Phóng viên có kinh nghiệm, nỗi đau

Trao đổi với PV Tạp chí TT&TT tại Diễn đàn báo chí quốc gia 2025, ông Đào Trung Thành, Phó Viện trưởng Viện Blockchain và AI (ABII) cho rằng AI chỉ có thể làm những việc lặp lại, chung chung, không mang giá trị.

“AI không thể làm tất cả những việc của chúng ta bởi ý nghĩa con người của chúng ta là sinh tồn, có ý nghĩa cốt lõi và không AI nào có thể thay thế con người, phóng viên. Phóng viên có kinh nghiệm, nỗi đau, những kiến thức học trong trường báo chí mà cho đến giờ AI chưa thể thay thế”.

Có một số công việc AI có thể làm nhưng chúng ta không muốn AI làm, mà phải dành những việc đó cho bản thân vì chúng ta có mối quan hệ con người với con người, tính nhân bản. Nhưng chúng ta phải học và học liên tục bởi AI liên tục phát triển nên cần phải học tập suốt đời để nâng cao trình độ.

“Chúng ta cũng không nên ỷ lại AI bởi vì nếu ỷ lại là chúng ta đã trao cho AI quyền vượt quá khả năng của AI, tự chủ của AI và giảm đi giá trị của con người”, ông Đào Trung Thành chia sẻ.

Ông Đào Trung Thành cho rằng: Chúng ta không sợ AI bởi nếu sợ thì chúng ta bỏ qua cơ hội, thách thức của chúng ta. Nên chúng ta phải kết hợp con người và AI để trở thành người đồng hành (co-agents). Chúng ta sử dụng AI và phải đồng hành cùng trong quá trình tác nghiệp”.

Học kỹ năng AI như học Word

Theo ông Đào Trung Thành, rào cản lớn nhất trong sử dụng AI của các toà soạn báo hay nhà báo đó là việc thiếu các kỹ năng sử dụng AI mà nếu thiếu thì sẽ sử dụng không hiệu quả nên việc đầu tiên là phải học cách sử dụng công cụ AI như học sử dụng chatGPT và các công cụ AI khác để làm hình ảnh, âm thanh, video…

Cụ thể, đầu tiên, người làm báo nên học các kỹ năng sử dụng AI giống như là học Windows, Word, tiếng Anh cơ bản như cách đây nhiều năm.

Thứ hai, sau khi biết sử dụng các công cụ AI thì có thể nhận thấy các công cụ AI không viết theo ý của chúng ta mà viết chung chung vì dữ liệu huấn luyện công cụ AI là dữ liệu trên toàn thế giới, không có trải nghiệm của cá nhân. Theo đó, việc viết lách vẫn cần sự “thổi hồn” của người viết vào các bài viết bằng kinh nghiệm, nỗi đau, thực tế.

Với sự hỗ trợ của công cụ AI, người viết cần phải cân bằng, nghĩa là phải có kỹ năng tư duy, phản biện, tìm kiếm thông minh, kiểm tra thông tin (fact check).

Thứ ba, người viết phải chủ động, tự chủ, nghĩa là không nên dựa hoàn toàn vào các công cụ AI vì nếu không người viết sẽ lười đi về nhận thức. Người viết phải ý thức được vấn đề cốt lõi, tự chủ.

Ngoài ra, ông Đào Trung Thành chia sẻ mỗi người viết cần học hỏi những thủ thuật (tips and tricks) để sử dụng công cụ AI nhưng khi viết, người viết sẽ có bối cảnh, kể những câu chuyện, trải nghiệm mà AI không có. Không có những điểm này, bài viết sẽ trở nên rất vô hồn về nội dung.

AI không giải quyết việc tăng lượng bạn đọc

Từ kinh nghiệm thực tiễn ứng dụng AI cho trang Baomoi.com, ông Nguyễn Anh Tuấn, nhà sáng lập chia sẻ câu chuyện Baomoi.com ứng dụng AI tại phiên 4 về "Trí tuệ nhân tạo và chiến lược chuyển đổi số của các toà soạn báo chí Việt Nam" của Diễn đàn báo chí quốc gia 2025.

Ông Nguyễn Anh Tuấn cho rằng Baomoi.com ứng dụng AI không thành công lắm. Vào những năm 2006 - 2010, AI hồi đó chỉ là máy học đơn giản. Từ việc nhận thấy nhiều tờ báo có thông tin “na ná” giống nhau và Baomoi.com ứng dụng AI chỉ là nhóm các thông tin lại, sắp xếp thông tin theo cách nhìn nhận là tin nào được đưa nhiều về cùng chủ đề và được đưa lại nhiều nhất thì là tin nóng.

Sau đó, trước khi chatGPT ra đời, Baomoi.com có ứng dụng AI để thử nghiệm cá nhân hoá thông tin gọi là AI recommendation (khuyến nghị). Nhưng ứng dụng này không thành công vì lúc đó chỉ suy nghĩ đơn giản rằng để cá nhân hoá nội dung thì cần có hai việc: đầu tiên phải có nhiều độc giả và thứ hai quan trọng hơn là phải có “nhiều hàng” để “bán”.

Thời điểm đó, Baomoi có cả hai điều kiện này, đó là vừa có hàng chục triệu độc giả, vừa có khoảng 6000 tin được tổng hợp từ hàng trăm nguồn tin khác nhau. Việc này được nhìn nhận là “thiên thời địa lợi” khi vừa có người đọc (user) và dữ liệu (data).

Sau đó, Baomoi nhận ra việc nhận thức này là sai lầm. Việc có lượng bạn đọc và tin tức lớn chỉ làm tăng phần trăm nhỏ người đọc tin tức bởi không tạo nên sự đột biến. Cùng với đó, Baomoi.com cũng cố gắng mô phỏng thuật toán của TikTok, Facebook… nhưng vẫn thất bại.

Baomoi.com cũng nhận thức tin tức được phân chia thành 2 loại là: tin tức thời sự thì có tuổi đời ngắn, có những tin từ sáng đến chiều thì đã cũ nên việc cá nhân hoá không mang lại giá trị cho việc tăng lượng đọc tin tức. Loại tin thứ hai của báo chí là tin văn bản (text) thuần tuý thì người xem thấy hơi đơn điệu, trong khi tin mạng xã hội thì vừa có video, hình ảnh… phong phú.

Một nhận thức nữa là về hành vi của độc giả. Mỗi toà soạn mỗi ngày sản xuất vài chục tin, bài, nhưng có khi bạn đọc chỉ đọc một tin họ thích, những tin “scandal” thường được nhiều người đọc.

Ông Nguyễn Anh Tuấn nhấn mạnh rằng việc cá nhân hoá tin tức nên hiểu đúng hơn là về trải nghiệm chứ không phải nhờ vào AI. Hiện nay, nhiều tờ báo làm sản phẩm báo chí là mang lại trải nghiệm cho độc giả như Báo Nhân Dân làm sản phẩm báo chí mới mẻ để mang lại trải nghiệm mới cho độc giả báo in.

Cùng với đó, ông Nguyễn Anh Tuấn cho rằng muốn cá nhân hoá người đọc các toà soạn báo nên để người làm báo của thế hệ bạn đọc đó để làm nội dung cho họ. Ví dụ, muốn tăng lượng bạn đọc thế hệ Z (Gen Z) đọc tin thì nên để người làm báo Gen Z làm tin cho thế hệ Gen Z bởi Gen Z có thể “nói đúng giọng” của thế hệ mình dù người làm báo Gen Z có thể còn “yếu” về chính trị, cảm quan, năng lực, kỹ năng.../.

Hoàng Linh