Tại Diễn đàn Kết nối công nghệ và đổi mới sáng tạo báo chí - truyền thông Việt Nam 2025 với chủ đề "Sức mạnh AI cho nhà truyền thông trẻ” do Viện Đào tạo báo chí và Truyền thông tổ chức, đại diện ONECMS đã trình bày báo cáo chuyên sâu AI trong báo chí “Ứng dụng, tác động và con đường phía trước trong bối cảnh toàn cầu và Việt Nam". Trong đó, phân tích rõ những mặt “lợi ích” và “thách thức” của AI đối với báo chí.

Định hình lại bối cảnh tin tức

Theo báo cáo chuyên sâu AI trong báo chí, AI đang nhanh chóng biến đổi bối cảnh truyền thông tin tức, ảnh hưởng sâu sắc đến các quy trình sản xuất và phổ biến tin tức trên toàn cầu. Sự thay đổi này bao trùm nhiều giai đoạn khác nhau, từ việc tạo nội dung đến phân phối và tương tác với khán giả.

Tác động của AI mang tính hai mặt. Một mặt, AI mang lại tiềm năng to lớn về hiệu quả và đổi mới, cho phép các tổ chức tin tức xử lý khối lượng dữ liệu khổng lồ, tự động hóa các tác vụ lặp đi lặp lại và cá nhân hóa trải nghiệm người dùng. Mặt khác, nó cũng đặt ra những thách thức và sự phức tạp đáng kể. Những cuộc thảo luận ban đầu về AI trong tin tức đã nêu bật các vấn đề như tin tức do AI tạo ra có lỗi, lo ngại về sở hữu trí tuệ (với việc các nhà xuất bản kiện các công ty công nghệ lớn), và nhu cầu cấp bách về các hướng dẫn rõ ràng trong tòa soạn. Điều này cho thấy tác động của AI không hoàn toàn tích cực, mà là một bức tranh tổng thể phức tạp nhưng đầy hứa hẹn cho tương lai của báo chí.

Cũng theo phân tích từ báo cáo, AI đã chứng tỏ giá trị đặc biệt trong việc tối ưu hóa và chuyển đổi nhiều khía cạnh của quy trình sản xuất tin tức. Một số ứng dụng cụ thể của AI trong sản xuất tin tức nổi bật có thể kể đến như: (1) Tự động hóa tạo nội dung; (2) Phân tích dữ liệu nâng cao và thu thập tin tức; (3) Cá nhân hóa nội dung và tương tác với khán giả; (4) Kiểm tra thông tin và chống tin giả.

Ngoài các lĩnh vực chính trên, AI còn đang được áp dụng trong nhiều khía cạnh khác của báo chí được xem như các ứng dụng mới nổi như, kiểm tra chính tả và gợi ý sửa lỗi, chuyển đổi giọng nói thành văn bản, phân tích cảm xúc, phân tích hình ảnh và video, đưa tin đa ngôn ngữ, báo chí nhập vai (AR/VR) và phân tích khán giả.

Tự động hóa tạo nội dung, “hút” độc giả

Trong ứng dụng nổi bật hàng đầu – tự động hóa nội dung, AI đặc biệt hiệu quả trong việc tạo ra nội dung tin tức có cấu trúc, dựa trên dữ liệu và tuân theo các định dạng có thể dự đoán được. Điều này bao gồm các báo cáo tài chính, kết quả bầu cử, tóm tắt thể thao, và dự báo thời tiết. Các thuật toán AI có khả năng xử lý các tập dữ liệu lớn theo thời gian thực, xác định xu hướng và tạo ra các bản tóm tắt dễ đọc gần như ngay lập tức, nhanh hơn đáng kể so với các phóng viên con người.

Các hãng tin lớn như Associated Press (AP), Bloomberg và Reuters đã áp dụng rộng rãi báo chí tự động do AI điều khiển. Ví dụ, Wordsmith của Automated Insights là một nền tảng nổi bật được AP sử dụng để tạo ra hàng nghìn báo cáo tài chính mỗi quý, đảm bảo phạm vi đưa tin rộng rãi và kịp thời. Tương tự, The Washington Post đã phát triển Heliograf, một hệ thống AI tự động tạo ra các bài báo cho các sự kiện định kỳ như kết quả thể thao và bầu cử, nổi bật với tốc độ và độ chính xác. Ngoài ra, các mô hình ngôn ngữ lớn như GPT-4 của OpenAI thể hiện khả năng tạo ra các bài báo tin tức phức tạp, giống con người về nhiều chủ đề, hiểu rõ ngữ cảnh và linh hoạt trong các ứng dụng báo chí khác nhau.

Báo cáo chuyên sâu nêu rõ, “khả năng của AI trong việc tự động hóa các tác vụ báo cáo thường xuyên, dựa trên dữ liệu cho thấy một sự thay đổi cơ bản trong vai trò của nhà báo. Nếu AI xử lý phần "cái gì" (báo cáo thực tế về dữ liệu có cấu trúc), thì các nhà báo con người ngày càng được giải phóng để tập trung vào phần "tại sao" và "làm thế nào" – tức là điều tra sâu hơn, phân tích, cung cấp ngữ cảnh và xây dựng câu chuyện. Điều này ngụ ý một sự phát triển hướng tới các nỗ lực báo chí có giá trị cao hơn, phức tạp hơn, thay vì thay thế trực tiếp vai trò của con người.

Hơn nữa, khối lượng và tốc độ tạo nội dung do AI điều khiển (hàng nghìn bài báo mỗi ngày) có thể dẫn đến sự bão hòa nội dung và tăng cường cạnh tranh để thu hút sự chú ý của khán giả. Các tổ chức tin tức có thể cần phải tự khác biệt hóa không chỉ bằng tốc độ mà còn bằng tính độc đáo, chiều sâu và những quan điểm do con người tạo ra trong nội dung của họ, có khả năng thúc đẩy nhu cầu về báo chí điều tra hoặc chuyên biệt mà AI không thể tái tạo. Điều này cũng đặt ra mối lo ngại về dấu chân môi trường của các hoạt động AI quy mô lớn”.

Mặt khác, các công cụ được hỗ trợ bởi AI đóng vai trò quan trọng trong việc xử lý các tập dữ liệu lớn, xác định các điểm bất thường và trích xuất thông tin có giá trị. Điều này tăng cường đáng kể báo chí điều tra và cải thiện việc khám phá và xác minh thông tin trong bối cảnh các nhà báo hiện nay phải đối mặt với một lượng dữ liệu khổng lồ, và việc sàng lọc chúng để tìm ra các mẫu hoặc xu hướng có liên quan có thể rất tốn thời gian.

Trong khi đó, việc cá nhân hóa nội dung và tương tác với khán giả trên thực tế đã được nhiều tờ báo điện tử hàng đầu của Việt Nam đã và đang áp dụng hiệu quả. Ở đó, các thuật toán AI phân tích hành vi người dùng, lịch sử tìm kiếm và sở thích đọc để cung cấp trải nghiệm tin tức tùy chỉnh, tăng cường sự tương tác và lòng trung thành của người dùng. Điều này cho phép các tổ chức tin tức hiểu rõ hơn về khán giả của họ và điều chỉnh nội dung cho phù hợp…

Lợi ích chiến lược

Các phân tích chuyên sâu cũng cho thấy rằng, ở mặt lợi ích chiến lược cho các tổ chức tin tức, AI cho phép các tổ chức tin tức tạo nội dung và đưa tin nhanh hơn bao giờ hết, phân tích và tóm tắt các tập dữ liệu lớn trong vài giây. Điều này dẫn đến tiết kiệm chi phí đáng kể cho các tổ chức truyền thông. Các công cụ AI cho phép các nhà báo phân tích lượng lớn thông tin một cách hiệu quả, tăng cường báo chí điều tra và khám phá những thông tin quan trọng.

Các thuật toán AI cung cấp trải nghiệm tin tức tùy chỉnh, tăng cường sự gắn bó và lòng trung thành của người dùng, đồng thời thúc đẩy số lượng đăng ký kỹ thuật số. Các nền tảng do AI điều khiển có thể tạo và phân phối các báo cáo đa ngôn ngữ, phá vỡ rào cản ngôn ngữ và đảm bảo tin tức có thể tiếp cận được với nhiều đối tượng độc giả.

Bằng cách tự động hóa các tác vụ thường xuyên, AI cho phép các nhà báo tập trung vào công việc phức tạp hơn, phân tích và sáng tạo hơn, có khả năng dẫn đến nội dung chất lượng cao hơn và có tác động lớn hơn. AI cũng giúp cải thiện độ chính xác và độ tin cậy của nội dung thông qua kiểm tra thông tin. AI hỗ trợ tự động hóa và tối ưu hóa các quy trình sản xuất tin tức, từ thu thập tin tức đến tạo và phân phối nội dung.

Những lợi ích chiến lược của AI mở rộng vượt ra ngoài những cải tiến hoạt động đơn thuần để tác động trực tiếp đến khả năng tài chính và vị thế cạnh tranh của các tổ chức tin tức. Bằng cách cho phép sản xuất nội dung nhanh hơn, hiểu biết sâu sắc hơn, phạm vi tiếp cận rộng hơn và tăng cường tương tác với khán giả (dẫn đến số lượng đăng ký cao hơn), AI cung cấp một động lực kinh tế rõ ràng để áp dụng, cho phép các tổ chức tin tức phát triển mạnh trong bối cảnh kỹ thuật số đầy thách thức. Tiết kiệm chi phí từ tự động hóa AI tạo ra cơ hội chiến lược cho các tổ chức tin tức để tái đầu tư nguồn lực vào báo chí gốc, chất lượng cao. Thay vì chỉ là một công cụ để cắt giảm chi phí và giảm việc làm tiềm năng, những khoản tiết kiệm này có thể tài trợ cho nhiều báo cáo điều tra hơn, các chuyên mục chuyên biệt hoặc các định dạng kể chuyện sáng tạo, cuối cùng nâng cao giá trị của báo chí con người.

Một số thách thức

Bên cạnh những lợi ích mang lại, việc ứng dụng AI trong báo chí cũng đem đến các thách thức về đạo đức, chất lượng, việc làm, quy định.

Các thách thức về đạo đức (thiên vị, thông tin sai lệch, deepfake, quyền riêng tư, thiếu minh bạch) không phải là những vấn đề riêng lẻ mà tạo thành một mối đe dọa hệ thống đối với các nguyên tắc cơ bản của báo chí và vai trò xã hội của nó.

Nếu việc triển khai AI không được hướng dẫn bởi các khuôn khổ đạo đức mạnh mẽ, những lợi ích tiềm năng của AI có thể bị lu mờ bởi các rủi ro như thông tin sai lệch và thiên vị, dẫn đến một cuộc khủng hoảng niềm tin sâu sắc cho toàn ngành. Điều này đòi hỏi một cách tiếp cận chủ động và tích hợp đối với quản trị và giám sát. Việc "thiếu hướng dẫn có cấu trúc" và "thiếu luật pháp" là những nguyên nhân gốc rễ quan trọng làm trầm trọng thêm nhiều thách thức đã nêu. Điều này cho thấy nhu cầu cấp bách về các nỗ lực hợp tác trong việc phát triển chính sách ở cả cấp quốc gia và quốc tế./.

Bình Minh