Năm 2025 được dự báo sẽ là một cột mốc quan trọng trong việc xác định những xu hướng mới trong ngành xuất bản, đặc biệt là khi các nền tảng số, công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI), và xu hướng thay đổi trong hành vi độc giả đang ảnh hưởng lớn đến cả cách thức xuất bản và tiêu thụ sách.

“

Tóm tắt:
- Sách điện tử và xu hướng sử dụng sách điện tử đang có tốc độ tăng trưởng mạnh mẽ, thúc đẩy xuất bản điện tử phát triển.
- Trí tuệ nhân tạo đang thay đổi nhanh chóng cách thức sáng tác và xuất bản.
- Xu hướng tự xuất bản đang trở thành một lựa chọn hấp dẫn và khả thi cho nhiều tác giả
- Ngành xuất bản sẽ đối mặt trong năm 2025 là vấn đề bản quyền và sở hữu trí tuệ.
- Việc áp dụng công nghệ và dữ liệu vào quá trình xuất bản sẽ là chìa khóa giúp ngành xuất bản phát triển bền vững trong những năm tới.

Sự lên ngôi của sách điện tử thúc đẩy hoạt động xuất bản điện tử phát triển mạnh mẽ

Sách điện tử đang ngày càng phát triển mạnh mẽ trong những năm qua, đặc biệt trong bối cảnh đại dịch đã thúc đẩy thói quen tiêu thụ nội dung số. Các nền tảng như Amazon Kindle, Apple Books, và Google Play Books vẫn giữ vững thị phần lớn trên thị trường toàn cầu. Năm 2025, việc kết hợp giữa sách điện tử và sách âm thanh sẽ trở thành xu hướng chủ đạo, khi nhiều nền tảng xuất bản bắt đầu tích hợp cả hai hình thức vào một sản phẩm duy nhất.

“

“Trước đây ta làm sách in trước, sau đó chuyển thành sách điện tử. Nay thì làm ngược lại. Sẽ phát hành sách điện tử trước, cho đọc miễn phí, nhưng khi độc giả thấy hay, thích thì sẽ in bản giấy, bán với giá đắt, theo nhu cầu riêng của từng người”

Bộ trưởng Bộ TT&TT Nguyễn Mạnh Hùng

Theo báo cáo của PwC (2023), sách điện tử và sách nói sẽ tiếp tục chiếm ưu thế. Cụ thể, thị trường sách điện tử dự báo sẽ đạt giá trị 19,9 tỷ USD vào năm 2025, với mức tăng trưởng hàng năm là 5,4%. Đặc biệt, thị trường sách nói (audiobooks) đang có sự phát triển vượt bậc. Audiobook Publishers Association (APA) cho biết, giá trị thị trường audiobooks của Mỹ đã đạt 1,6 tỷ USD trong năm 2023 và dự báo sẽ tăng lên khoảng 15 tỷ USD toàn cầu vào năm 2025, tức là có thể đạt 9% tăng trưởng hàng năm.

Tại Việt Nam, xuất bản phẩm điện tử của Việt Nam đang mở ra nhiều triển vọng mới cho ngành xuất bản. Sự phát triển của xuất bản phẩm điện tử ở Việt Nam sau một quá trình tự phát và kinh doanh nhỏ lẻ nay cũng hướng đến việc nâng tầm và chuyên môn hóa. Năm 2023, toàn ngành xuất bản có 4.000 xuất bản phẩm dạng điện tử (tăng 19,4% so với năm 2022) với khoảng 36.000.000 bản (tăng 11% so với năm 2022). Tính đến hết năm 2023, có 24 trong tổng số 57 NXB tham gia xuất bản và phát hành điện tử (tăng 26,3%), chiếm 42,1% tổng số NXB

Theo báo cáo của Cục Xuất bản, In và Phát hành (Bộ TT&TT) tính đến ngày 30/11/2024, tổng số nhà xuất bản được xác nhận đăng ký hoạt động xuất bản xuất bản phẩm điện tử lên thành 31 nhà xuất bản trong tổng số 57 nhà xuất bản (chiếm 54,4%). Nếu như năm 2021, số lượng nhà xuất bản được xác nhận hoạt động xuất bản điện tử mới chỉ có 10 NXB thì đến năm 2023 đã tăng lên 20 NXB và 30 NXB trong năm 2024. Cũng theo thống kê năm 2023, 15 triệu lượt người sử dụng sách điện tử, tương đương với 35 triệu bản sách được đọc, tăng 59% so với năm 2021.

Thông tin từ NXB Chính trị quốc gia Sự thật cho thấy, hiện nay, NXB tiếp tục triển khai xuất bản, phát hành sách điện tử trên trang sachquocgia.vn, kết hợp tuyên truyền và bán sách theo nhu cầu của bạn đọc.

Trên trang thuviencoso.vn, có gần 700 ấn phẩm lý luận, chính trị dành cho cán bộ, đảng viên ở cơ sở được phát hành hoàn toàn miễn phí. Trên hệ thống stbook.vn, NXB đã xây dựng 11 tủ sách điện tử với trên 600 ấn phẩm, có nhiều ấn phẩm phát hành miễn phí. NXB Trẻ cũng cho biết, đơn vị có kênh phát hành sách điện tử (ebook) - sachso.com.vn. Hiện nay, với số đầu sách được phát hành khoảng 500 tựa, NXB Trẻ đang chào bán cho các thư viện, tổ chức có nhu cầu. Ở mảng sách nói (audiobook), NXB phát hành các sách của mình thông qua nền tảng của đối tác cung cấp dịch vụ. Tính đến nay, doanh số sách điện tử, sách nói - dù không chiếm tỉ trọng đáng kể trong doanh số chung của NXB nhưng sự tăng trưởng hằng năm là tín hiệu đáng mừng.

Như vậy có thể thấy xu hướng sử dụng sách điện tử đang có tốc độ tăng trưởng mạnh mẽ, góp phần mở rộng và nâng cao văn hóa đọc trong mọi đối tượng, tầng lớp nhân dân. Đồng thời cho thấy xuất bản điện tử cũng là mô hình đang phát triển mạnh mẽ ở Việt Nam, đáp ứng yêu cầu đổi mới hoạt động xuất bản và bảo đảm cho ngành xuất bản bắt kịp xu thế của thời đại.

“

Bộ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông Nguyễn Mạnh Hùng cho rằng, các biên tập viên cần dạy nghề cho AI, biến AI thành trợ lý cho bản thân để tương lai mỗi người sẽ có một trợ lý ảo.

Ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI)

Trí tuệ nhân tạo đang thay đổi nhanh chóng cách thức sáng tác và xuất bản. Nhiều tác giả đã bắt đầu sử dụng AI để hỗ trợ trong việc phát triển ý tưởng, viết bản nháp, và thậm chí chỉnh sửa văn bản. Các công cụ AI như GPT-4 và những phần mềm viết tự động khác có thể tạo ra những bản thảo hoàn chỉnh trong thời gian ngắn, giúp tác giả tiết kiệm thời gian và công sức.

AI không chỉ giúp tự động hóa công việc biên tập mà còn mở ra cơ hội sáng tạo mới. OpenAI GPT-4 đã được ứng dụng trong nhiều công ty xuất bản để hỗ trợ trong việc viết bản thảo và tối ưu hóa nội dung. Một báo cáo của McKinsey (2024) chỉ ra rằng AI có thể giúp giảm tới 30% chi phí sản xuất sách nhờ vào việc hỗ trợ viết, biên tập và dịch thuật. Một ví dụ điển hình là việc Penguin Random House (một trong những nhà xuất bản lớn nhất thế giới) đang sử dụng công nghệ AI để phân tích dữ liệu độc giả và đề xuất các chủ đề sách phù hợp với xu hướng thị trường.

Ngoài ra, AI cũng giúp tối ưu hóa quy trình xuất bản với các công cụ hỗ trợ như phân tích dữ liệu thị trường, dự đoán xu hướng độc giả, và tự động hóa công tác biên tập. Thị trường xuất bản đang chứng kiến sự xuất hiện của các dịch vụ xuất bản tự động, cho phép tác giả nhỏ lẻ dễ dàng phát hành sách mà không cần qua các nhà xuất bản truyền thống.

Ở Việt Nam, trong lĩnh vực xuất bản, AI được ứng dụng phổ biến nhất là đã áp dụng trí tuệ nhân tạo ở giọng đọc audio thay cho người đọc. Độc giả có thể tối ưu quá trình đọc sách, báo bằng việc lựa chọn giọng đọc phù hợp theo từng miền Bắc, miền Trung, miền Nam hay giọng nam hoặc nữ. Các công ty đi đầu trong ứng dụng này là Công ty TNHH công nghệ W&W với nền tảng sách nói VoizFM. Ngoài ra, một số công ty khác như: Công ty cổ phần Waka với nền tảng ChatGPT cho biên tập viên; Công ty V&V với ứng dụng AI trong triển lãm sách, hoạt cảnh animation với các nhân vật ảo sinh động tương tác với bạn đọc...

Để có thể triển khai sâu rộng ứng dụng AI trong hoạt động xuất bản, từ đó thực hiện thành công chuyển đổi số lĩnh vực xuất bản ở Việt Nam, một số chuyên gia cho rằng các nhà xuất bản và doanh nghiệp sách cần phải nắm bắt đầy đủ kiến thức về AI và những tác động của nó đến hoạt động xuất bản, quán triệt sâu rộng tinh thần chỉ đạo của Chính phủ và Bộ TT&TT đến tất cả các nhà xuất bản và doanh nghiệp sách; thống nhất về nhận thức, phương pháp và hành động để thực hiện chuyển đổi số, phát triển ngành xuất bản theo đúng tinh thần chỉ đạo Chiến lược chuyển đổi số của Chính phủ và Kế hoạch chuyển đổi số trong lĩnh vực xuất bản, in và phát hành của Bộ TT&TT.

“Self-Publishing” - Dẫn đầu nhiều xu hướng mới

Một trong những thay đổi quan trọng trong ngành xuất bản là sự phát triển mạnh mẽ của mô hình xuất bản độc lập hay còn gọi tự xuất bản (self-publishing). Các tác giả không cần phải thông qua các nhà xuất bản truyền thống để phát hành sách của mình. Thay vào đó, họ có thể tự xuất bản sách qua các nền tảng như Amazon Kindle Direct Publishing (KDP), Smashwords, hoặc Lulu.

Theo một nghiên cứu từ Bowker (2023), số lượng sách tự xuất bản tại Mỹ đã tăng 264% trong vòng 5 năm qua, với hơn 1 triệu tựa sách mới được phát hành mỗi năm chỉ riêng trên Amazon KDP.

Thị trường self-publishing đã trở thành một ngành công nghiệp trị giá 1,2 tỷ USD vào năm 2023, và dự báo sẽ tiếp tục tăng trưởng mạnh mẽ trong những năm tới khi nhiều tác giả độc lập tìm kiếm cơ hội để phát hành sách mà không cần thông qua các nhà xuất bản truyền thống. Các công cụ và dịch vụ hỗ trợ từ các nền tảng này ngày càng phát triển, giúp tác giả kiểm soát nhiều hơn quy trình xuất bản và phân phối. Trong tương lai, các nền tảng này sẽ tiếp tục phát triển và cung cấp thêm các công cụ hỗ trợ sáng tạo như dịch vụ biên tập, thiết kế bìa sách, và quảng bá sách.

Tại Việt Nam, xu hướng tự xuất bản đang trở thành một lựa chọn hấp dẫn và khả thi cho nhiều tác giả. Các tác giả không còn bị phụ thuộc vào các công ty xuất bản sách truyền thống mà có thể tự mình kiểm soát quá trình xuất bản và phân phối sách ra thị trường. Xu hướng này không chỉ mang lại nhiều lợi ích thiết thực cho tác giả mà còn góp phần lan tỏa tri thức rộng rãi đến cộng đồng.

Thách thức và cơ hội trong thị trường xuất bản 2025

Chống gian lận và quản lý quyền sở hữu tác phẩm

Một trong những thách thức lớn mà thị trường xuất bản sẽ đối mặt trong năm 2025 là vấn đề bản quyền và sở hữu trí tuệ. Với sự gia tăng của sách điện tử và các nền tảng xuất bản trực tuyến, việc sao chép và phân phối trái phép nội dung trở thành vấn đề phức tạp. Công nghệ blockchain có thể trở thành giải pháp giúp theo dõi quyền sở hữu và giao dịch nội dung một cách minh bạch và an toàn hơn.

Cạnh tranh giữa các nền tảng xuất bản và các NXB truyền thống

Các nhà xuất bản truyền thống vẫn phải đối mặt với sự cạnh tranh khốc liệt từ các nền tảng xuất bản số, đặc biệt là với mô hình self­publishing. Tuy nhiên, các nhà xuất bản lớn vẫn có thể duy trì ưu thế nhờ vào mạng lưới phân phối rộng lớn, đội ngũ biên tập chuyên nghiệp, và các mối quan hệ lâu dài với các nhà bán lẻ và nhà phân phối sách.

Tăng cường đầu tư vào nội dung sáng tạo

Với sự phát triển của các nền tảng truyền thông xã hội và sự gia tăng của các nhà sáng tạo nội dung, thị trường xuất bản sẽ cần phải đổi mới để duy trì tính cạnh tranh. Các nhà xuất bản cần phải đầu tư mạnh mẽ hơn vào việc phát triển các sản phẩm sáng tạo và kết hợp các hình thức nội dung đa dạng (video, podcast, v.v.) để giữ chân độc giả.

Kết luận

Thị trường xuất bản trong năm 2025 sẽ chứng kiến nhiều thay đổi và sáng tạo. Sự phát triển của công nghệ, đặc biệt là AI và nền tảng số, sẽ tiếp tục làm thay đổi cách thức xuất bản và tiêu thụ sách. Các xu hướng như sách điện tử, sách âm thanh, tự xuất bản, và nội dung cá nhân hóa sẽ là những yếu tố quan trọng định hình tương lai của ngành. Tuy nhiên, ngành xuất bản cũng sẽ phải đối mặt với các thách thức lớn, bao gồm việc duy trì bản quyền, đối phó với sự cạnh tranh từ các nền tảng số và đổi mới để đáp ứng nhu cầu của độc giả hiện đại. Việc áp dụng công nghệ và dữ liệu vào quá trình xuất bản sẽ là chìa khóa giúp ngành xuất bản phát triển bền vững trong những năm tới.

(Bài đăng ấn phẩm in Tạp chí TT&TT số 1+2 tháng 1+2 năm 2025)

Hoàng Nguyên An