Do đó, an ninh mạng là yêu cầu tất yếu trong xã hội siêu kết nối. Các tổ chức, doanh nghiệp (DN) cần đầu tư công nghệ, hợp tác cộng đồng và liên tục cập nhật nhận thức. Sự chủ động và chuẩn bị kỹ lưỡng là yếu tố then chốt để ứng phó các mối đe dọa hiện đại.

“

Tóm tắt:
Nguy cơ an ninh mạng trong thế giới siêu kết nối:
- Thiết bị IoT và mạng siêu kết nối mở rộng bề mặt tấn công.
- Các rủi ro phổ biến: rò rỉ dữ liệu, ransomware, phishing, tấn công từ Wi-Fi công cộng, lỗ hổng từ đám mây và chuỗi cung ứng.
- AI bị lạm dụng: tạo deepfake, tấn công tự động.
- Yếu tố con người và thiếu bảo mật nội bộ là điểm yếu nghiêm trọng.
Giải pháp chính:
- Mô hình Zero-Trust: luôn xác minh, không tin mặc định.
- Mã hóa dữ liệu toàn diện.
- Kiểm soát truy cập, phân đoạn mạng.
- Đào tạo nhận thức an ninh, xác thực đa yếu tố.
- Cập nhật phần mềm thường xuyên, thiết kế IoT an toàn từ đầu.
- Ứng dụng AI & Blockchain vào bảo mật, xây dựng kế hoạch ứng phó sự cố.

Nguy cơ mất an toàn thông tin từ môi trường kết nối khổng lồ

Trong xã hội ngày nay, sự phát triển của các công nghệ truyền thông đã tạo nên mạng lưới phức tạp kết nối giữa cá nhân, máy móc và hệ thống, hình thành nên một môi trường kỹ thuật số bao quanh đời sống con người. Tham gia vào mạng lưới này là hệ thống các thiết bị IoT khổng lồ cùng các thiết bị di động thông minh... Hệ sinh thái này tạo thành một thế giới siêu kết nối, nơi mọi thành phần đều được tích hợp liền mạch.

Môi trường này đã biến đổi cơ bản cách sống của chúng ta, cách mạng hóa cả công việc và các mối quan hệ cá nhân với tốc độ và sự thuận tiện chưa từng có.

Tuy nhiên, môi trường kết nối này cũng đặt ra yêu cầu cấp bách đối với các biện pháp an ninh mạng. Sự gia tăng của các hệ thống phụ thuộc lẫn nhau làm tăng khả năng bị tổn thương trước các mối đe dọa mạng, khiến an ninh mạng trở thành một yếu tố cần quan tâm hàng đầu. Số lượng kết nối càng lớn, rủi ro càng cao, đe dọa dữ liệu nhạy cảm, cơ sở hạ tầng quan trọng và quyền riêng tư cá nhân. Thế giới siêu kết nối có hai đặc điểm chính dẫn tới nhiều nguy cơ an ninh mạng là số lượng thiết bị kết nối khổng lồ và việc trao đổi thông tin liên tục.

Sự gia tăng nhanh chóng của các thiết bị kết nối đã mở rộng bề mặt tấn công mạng: bất kỳ nút nào trong mạng lưới phức tạp này đều có thể đóng vai trò là điểm tấn công tiềm năng, tăng nguy cơ bị khai thác bởi các cuộc tấn công của đối thủ mạng. Đặc biệt, trong lĩnh vực thiết bị IoT, nơi các hệ thống liên kết thường thiếu các giao thức bảo mật mạnh mẽ, khiến chúng dễ dàng trở thành mục tiêu của các cuộc tấn công độc hại.

Nguy cơ này khiến chúng phải đối mặt với các mối đe dọa như rò rỉ dữ liệu và tấn công ransomware, dẫn đến thông tin cá nhân bị xâm phạm và gây ra hậu quả kinh tế đáng kể. Bên cạnh đó, việc thông tin được trao đổi liên tục giữa các thiết bị kết nối mang tới nhiều cơ hội để xâm phạm quyền riêng tư và bảo mật dữ liệu cá nhân.

Từ những đặc điểm trên, mạng siêu kết nối phải đối mặt với nhiều rủi ro an ninh như:

Nguy cơ bảo mật từ thiết bị IoT (Internet of Things): Nhiều thiết bị IoT như camera giám sát, TV thông minh, loa thông minh không được cập nhật phần mềm bảo mật thường xuyên, dễ bị hacker khai thác. Bên cạnh đó, nhiều thiết bị sử dụng mật khẩu mặc định (admin, 123456,…) hoặc không hỗ trợ xác thực mạnh, làm tăng nguy cơ bị tấn công. Ngoài ra, thiết bị IoT dễ bị tấn công botnet: tin tặc có thể kiểm soát hàng ngàn thiết bị IoT để thực hiện các cuộc tấn công DDoS (Từ chối dịch vụ phân tán), làm gián đoạn hoạt động của hệ thống mạng.

Nguy cơ tấn công mạng và phần mềm độc hại: Người dùng mạng phải đối mặt với nhiều hình thức tấn công khác nhau như:

- Tấn công Phishing và lừa đảo qua mạng: Tội phạm mạng sử dụng email giả mạo, tin nhắn SMS hoặc website giả để đánh lừa người dùng cung cấp thông tin cá nhân hoặc nhấp vào liên kết độc hại.

- Ransomware (Mã độc tống tiền): Tin tặc mã hóa dữ liệu và yêu cầu tiền chuộc để mở khóa, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến doanh nghiệp và cá nhân.

- Tấn công MITM (Man-in-the-Middle): Hacker chặn đường truyền dữ liệu giữa hai bên (ví dụ: khi kết nối Wi-Fi công cộng) và đánh cắp thông tin nhạy cảm.

Lỗ hổng từ điện toán đám mây (Cloud Security Risks): Nhiều DN sử dụng dịch vụ đám mây nhưng không thiết lập bảo mật đúng cách, khiến dữ liệu bị rò rỉ. Ngoài ra, quyền truy cập có thể bị lạm dụng, nếu không kiểm soát chặt chẽ, nhân viên hoặc hacker có thể truy cập và đánh cắp dữ liệu quan trọng. Hacker cũng có thể khai thác lỗ hổng API (Application Programming Interface - Giao diện lập trình ứng dụng) để chiếm quyền điều khiển hệ thống hoặc lấy cắp thông tin.

Nguy cơ từ chuỗi cung ứng (Supply Chain Attacks): Rủi ro của chuỗi cung ứng có thể đến từ phần mềm và nhà cung cấp bên thứ ba: Nếu một phần mềm hoặc đối tác kinh doanh bị tấn công, hacker có thể xâm nhập vào toàn bộ hệ thống của DN. Hacker cũng có thể chèn mã độc vào các bản cập nhật phần mềm, khiến hàng loạt người dùng bị ảnh hưởng.

Lỗ hổng từ con người (Human Factor Risks): Sự bất cẩn của con người cũng là nguyên nhân đe dọa an ninh mạng: nhấp vào liên kết lạ, sử dụng mật khẩu yếu, chia sẻ thông tin đăng nhập đều có thể dẫn đến rò rỉ dữ liệu. Bên cạnh đó, việc mất thiết bị cá nhân như điện thoại, laptop mà không được mã hóa có thể trở thành mục tiêu của hacker.

Con người cũng có thể trở thành chủ thể của tấn công nội gián (Insider Threats): nhân viên có thể cố tình hoặc vô tình làm rò rỉ dữ liệu công ty.

Nguy cơ từ mạng không an toàn và Wi-Fi công cộng: Việc kết nối Wi-Fi không được mã hóa có thể là lỗ hổng để Hacker chặn dữ liệu truyền qua Wi-Fi công cộng và đánh cắp thông tin đăng nhập, tài khoản ngân hàng. Bên cạnh đó, nếu router hoặc hệ thống mạng không được bảo mật, không cập nhật firmware hoặc cấu hình đúng cách, tin tặc có thể kiểm soát toàn bộ mạng nội bộ.

Mối đe dọa tấn công mạng từ trí tuệ nhân tạo (AI): Sự phát triển mạnh mẽ của AI khiến cho việc giả mạo ngày càng khó bị phát hiện (deepfake). Hacker có thể sử dụng AI để giả mạo giọng nói hoặc khuôn mặt, đánh lừa người khác thực hiện giao dịch hoặc cung cấp thông tin mật.

Ngoài ra, tin tặc cũng có thể dùng AI để tìm kiếm lỗ hổng bảo mật và tấn công hệ thống một cách tự động (AI-powered Cyber Attacks).

Cần áp dụng phương thức bảo vệ toàn diện

Trong hệ sinh thái kỹ thuật số phức tạp này, các biện pháp bảo mật nghiêm ngặt là vô cùng cần thiết để bảo vệ thông tin nhạy cảm khỏi việc truy cập hoặc sử dụng trái phép, từ đó bảo vệ tính toàn vẹn của dữ liệu cá nhân và giảm thiểu các mối đe dọa mạng tiềm ẩn. Để tăng cường an ninh mạng trong thế giới siêu kết nối, nhiều giải pháp được đưa ra và có thể cần đồng thời thực hiện nhiều giải pháp cùng lúc.

Áp dụng mô hình Zero-Trust: Zero-Trust là một mô hình bảo mật mạng hiện đại, trong đó không có người dùng hay thiết bị nào được tin tưởng hoàn toàn, ngay cả khi chúng nằm trong mạng nội bộ. Nguyên tắc cốt lõi của Zero-Trust là “Không tin tưởng ai, luôn xác minh mọi thứ” (Never Trust, Always Verify). Zero-Trust yêu cầu mọi thiết bị, người dùng, ứng dụng đều phải được xác thực trước khi cấp quyền truy cập, đồng thời kiểm tra thiết bị, hành vi đăng nhập, v.v. Người dùng chỉ có quyền truy cập những gì họ thực sự cần, không cấp quyền dư thừa.

Trong bối cảnh siêu kết nối ngày nay, mô hình Zero-Trust đóng vai trò như một lính gác chống lại các mối đe dọa mạng. Phương pháp này ủng hộ sự cảnh giác liên tục, coi mọi thực thể đều có khả năng gây hại cho đến khi được chứng minh là không phải. Bằng cách tránh xa sự tin tưởng mù quáng, các tổ chức duy trì tư thế phòng thủ chủ động, liên tục củng cố các hệ thống kỹ thuật số của họ chống lại các mối đe dọa đang phát triển. Nhờ vậy, Zero-Trust giúp giảm nguy cơ bị tấn công mạng, đặc biệt là tấn công từ nội bộ, hạn chế sự lây lan của mã độc và ransomware, bảo vệ dữ liệu quan trọng, đặc biệt trong môi trường làm việc từ xa và giảm thiểu tác động khi có sự cố bảo mật xảy ra.

Bảo vệ dữ liệu bằng mã hóa mạnh mẽ: Nền tảng của an ninh mạng nằm ở khả năng bảo vệ dữ liệu nhạy cảm một cách chặt chẽ. Mã hóa đóng vai trò như một tấm khiên vững chắc, khiến dữ liệu trở nên vô nghĩa đối với những kẻ truy cập trái phép. Thông qua các giao thức mã hóa nghiêm ngặt, các tổ chức đảm bảo tính bảo mật và toàn vẹn của dữ liệu, ngăn chặn các vi phạm tiềm ẩn và bảo vệ tài sản kỹ thuật số của họ.

Mã hóa được thực hiện từ mã hóa đầu cuối (dữ liệu được mã hóa từ thiết bị gửi đến thiết bị nhận mà không bên trung gian nào có thể đọc được), tới mã hóa trong quá trình truyền tải (bảo vệ dữ liệu khi đang được gửi đi giữa các hệ thống) và mã hóa khi lưu trữ (bảo vệ dữ liệu lưu trên máy chủ, ổ cứng, hoặc đám mây). Áp dụng các phương pháp hiện đại như mã hóa dựa trên Blockchain, mã hóa homomorphic, …các công cụ mã hóa mạnh mẽ sẽ giúp bảo vệ dữ liệu khỏi hacker và các cuộc tấn công mạng, đảm bảo quyền riêng tư khi giao tiếp giữa các thiết bị IoT, ứng dụng và người dùng, đồng thời hạn chế nguy cơ rò rỉ thông tin trong môi trường đám mây và các hệ thống phân tán.

Siết chặt các chính sách an ninh mạng nội bộ

Tăng cường phòng thủ thông qua phân đoạn mạng và kiểm soát truy cập: Phân đoạn mạng và kiểm soát truy cập đóng vai trò như bức tường thành chống lại sự xâm nhập trái phép. Bằng cách cô lập các tài nguyên quan trọng và thực thi các chính sách truy cập nghiêm ngặt, các tổ chức tạo ra một hệ thống phòng thủ kiên cố trước các mối đe dọa từ bên ngoài. Cách tiếp cận chủ động này không chỉ hạn chế phạm vi của các vụ tấn công mà còn ngăn chặn sự di chuyển của kẻ xâm nhập trong hệ thống mạng, giảm thiểu tác động của các sự cố bảo mật.

Cảnh giác thông qua Quản lý bản vá và Cập nhật: Trong cuộc chiến không ngừng với các mối đe dọa mạng, quản lý bản vá chủ động và cập nhật hệ thống kịp thời là những vũ khí không thể thiếu.

Bằng cách nhanh chóng khắc phục các lỗ hổng đã phát hiện, các tổ chức sẽ gia cố khả năng phòng thủ của mình, tước đi các cơ hội khai thác của tin tặc. Việc bảo trì liên tục này đảm bảo hệ thống luôn vững chắc trước các mối đe dọa mới, bảo vệ cơ sở hạ tầng kỹ thuật số khỏi nguy cơ xâm nhập.

Trao quyền cho người dùng thông qua nhận thức và đào tạo: Trong bối cảnh các mối đe dọa mạng liên tục thay đổi, người dùng am hiểu là tuyến phòng thủ đầu tiên trước các cuộc tấn công mạng. Bằng cách phát triển văn hóa nhận thức và giáo dục về an ninh mạng, các tổ chức giúp cá nhân nhận diện và đối phó với các mối nguy hiểm tiềm ẩn. Từ các cuộc tấn công lừa đảo đến các chiến thuật thao túng tâm lý (social engineering), việc trang bị kiến thức và công cụ cần thiết giúp người dùng phản ứng hiệu quả, qua đó tăng cường khả năng phòng vệ tổng thể của tổ chức.

Triển khai các giao thức xác thực mạnh mẽ:

Việc áp dụng xác thực đa yếu tố (MFA - multi-factor authentication) cùng chính sách mật khẩu nghiêm ngặt sẽ tăng cường kiểm soát quyền truy cập, giảm thiểu rủi ro xâm nhập trái phép vào hệ thống và dữ liệu nhạy cảm.

Thường xuyên thực hiện kiểm tra và đánh giá an ninh: Đánh giá bảo mật thường xuyên là điều cần thiết để xác định lỗ hổng trong cơ sở hạ tầng mạng, cho phép thực hiện hành động khắc phục kịp thời để củng cố khả năng phòng thủ chống lại các mối đe dọa mới nổi.

Tuân thủ các Thực hành phát triển an toàn cho thiết bị IoT: Trong thế giới siêu kết nối, các thiết bị IoT (Internet of Things) ngày càng trở nên phổ biến và cũng trở thành mục tiêu hấp dẫn cho các cuộc tấn công mạng. Vì vậy, áp dụng Thực hành phát triển an toàn trong phát triển IoT là rất quan trọng để bảo vệ dữ liệu, hệ thống và người dùng. Việc tuân thủ nghiêm ngặt các biện pháp mã hóa an toàn trong giai đoạn phát triển thiết bị IoT là bắt buộc. Việc tích hợp các biện pháp bảo mật mạnh mẽ ngay từ khâu thiết kế giúp giảm thiểu các lỗ hổng tiềm ẩn trong các thiết bị được kết nối.

Thiết lập các chiến lược ứng phó sự cố toàn diện: Việc có sẵn các kế hoạch phản ứng sự cố rõ ràng tạo giúp các tổ chức có cách tiếp cận hệ thống trong việc quản lý và khắc phục hậu quả từ sau cuộc tấn công mạng. Các kế hoạch này bao gồm các chiến lược ngăn chặn, nỗ lực giảm thiểu rủi ro và các quy trình khôi phục nhanh chóng để hạn chế tác động của các vi phạm bảo mật.

Áp dụng xu hướng và đổi mới trong an ninh mạng: Bối cảnh an ninh mạng trong môi trường siêu kết nối đang tận dụng những tiến bộ công nghệ mới nhất. Trí tuệ nhân tạo (AI) cũng đóng vai trò là đồng minh mạnh mẽ, giúp phát hiện mối đe dọa một cách chủ động và ứng phó nhanh chóng, phù hợp với sự phát triển không ngừng của các cuộc tấn công mạng.

Bên cạnh đó, công nghệ blockchain, vốn nổi tiếng với khả năng đảm bảo tính toàn vẹn dữ liệu và khả năng giao dịch an toàn, hứa hẹn sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc củng cố bảo mật.

Thay đổi định hướng phù hợp: Việc thay đổi định hướng trong lĩnh vực an ninh mạng thể hiện sự cân bằng giữa những thách thức và cơ hội. Khi công nghệ tiến bộ, các cuộc tấn công mạng cũng trở nên phức tạp hơn, đòi hỏi sự cảnh giác liên tục để đi trước những kẻ tấn công. Tuy nhiên, việc các mối đe dọa không ngừng gia tăng cũng là cơ hội để đổi mới và hợp tác trong cộng đồng an ninh mạng. Sự hợp tác này giúp xây dựng các cơ chế phòng thủ mạnh mẽ hơn, tăng cường khả năng chống chịu trước các mối đe dọa mới. Hơn nữa, nhận thức ngày càng tăng về an ninh mạng đang thúc đẩy các tổ chức nâng cao chiến lược bảo mật, từ đó củng cố niềm tin của người dùng.

Kết luận

Trong thời đại mà các mạng lưới truyền thông và phần cứng kết nối ngày càng phức tạp, việc bảo vệ thông tin, mạng lưới và quyền riêng tư khỏi các mối đe dọa mạng tinh vi là điều không thể bỏ qua. Khi công nghệ phát triển với tốc độ chưa từng có, sự hiểu biết về an ninh mạng là bắt buộc đối với các cá nhân và tổ chức. Cần phải áp dụng các biện pháp bảo mật vững chắc, cập nhật liên tục về các mối đe dọa mới và nuôi dưỡng nhận thức về an ninh mạng. Việc giải quyết những thách thức này đòi hỏi sự hợp tác chặt chẽ, đầu tư vào công nghệ đổi mới và tuân thủ các phương pháp bảo mật tốt nhất trong một thế giới ngày càng được kết nối với nhau bởi công nghệ.

“

Tài liệu tham khảo:
1. https://cambridgeopenacademy.com/top-10-technology-
trends-in-2025/
2. https://www.cisco.com/site/us/en/learn/topics/security/
what-is-cybersecurity.html
3. https://media.economist.com/sites/default/files/debates/
hyperconnected_world.pdf
4. https://www.microsoft.com/vi-vn/security/business/
security-101/what-is-zero-trust-architecture

(Bài viết đăng ấn phẩm in Tạp chí TT&TT số 4 tháng 4/2025)

ThS. Nguyễn Diệu Linh, Khoa Điện - Điện tử, Đại học Giao thông Vận tải