáo dục, CĐS đưa công nghệ số vào giảng dạy, mang lại cơ hội nâng cao chất lượng giảng dạy, mở rộng phạm vi tiếp cận tri thức, và cá nhân hóa trải nghiệm học tập, là quá trình thay đổi toàn diện, từ phương pháp tiếp cận, nội dung đào tạo đến quản lý và tổ chức. Đây là cơ hội lớn để giáo dục Việt Nam thoát khỏi các khuôn mẫu cũ. Tuy nhiên, hành trình này không chỉ trải đầy hoa hồng mà còn đặt ra nhiều thách thức cần giải quyết.

Bài viết này sẽ phân tích thực trạng giáo dục Việt Nam, đánh giá điểm mạnh, điểm yếu, các thách thức và cơ hội, đồng thời đề xuất những thay đổi cần thiết để thúc đẩy CĐS hiệu quả trong lĩnh vực giáo dục.

Thực trạng giáo dục Việt Nam

Những điểm mạnh của giáo dục:

Trong những thập kỷ qua, giáo dục Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu đáng ghi nhận: Phổ cập giáo dục tiểu học và trung học cơ sở: Việt Nam có tỷ lệ trẻ em đi học ở các cấp học cơ bản cao, với gần 99% trẻ em độ tuổi tiểu học được đến trường.

Từ năm 2018, lần đầu tiên Bộ GDĐT đã xây dựng và đưa vào sử dụng chính thức hệ thống cơ sở dữ liệu (CSDL) ngành về giáo dục mầm non, giáo dục phổ thông (https://csdl.moet.gov.vn/) với mục tiêu số hóa thông tin quản lý tất cả các đối tượng thuộc phạm vi quản lý của ngành giáo dục. Đến nay, Bộ GDĐT đã số hóa, gắn mã định danh hầu hết các đối tượng cần quản lý của ngành GDĐT (53.000 trường học mầm non, phổ thông; gần 24 triệu học sinh; hơn 1,4 triệu giáo viên), thực hiện số hóa các thông tin về lý lịch, quá trình học tập, rèn luyện, thể chất của học sinh, số hoá hồ sơ, trình độ chuyên môn, đánh giá theo chuẩn, lương… của các giáo viên, số hóa thông tin về cơ sở vật chất, nhà vệ sinh trường học, tài chính, báo cáo chuyên sâu về dạy và học ngoại ngữ.

Bộ GDĐT đang tiếp tục mở rộng việc triển khai các CSDL thành phần về giáo dục dân tộc, giáo dục mầm non, tiểu học, trung học và giáo dục thường xuyên; hợp tác quốc tế, thanh tra và giáo dục thể chất. Dịch vụ trực tuyến tuyển sinh đầu cấp tại địa phương đã được đẩy mạnh triển khai. Hiện đã có trên 13% số địa phương triển khai hiệu quả dịch vụ này. CSDL này vừa qua đã hỗ trợ đắc lực công tác tuyển sinh và thống kê, báo cáo trong toàn ngành; giúp các cấp quản lý ban hành chính sách quản lý có hiệu quả, vừa qua đã góp phần giải quyết vấn đề thừa thiếu giáo viên ở các nhà trường theo từng địa phương, môn học.

Thành tích quốc tế: Học sinh Việt Nam thường xuyên đạt giải cao trong các kỳ thi quốc tế về toán học, khoa học và tin học, khẳng định năng lực vượt trội trong các lĩnh vực STEM (Khoa học, Công nghệ, Kỹ thuật và Toán học).

Ứng dụng công nghệ ban đầu: Nhiều trường học đã triển khai các nền tảng học tập trực tuyến như Zoom, Google Classroom hay các phần mềm giáo dục nội địa như K12Online, VNPT E-learning.

Hạ tầng công nghệ ngày càng được cải thiện: Hạ tầng Internet và các dịch vụ công nghệ thông tin (CNTT) tại Việt Nam đã phát triển mạnh mẽ, tạo tiền đề quan trọng cho việc triển khai giáo dục số, đặc biệt là ở các thành phố lớn.

100% cơ sở giáo dục đại học đã triển khai cổng thông tin điện tử (trong đó 95% cổng thông tin điện tử của các đơn vị hỗ trợ thiết bị di động); 100% đơn vị đã triển khai sử dụng thư điện tử (email) để trao đổi công việc, trong đó khoảng 90% có hệ thống email riêng, 94% số đơn vị cung cấp địa chỉ thư điện tử cho cán bộ quản lý, giảng viên, 60% cung cấp email cho sinh viên sử dụng; khoảng 95% các đơn vị đã triển khai phần mềm quản lý chương trình đào tạo, 75% số đơn vị sử dụng phần mềm quản lý nhân sự. Ngoài ra, các cơ sở giáo dục đại học đều xây dựng quy hoạch, kế hoạch nhằm triển khai hiệu quả nhiệm vụ ứng dụng CNTT.

Sự quan tâm đặc biệt từ chính phủ: Chính phủ Việt Nam đã và đang triển khai nhiều chính sách để thúc đẩy CĐS quốc gia, trong đó giáo dục là một lĩnh vực trọng tâm. Các đề án như “Chương trình giáo dục phổ thông mới” hay Đề án “CĐS quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030” đều nhấn mạnh vai trò của công nghệ trong cải cách giáo dục.

Hạn chế trong hệ thống giáo dục:

Chênh lệch về điều kiện học tập: Vùng sâu, vùng xa, và các khu vực kinh tế khó khăn vẫn gặp nhiều thách thức trong việc tiếp cận cơ sở hạ tầng giáo dục và công nghệ như chưa có kết nối Internet hoặc các thiết bị học tập cần thiết.

Chất lượng giáo dục không đồng đều: Chất lượng giáo dục vẫn chưa đồng đều giữa các trường học, đặc biệt là trong việc áp dụng công nghệ vào giảng dạy. Một số trường học ở đô thị đã triển khai lớp học thông minh, trong khi các trường khác vẫn sử dụng phương pháp giảng dạy truyền thống.

Hạn chế về đội ngũ giáo viên: Phần lớn giáo viên chưa được đào tạo chuyên sâu về kỹ năng công nghệ, dẫn đến việc ứng dụng công nghệ vào giảng dạy còn gặp nhiều khó khăn. Một số giáo viên vẫn duy trì lối dạy học cũ, thiếu sự tương tác và sáng tạo.

Nội dung giáo dục chưa đổi mới: Chương trình giảng dạy tại nhiều cấp học chưa được điều chỉnh phù hợp với yêu cầu của kỷ nguyên số. Các môn học về tư duy phản biện, sáng tạo, và kỹ năng số vẫn còn thiếu hoặc chưa được đầu tư đúng mức.

Hạn chế trong ứng dụng công nghệ số: Việc tích hợp công nghệ vào giáo dục thường gặp trở ngại từ khả năng sử dụng của giáo viên, học sinh cho đến hạn chế về nguồn lực tài chính.

Thiếu hành lang pháp lý thúc đẩy CĐS: Cả ở cấp độ tổng thể lẫn trong ngành GDĐT, vẫn còn nhiều khoảng trống.

Ngoài ra, ngành GDĐT hiện vẫn chưa có kiến trúc CNTT tổng thể, dẫn đến thiếu sự định hướng và đồng bộ trong triển khai. Do thiếu các định hướng trên, các dự án CNTT trong ngành GDĐT hiện nay đang phát triển rời rạc, thiếu kết nối, gây lãng phí tài nguyên và hiệu quả đạt được không cao.

Các thách thức lớn:

Hạ tầng công nghệ không đồng bộ: Nhiều địa phương chưa được kết nối Internet tốc độ cao hoặc không có đủ thiết bị công nghệ như máy tính, máy chiếu, hoặc bảng tương tác. Việc nâng cấp hạ tầng yêu cầu nguồn lực lớn, đặc biệt tại các khu vực kinh tế khó khăn.

Thiếu đội ngũ giáo viên giỏi công nghệ: Nhiều giáo viên chưa quen thuộc với các công cụ giảng dạy số và các phương pháp dạy học tích hợp công nghệ. Cần thời gian và chi phí lớn để đào tạo lại đội ngũ giáo viên.

Nguồn tài chính hạn chế: Đầu tư vào CĐS đòi hỏi chi phí lớn, bao gồm thiết bị, phần mềm, và hạ tầng công nghệ. Trong khi đó, ngân sách giáo dục vẫn còn hạn chế so với các nước phát triển.

Tâm lý e ngại thay đổi: Một số giáo viên, phụ huynh và thậm chí cả học sinh chưa sẵn sàng chuyển từ mô hình học tập truyền thống sang môi trường học tập số.

Các cơ hội lớn:

Sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ: Việt Nam đang trở thành một trong những trung tâm công nghệ tại Đông Nam Á với sự phát triển của các công ty công nghệ lớn như FPT, VNPT, và nhiều startup trong lĩnh vực EdTech.

Nguồn nhân lực trẻ và năng động: Dân số trẻ của Việt Nam tiếp cận nhanh với các công nghệ mới, từ mạng xã hội đến các công cụ học tập trực tuyến.

Hỗ trợ từ các tổ chức quốc tế: Các tổ chức như UNESCO, UNICEF, và Ngân hàng Thế giới (WB) đã và đang hỗ trợ các dự án giáo dục số tại Việt Nam thông qua việc tài trợ và cung cấp chuyên gia tư vấn.

Chính sách khuyến khích từ chính phủ: Chính phủ Việt Nam đã đề ra các chiến lược như Đề án Chuyển đổi số quốc gia và Chương trình Giáo dục phổ thông mới nhằm thúc đẩy ứng dụng công nghệ vào giáo dục.

Những thay đổi cần thiết để thúc đẩy CĐS

Giải pháp để thúc đẩy CĐS trong giáo dục là một quá trình dài hơi và đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý, nhà trường, giảng viên, học sinh và phụ huynh. Dưới đây là một số giải pháp quan trọng để thúc đẩy CĐS trong giáo dục:

Xây dựng kiến trúc (CNTT) tổng thể: Có chiến lược phát triển lâu dài, định hướng và đồng bộ trong triển khai. Một kiến trúc tổng thể cần làm rõ các vấn đề như: Các hệ thống cần phát triển, trình tự thực hiện, chuẩn kỹ thuật, giao thức kết nối và công nghệ được sử dụng; lựa chọn mô hình triển khai (phân tán hay tập trung), ứng dụng điện toán đám mây, big data/AI, và các giải pháp bảo mật dữ liệu; đảm bảo CSDL sạch, cập nhật, chính xác, có khả năng chia sẻ với các ngành khác khi cần; mô hình kết nối giữa các trung tâm dữ liệu, tối ưu hóa tài nguyên và tránh lãng phí.

Cải thiện cơ sở hạ tầng CNTT: Để CĐS thành công, cần đầu tư mạnh vào cơ sở hạ tầng CNTT. Các trường học cần có mạng Internet ổn định và tốc độ cao, trang bị đầy đủ thiết bị học tập như máy tính, máy chiếu, bảng tương tác thông minh, và các công cụ phần mềm học tập. Máy chiếu thông minh, được tích hợp các tính năng trình chiếu trực tiếp từ các thiết bị di động hoặc máy tính. Hệ thống âm thanh và camera, đảm bảo chất lượng âm thanh tốt và hỗ trợ giảng dạy trực tuyến. Các nền tảng học trực tuyến cũng cần được phát triển và cải thiện về tính năng, giao diện, bảo mật. Bên cạnh đó, cần có các phòng học linh hoạt, thiết kế dễ dàng tái cấu trúc, phù hợp cho các hoạt động nhóm, bài giảng trực tuyến, và thảo luận.

Thiếu cơ sở hạ tầng CNTT thì không thể triển khai được lớp học thông minh, là mô hình giảng dạy ứng dụng công nghệ hiện đại nhằm nâng cao hiệu quả học tập và giảng dạy. Đây là bước quan trọng trong hành trình CĐS giáo dục, mang lại trải nghiệm học tập tương tác, cá nhân hóa và hiệu quả hơn cho học sinh.

Đào tạo và phát triển kỹ năng số cho giáo viên: Giáo viên là người đóng vai trò quan trọng trong quá trình CĐS. Do đó, cần phải tổ chức các khóa đào tạo về kỹ năng số, từ việc sử dụng CNTT trong giảng dạy đến việc sử dụng các công cụ phần mềm hỗ trợ giảng dạy trực tuyến. Điều này không chỉ giúp giáo viên nâng cao năng lực giảng dạy mà còn tạo ra môi trường học tập hiệu quả cho học sinh.

Khuyến khích sử dụng các phương pháp giảng dạy sáng tạo và học trực tuyến: CĐS trong giáo dục không chỉ là việc sử dụng công nghệ mà còn phải thay đổi phương pháp giảng dạy hiện đại. Các phương pháp giảng dạy sáng tạo như học qua video, học qua trò chơi (gamification), học qua dự án, hay học theo nhóm (collaborative learning) nên được áp dụng rộng rãi. Việc kết hợp học trực tuyến và học trực tiếp giúp học sinh tiếp cận nội dung học tập một cách linh hoạt và hiệu quả hơn.

Phương pháp giảng dạy hiện đại là tận dụng các tiến bộ công nghệ và chiến lược sư phạm mới để nâng cao hiệu quả học tập. Trong đó, học trực tuyến (online learning), học theo dự án (project-based learning - PBL), và mô hình lớp học đảo ngược (flipped classroom) là 3 phương pháp nổi bật. Chúng không chỉ cung cấp kiến thức mà còn giúp học sinh phát triển các kỹ năng mềm như tư duy phản biện, làm việc nhóm, và khả năng tự học.

Học trực tuyến (Online Learning): Học trực tuyến là phương pháp giảng dạy sử dụng công nghệ và nền tảng trực tuyến để truyền đạt kiến thức. Học sinh có thể tiếp cận nội dung học tập thông qua các hệ thống quản lý học tập (Learning Management Systems - LMS), video giảng dạy, và tài liệu số. Học sinh có thể học mọi lúc, mọi nơi, chỉ cần kết nối Internet, nội dung học tập bao gồm video, bài viết, bài tập tương tác, và kiểm tra trực tuyến, phù hợp với tốc độ và nhu cầu học tập của từng cá nhân và tiết kiệm chi phí, giảm chi phí in ấn và tổ chức lớp học. Một số trường tại Việt Nam đã sử dụng VNPT E-learning hoặc K12Online để tổ chức lớp học từ xa, đặc biệt trong thời kỳ đại dịch COVID-19.

Học theo dự án (Project-Based Learning - PBL): Học theo dự án là phương pháp học tập trong đó học sinh được giao các dự án thực tế để hoàn thành. Quá trình thực hiện dự án giúp học sinh phát triển kiến thức và kỹ năng thông qua việc giải quyết các vấn đề cụ thể. Học sinh áp dụng lý thuyết vào thực tiễn, giúp hiểu sâu kiến thức, phát triển kỹ năng mềm, làm việc nhóm, giao tiếp, và quản lý thời gian và khuyến khích học sinh sáng tạo tìm kiếm các giải pháp đổi mới cho vấn đề.

Mô hình lớp học đảo ngược (Flipped Classroom): Lớp học đảo ngược là mô hình giảng dạy trong đó học sinh tự học lý thuyết ở nhà thông qua các tài liệu, video bài giảng trước buổi học, và sử dụng thời gian trên lớp để làm bài tập, thảo luận, hoặc giải quyết vấn đề thực tế. Thay vì chỉ lắng nghe giáo viên giảng bài, học sinh sử dụng thời gian trên lớp để thảo luận và thực hành, học cách tìm hiểu trước nội dung bài học, tăng cường tính tự giác, phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề, thời gian trên lớp tập trung vào các hoạt động phân tích và ứng dụng.

Các phương pháp giảng dạy hiện đại như học trực tuyến, học theo dự án và lớp học đảo ngược không chỉ cung cấp kiến thức mà còn giúp học sinh phát triển toàn diện. Việc tích hợp linh hoạt những phương pháp này trong giáo dục Việt Nam sẽ tạo ra môi trường học tập năng động, tương tác và sáng tạo hơn, đồng thời đáp ứng yêu cầu của chuyển đổi số quốc gia.

Xây dựng hành lang pháp lý: Cần tập trung vào các quy định về danh mục thông tin bắt buộc khai báo, nhập liệu, đồng thời phân biệt rõ với thông tin cá nhân riêng tư thuộc quyền bảo vệ của cá nhân; quyền tác giả đối với bài giảng điện tử, đảm bảo bảo vệ sở hữu trí tuệ cho giáo viên và nhà phát triển nội dung; khai thác CSDL và kho học liệu số, quy định cụ thể quyền và nghĩa vụ khi sử dụng, chia sẻ tài nguyên này; tính pháp lý của hồ sơ điện tử, đặc biệt là sổ điểm và học bạ điện tử, để phù hợp với quy định của pháp luật hiện hành; chương trình học trực tuyến, bao gồm các yếu tố như thời lượng học, hình thức kiểm tra đánh giá, tiêu chuẩn kiểm định chất lượng và công nhận kết quả học trực tuyến; điều kiện tổ chức lớp học và trường học trên môi trường mạng, đảm bảo các yêu cầu kỹ thuật, sư phạm và pháp lý.

Xây dựng và triển khai các nền tảng học tập trực tuyến (e-learning platforms):

Các nền tảng học tập trực tuyến, quản lý học tập (LMS) như Moodle, Google Classroom, hoặc các nền tảng do trường học hoặc cơ quan quản lý giáo dục phát triển cần được sử dụng để tạo ra không gian học tập số. Các nền tảng này giúp học sinh và giáo viên giao tiếp, chia sẻ tài liệu học tập, thực hiện các bài kiểm tra trực tuyến, theo dõi tiến độ học tập của học sinh và giúp giáo viên quản lý bài giảng, bài tập, và dữ liệu học tập của học sinh.

Xây dựng và triển khai các phần mềm phân tích học tập:

• Phân tích dữ liệu học tập (Learning Analytics) là việc sử dụng dữ liệu từ các hoạt động học tập để theo dõi, phân tích và tối ưu hóa việc giảng dạy và học tập. Công nghệ này giúp giáo viên, nhà quản lý giáo dục và học sinh đưa ra quyết định dựa trên dữ liệu, thay vì chỉ dựa vào cảm tính hoặc kinh nghiệm cá nhân. Ví dụ như phát triển phần mềm:
• Theo dõi tiến độ học tập của học sinh: Phân tích dữ liệu giúp theo dõi tiến trình học tập của từng học sinh thông qua điểm kiểm tra, tần suất tham gia học tập và thời gian học tập. Hệ thống theo dõi thời gian học sinh dành cho mỗi tài liệu hoặc bài giảng trực tuyến. Nếu học sinh ít tương tác, giáo viên sẽ nhận được thông báo để hỗ trợ.
• Phân tích hành vi học tập: Ứng dụng phân tích dữ liệu có thể xác định hành vi học tập của học sinh, chẳng hạn như cách họ tương tác với bài giảng, làm bài tập, hay tham gia thảo luận nhóm. Phân tích hành vi như tua nhanh, xem lại, hoặc bỏ qua nội dung. Nếu nhiều học sinh bỏ qua một phần cụ thể, hệ thống sẽ báo cáo để giáo viên có thể cải thiện nội dung đó.
• Dự đoán kết quả học tập: Phân tích dữ liệu có thể dự đoán kết quả học tập của học sinh dựa trên các chỉ số, điểm số trong các bài kiểm tra trước, thời gian hoàn thành bài tập, mức độ tương tác trên nền tảng học tập trực tuyến. Sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) để dự đoán khả năng học sinh đạt điểm cao hoặc có nguy cơ không hoàn thành môn học. Hệ thống này sẽ gợi ý các tài liệu học tập bổ sung hoặc cảnh báo giáo viên để kịp thời hỗ trợ.

Cá nhân hóa học tập: Phân tích dữ liệu giúp xây dựng các chương trình học tập cá nhân hóa, phù hợp với nhu cầu, sở thích và khả năng của từng học sinh.

Đánh giá hiệu quả giảng dạy của giáo viên: Hệ thống phân tích dữ liệu không chỉ hỗ trợ học sinh mà còn giúp giáo viên cải thiện phương pháp giảng dạy, phân tích mức độ hiệu quả của bài giảng thông qua tương tác của học sinh, gợi ý các phương pháp giảng dạy mới dựa trên dữ liệu, cung cấp báo cáo chi tiết về hiệu suất của giáo viên, như tần suất sử dụng công nghệ trong lớp học, phản hồi từ học sinh, và kết quả học tập của lớp.

Ứng dụng phân tích dữ liệu học tập đang trở thành xu hướng tất yếu trong giáo dục hiện đại. Với sự hỗ trợ của các công cụ như LMS, AI và phân tích dữ liệu lớn (Để sử dụng dữ liệu lớn (big data) trong giáo dục, việc thu thập và tổ chức dữ liệu từ các hoạt động dạy và học là rất quan trọng. Dữ liệu trong lĩnh vực giáo dục được lấy từ nhiều nguồn và có thể bao gồm cả thông tin định lượng và định tính, sẽ chi tiết trong các bài viết sau), Việt Nam có thể xây dựng một hệ thống giáo dục thông minh, giúp học sinh, giáo viên và nhà trường phát triển toàn diện. Tuy nhiên, để thành công, cần sự đầu tư bài bản, đồng bộ và đảm bảo quyền riêng tư của người học.

Tăng cường hợp tác giữa nhà trường và các doanh nghiệp (DN) công nghệ: Các DN công nghệ có thể cung cấp phần mềm, thiết bị, và các giải pháp công nghệ phục vụ cho CĐS trong giáo dục. Nhà trường có thể hợp tác với các công ty này để triển khai các dự án thử nghiệm, nâng cao chất lượng giáo dục và tạo ra các cơ hội học tập mới cho học sinh.

Tạo ra môi trường học tập linh hoạt và cá nhân hóa: CĐS giúp học sinh có thể học theo tiến độ cá nhân, phát triển các kỹ năng riêng biệt. Các công cụ học tập số giúp học sinh có thể tiếp cận tài liệu học tập và bài giảng ở bất kỳ đâu và vào thời gian nào. Hệ thống học tập có thể ghi nhận các dữ liệu về học tập, giúp giáo viên cá nhân hóa nội dung giảng dạy cho từng học sinh, đáp ứng nhu cầu học tập riêng biệt.

Tăng cường bảo mật và an toàn thông tin (ATTT): CĐS trong giáo dục đồng nghĩa với việc sử dụng dữ liệu và CNTT. Vì vậy, vấn đề bảo mật và ATTT cần được chú trọng. Các trường học cần xây dựng các quy trình và hệ thống bảo mật để bảo vệ dữ liệu cá nhân của học sinh và giáo viên, tránh các rủi ro liên quan đến việc xâm phạm dữ liệu hoặc các cuộc tấn công mạng.

Khuyến khích sự tham gia của phụ huynh: Phụ huynh đóng vai trò quan trọng trong quá trình học tập của con em. Các nền tảng giáo dục số cũng cần tạo cơ hội cho phụ huynh tham gia vào quá trình giám sát, đánh giá tiến độ học tập của học sinh và tương tác với giáo viên. Việc tăng cường sự tham gia của phụ huynh sẽ giúp tạo ra một môi trường học tập toàn diện hơn.

Đẩy mạnh nghiên cứu và phát triển công nghệ giáo dục: Các nghiên cứu về công nghệ giáo dục sẽ giúp tìm ra các phương pháp và công cụ mới để cải thiện hiệu quả học tập. Chính phủ, các cơ quan nghiên cứu, các trường đại học và các tổ chức giáo dục cần hợp tác để phát triển các công nghệ giáo dục tiên tiến, từ AI, học máy (machine learning) đến thực tế ảo (VR) và thực tế tăng cường (AR).

Thúc đẩy chính sách hỗ trợ từ nhà nước: Chính phủ đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy CĐS trong giáo dục. Các chính sách hỗ trợ tài chính, xây dựng cơ sở hạ tầng công nghệ, quy định về quyền riêng tư và bảo mật thông tin, cũng như các sáng kiến thúc đẩy sự tham gia của cộng đồng giáo dục là rất cần thiết để tạo ra một môi trường thuận lợi cho CĐS.

CĐS trong giáo dục không chỉ là áp dụng công nghệ vào lớp học mà còn là một sự thay đổi toàn diện về phương pháp giảng dạy, học tập và quản lý giáo dục. Điều này đòi hỏi sự nỗ lực không chỉ từ các cơ quan nhà nước mà còn từ các giáo viên, học sinh, phụ huynh và các DN công nghệ để tạo ra một hệ sinh thái giáo dục hiện đại và hiệu quả.

Một số ví dụ môi trường học tập và giảng dạy thông minh trên thế giới:

Một môi trường học tập và giảng dạy thông minh là sự kết hợp giữa công nghệ hiện đại, dữ liệu và phương pháp giảng dạy tiên tiến nhằm nâng cao chất lượng giáo dục. Các yếu tố chính để tạo ra môi trường này bao gồm:

Sử dụng công nghệ thông minh:

Bảng tương tác thông minh: Bảng thông minh (Smartboards) cho phép giáo viên hiển thị, chỉnh sửa tài liệu trực tiếp và học sinh có thể tham gia tương tác bằng cách sử dụng bút kỹ thuật số hoặc màn hình cảm ứng. Ví dụ: Bảng Promethean và SMART Board được sử dụng phổ biến ở các trường học tại Mỹ, Anh và Úc.

Thiết bị IoT (Internet of Things): Các thiết bị kết nối, như cảm biến môi trường, đèn chiếu sáng thông minh, và điều hòa nhiệt độ tự động, tạo ra môi trường học tập thoải mái và tiết kiệm năng lượng. Ví dụ: Hệ thống điều khiển nhiệt độ Nest kết hợp với AI ở các trường học tại Phần Lan.

Ứng dụng AI: AI được sử dụng để cá nhân hóa học tập, cung cấp nội dung phù hợp với từng học sinh dựa trên khả năng và nhu cầu của họ. Ví dụ: Hệ thống AI như Squirrel AI ở Trung Quốc cung cấp các bài học được tùy chỉnh cho từng học sinh dựa trên tiến độ và khả năng của họ.

Sử dụng nền tảng học tập trực tuyến và công cụ hỗ trợ:

Học trực tuyến với nền tảng thông minh: Các nền tảng như Moodle, Blackboard, hoặc Coursera cung cấp không gian học tập ảo với các công cụ tích hợp như bài giảng trực tiếp, bài kiểm tra tự động và thảo luận nhóm. Ví dụ: Trường Đại học Stanford sử dụng nền tảng Canvas LMS để quản lý và cung cấp nội dung học tập thông minh.

Thực tế ảo (VR) và thực tế tăng cường (AR): Công nghệ VR và AR giúp học sinh trải nghiệm những môi trường học tập mô phỏng, như phòng thí nghiệm hóa học, lịch sử cổ đại hoặc du hành không gian. Ví dụ: ClassVR ở Anh cung cấp trải nghiệm VR trong lớp học, cho phép học sinh khám phá các địa danh nổi tiếng hoặc mô phỏng sinh học.

Phân tích dữ liệu học tập:

Hệ thống phân tích học tập: Sử dụng dữ liệu lớn để theo dõi và phân tích hành vi học tập của học sinh, giúp giáo viên và nhà quản lý đánh giá hiệu quả và điều chỉnh chiến lược giảng dạy. Ví dụ: Hệ thống Early Warning System ở Mỹ giúp phát hiện sớm những học sinh có nguy cơ bỏ học dựa trên dữ liệu về điểm số, sự tham gia và hành vi.

Cá nhân hóa học tập:

Học tập thích ứng: Các nền tảng học tập thông minh cung cấp bài học phù hợp với trình độ của từng học sinh. Ví dụ: Khan Academy sử dụng thuật toán để điều chỉnh nội dung giảng dạy phù hợp với khả năng của học sinh.

Chatbot hỗ trợ học tập: Chatbot cung cấp trợ giúp tự động cho học sinh, giải đáp thắc mắc hoặc hỗ trợ giải quyết bài tập. Ví dụ: Ada, một chatbot hỗ trợ sinh viên ở Đại học Deakin, Úc, giải đáp các câu hỏi về khóa học.

Học tập nhóm và cộng tác trực tuyến:

Công cụ hợp tác thông minh: Các nền tảng như Google Workspace for Education, Microsoft Teams, và Zoom giúp học sinh và giáo viên làm việc nhóm hiệu quả. Ví dụ: Google Jamboard được sử dụng trong các trường học tại Mỹ để học sinh cùng nhau thảo luận và chia sẻ ý tưởng trực tuyến.

Áp dụng công nghệ sinh trắc học và bảo mật:

Sinh trắc học: Công nghệ nhận diện khuôn mặt, vân tay được sử dụng để quản lý điểm danh và bảo vệ an ninh trong trường học. Ví dụ: Hệ thống nhận diện khuôn mặt ở trường học Nhật Bản để quản lý sự hiện diện của học sinh.

Ví dụ thực tế về môi trường học tập thông minh trên thế giới:

Trường học thông minh tại Phần Lan: Phần Lan nổi tiếng với việc xây dựng hệ thống giáo dục thông minh. Các trường học sử dụng công nghệ IoT để tối ưu hóa môi trường lớp học, tích hợp các thiết bị cảm biến đo chất lượng không khí và ánh sáng nhằm nâng cao trải nghiệm học tập.

Học viện Minerva (Minerva Schools) - Mỹ: Học viện Minerva áp dụng môi trường học tập dựa trên nền tảng số hoàn toàn, với lớp học trực tuyến tương tác cao, sử dụng dữ liệu phân tích để cải thiện hiệu quả giảng dạy.

Trường Gateway - Singapore: Trường Gateway sử dụng các ứng dụng AI để cá nhân hóa trải nghiệm học tập, đồng thời tích hợp VR/AR trong giảng dạy các môn khoa học và lịch sử.

Trường SuperSmart - Trung Quốc: Trường này sử dụng hệ thống AI và big data để phân tích dữ liệu học sinh, tối ưu hóa phương pháp giảng dạy, đồng thời cung cấp các công cụ học tập thông minh như robot hỗ trợ học sinh trong lớp.

Trường giáo dục thông minh tại Nhật Bản: Nhiều trường học ở Nhật Bản tích hợp bảng thông minh, ứng dụng AR để dạy môn lịch sử hoặc khoa học, cùng với việc sử dụng hệ thống nhận diện khuôn mặt để quản lý học sinh.

Việc xây dựng môi trường học tập và giảng dạy thông minh là xu hướng tất yếu của giáo dục hiện đại. Các công nghệ như AI, VR/AR, IoT và Big Data không chỉ giúp nâng cao hiệu quả mà còn cá nhân hóa và tạo động lực học tập cho học sinh. Các ví dụ trên thế giới cho thấy rằng việc đầu tư vào chuyển đổi số và công nghệ thông minh trong giáo dục có thể tạo ra những bước đột phá quan trọng cho tương lai.

Kết luận

CĐS là chìa khóa để đưa giáo dục Việt Nam tiến lên một tầm cao mới, góp phần vào sự phát triển toàn diện của quốc gia trong thời đại số. Mặc dù còn nhiều thách thức, nhưng với tiềm năng hiện tại, Việt Nam có đủ cơ hội để xây dựng một hệ thống giáo dục tiên tiến và phù hợp với xu hướng toàn cầu.

Để làm được điều này, không chỉ cần sự đầu tư mạnh mẽ từ chính phủ mà còn cần sự hợp tác từ các DN, tổ chức quốc tế và toàn xã hội. Nếu tận dụng tốt những cơ hội, Việt Nam hoàn toàn có thể trở thành một hình mẫu trong khu vực về giáo dục số, góp phần phát triển nguồn nhân lực.

(Bài viết đăng ấn phẩm in Tạp chí TT&TT số 1+2 tháng 1+2 năm 2025)

Lâm Việt Tùng, Chuyên gia tư vấn CNTT cho Rabobank tại Hà Lan