Tuy nhiên, chính sự phát triển này cũng làm gia tăng nguy cơ xảy ra khủng hoảng truyền thông - những tình huống bất ngờ, thường bắt nguồn từ thiếu minh bạch thông tin, xử lý thiếu chuyên nghiệp, hoặc sự lan truyền của tin đồn chưa kiểm chứng. Nếu không được ứng phó kịp thời và đúng cách, khủng hoảng có thể gây tổn hại nghiêm trọng đến uy tín nhà trường và làm suy giảm niềm tin của xã hội vào môi trường giáo dục.

Bài viết này phân tích khái niệm và đặc điểm của khủng hoảng truyền thông trong giáo dục, trình bày quy trình xử lý khủng hoảng và đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao năng lực ứng phó truyền thông cho các cơ sở giáo dục trong bối cảnh truyền thông số hiện nay.

Khái niệm và bối cảnh khủng hoảng truyền thông trong giáo dục

Khủng hoảng truyền thông là tình huống mà một sự kiện, hành vi hoặc thông tin tiêu cực gây tổn hại nghiêm trọng đến hình ảnh, uy tín và hoạt động của tổ chức trong mắt công chúng. Trong lĩnh vực giáo dục, khủng hoảng không chỉ là vấn đề nội bộ mà còn chịu sự chi phối mạnh mẽ từ cách đưa tin của truyền thông và phản ứng từ dư luận xã hội.

Khác với khủng hoảng trong lĩnh vực thương mại hay chính trị, khủng hoảng truyền thông trong môi trường giáo dục thường mang tính cảm xúc cao, dễ lan truyền và khơi gợi phản ứng mạnh mẽ từ cộng đồng. Các tình huống phổ biến có thể bao gồm sự cố liên quan đến học sinh, bạo lực học đường, vi phạm đạo đức nhà giáo, sai phạm quản lý hoặc tin đồn chưa kiểm chứng trên mạng xã hội (MXH).

Nếu không được xử lý kịp thời và chuyên nghiệp, khủng hoảng truyền thông trong giáo dục có thể dẫn đến suy giảm niềm tin của phụ huynh và học sinh, ảnh hưởng tiêu cực đến tinh thần đội ngũ giáo viên và làm xói mòn uy tín của nhà trường trong dài hạn.

Năm 2023, một giáo viên tiểu học bị lan truyền đoạn video quát mắng học sinh trong lớp. Video nhanh chóng được chia sẻ trên nhiều hội nhóm phụ huynh với những tiêu đề nặng nề như “Giáo viên bạo hành tinh thần trẻ em”. Dư luận phản ứng mạnh, yêu cầu xử lý giáo viên. Tuy nhiên, sau khi xác minh, đoạn clip được cắt ghép không phản ánh đầy đủ tình huống lớp học - giáo viên đang cố giữ trật tự khi một học sinh có biểu hiện bất ổn về tâm lý. Nhà trường chậm phản hồi, khiến tin đồn lan xa, dẫn đến khủng hoảng niềm tin và áp lực lớn lên cả giáo viên lẫn ban giám hiệu.

Vụ việc trên cho thấy nếu không xử lý kịp thời và minh bạch, khủng hoảng truyền thông có thể nhanh chóng vượt khỏi phạm vi kiểm soát, làm tổn hại danh tiếng nhà trường, gây hoang mang cho phụ huynh, ảnh hưởng đến tâm lý giáo viên và học sinh.

Đặc điểm của khủng hoảng truyền thông trong môi trường giáo dục

Khủng hoảng truyền thông trong giáo dục thể hiện những đặc điểm riêng biệt so với các lĩnh vực khác, đặc biệt ở tính nhạy cảm cao, tốc độ lan truyền nhanh và mức độ ảnh hưởng sâu rộng.

Trước hết là tính nhạy cảm được thể hiện qua đặc thù của các đối tượng liên quan như học sinh, sinh viên - nhóm dễ bị tổn thương và luôn nhận được sự quan tâm lớn từ phụ huynh cũng như công luận. Bất kỳ sự cố nào liên quan đến học sinh đều dễ khơi gợi cảm xúc xã hội mạnh mẽ và phản ứng tức thời từ cộng đồng.

Thứ hai là khủng hoảng trong giáo dục lan truyền với tốc độ nhanh chóng, đặc biệt thông qua các nhóm phụ huynh, nền tảng MXH và các kênh truyền thông không chính thống. Một sự việc nhỏ, nếu không được làm rõ kịp thời, có thể trở thành tâm điểm dư luận chỉ sau vài giờ.

Thứ ba là khủng hoảng gây ra tác động đa chiều. Uy tín của cơ sở giáo dục - vốn được xây dựng qua nhiều năm - có thể bị tổn hại nghiêm trọng chỉ bởi một sự cố truyền thông. Hậu quả không chỉ dừng lại ở hình ảnh tổ chức mà còn ảnh hưởng đến tâm lý học sinh, niềm tin của phụ huynh, cũng như môi trường học tập và giảng dạy.

Ngoài ra, sự tham gia chủ động của phụ huynh - một lực lượng xã hội có tiếng nói mạnh mẽ - cũng là yếu tố làm gia tăng sức ép truyền thông. Trong bối cảnh MXH và “báo chí công dân” phát triển, thông tin tiêu cực, dù chính xác hay không, có thể xuất phát từ học sinh hoặc phụ huynh và lan rộng trước khi nhà trường kịp phản ứng.

Về nguyên nhân, khủng hoảng truyền thông trong giáo dục thường khởi phát từ một số tình huống phổ biến như:

- Sự cố về an toàn và sức khỏe học sinh, bao gồm ngộ độc thực phẩm, tai nạn tại trường, hoặc bỏ quên trẻ em trên xe đưa đón.

- Bạo lực học đường và hành vi vi phạm đạo đức, như giáo viên xúc phạm học sinh, gian lận thi cử, hoặc mâu thuẫn giữa học sinh với nhau.

- Tin đồn và thông tin sai lệch trên MXH, gây hiểu nhầm và tạo tâm lý hoang mang trong cộng đồng.

- Phản ứng xử lý không chuyên nghiệp, thể hiện qua sự chậm trễ, né tránh truyền thông hoặc phát ngôn thiếu nhất quán.

- Thiếu chuẩn bị ứng phó, do chưa xây dựng quy trình xử lý khủng hoảng, thiếu người phát ngôn chính thức và không có đội ngũ truyền thông chuyên trách.

Những đặc điểm và nguyên nhân nêu trên cho thấy khủng hoảng truyền thông trong giáo dục là hiện tượng mang tính hệ thống, có nguy cơ phát sinh cao trong bối cảnh truyền thông số hiện nay. Việc nhận diện đúng bản chất và chuẩn bị chiến lược ứng phó hiệu quả là yêu cầu cấp thiết đối với các cơ sở giáo dục.

Quy trình xử lý khủng hoảng truyền thông trong môi trường giáo dục

Xử lý khủng hoảng truyền thông hiệu quả đòi hỏi các cơ sở giáo dục không chỉ phản ứng kịp thời mà còn cần có quy trình hành động bài bản, mang tính chiến lược và có tính hệ thống. Dưới đây là những bước cơ bản trong quy trình ứng phó khủng hoảng truyền thông trong giáo dục:

Phát hiện và đánh giá khủng hoảng

Phát hiện sớm là bước then chốt trong quy trình xử lý khủng hoảng truyền thông. Các cơ sở giáo dục cần thiết lập hệ thống giám sát thông tin (media monitoring) nhằm theo dõi dư luận trên MXH, báo chí và các kênh phản hồi từ phụ huynh, học sinh, sinh viên. Việc giám sát liên tục giúp nhận diện sớm các tín hiệu bất thường, từ đó đánh giá mức độ lan truyền và ảnh hưởng đến uy tín nhà trường.

Tại Trường Đại học Phương Đông, công tác phát hiện và đánh giá khủng hoảng được thực hiện theo hướng chủ động. Các phòng ban chức năng và khoa chuyên môn phối hợp theo dõi thường xuyên các nền tảng truyền thông khác như MXH và báo chí, đồng thời tiếp nhận thông tin từ phụ huynh, sinh viên và cộng đồng học thuật.

Hệ thống giáo viên chủ nhiệm đóng vai trò cầu nối quan trọng, nắm bắt kịp thời tâm lý sinh viên và góp phần ngăn ngừa rủi ro truyền thông ngay từ giai đoạn sớm. Đây là tiền đề quan trọng để nhà trường xây dựng phương án phản ứng phù hợp, hiệu quả và giảm thiểu thiệt hại truyền thông.

Thành lập nhóm xử lý khủng hoảng

Ngay khi xác định khủng hoảng có khả năng ảnh hưởng đến hình ảnh hoặc hoạt động của nhà trường, cần thành lập nhóm xử lý khủng hoảng bao gồm: đại diện ban giám hiệu, cán bộ truyền thông, chuyên gia pháp lý, cán bộ phụ trách quan hệ cộng đồng, các chuyên gia tư vấn bên ngoài nếu cần thiết và người phát ngôn chính thức. Nhóm này có nhiệm vụ điều phối hành động, thu thập thông tin, xây dựng thông điệp thống nhất và quyết định phương án phản ứng. Mỗi thành viên đảm nhận vai trò cụ thể, phối hợp nhịp nhàng để xử lý khủng hoảng nhanh chóng, hiệu quả và đồng bộ.

Tháng 9/2022, một trường phổ thông đối mặt với làn sóng phản ứng dữ dội sau khi clip ghi lại cảnh giáo viên lớn tiếng với học sinh trong lớp bị lan truyền trên MXH. Dư luận lên án hành vi phản sư phạm và yêu cầu kỷ luật giáo viên, trong khi phụ huynh bày tỏ lo ngại về môi trường học đường thiếu tích cực.

Ngay trong vòng 12 giờ sau khi sự việc lan rộng, Ban giám hiệu nhà trường đã triệu tập nhóm xử lý khủng hoảng gồm đại diện ban giám hiệu, trưởng phòng truyền thông, luật sư tư vấn và chuyên gia giáo dục. Nhóm tiến hành: Xác minh sự thật, phỏng vấn học sinh, giáo viên và nhân chứng; Xây dựng thông điệp chính thức mang tính cầu thị, thừa nhận sơ suất trong cách ứng xử, đồng thời khẳng định không có yếu tố bạo hành; Cử người phát ngôn gặp gỡ trực tiếp báo chí, tổ chức họp với phụ huynh lớp liên quan để cung cấp thông tin minh bạch; Mời chuyên gia tâm lý tổ chức buổi chuyên đề kỹ năng ứng xử sư phạm trong nội bộ.

Nhờ phản ứng nhanh và phân công rõ ràng trong nhóm xử lý, nhà trường kiểm soát tốt khủng hoảng trong vòng ba ngày, lấy lại niềm tin từ phụ huynh và truyền thông.

Xây dựng chiến lược và thông điệp ứng phó

Trong quá trình ứng phó khủng hoảng truyền thông, việc xây dựng chiến lược và thông điệp phù hợp giữ vai trò then chốt nhằm kiểm soát thiệt hại, giảm thiểu tác động tiêu cực và khôi phục niềm tin từ các bên liên quan. Chiến lược này cần hướng đến ba mục tiêu cơ bản: (1) hạn chế tối đa ảnh hưởng tiêu cực của khủng hoảng, (2) bảo vệ và duy trì uy tín tổ chức, và (3) khôi phục lòng tin của phụ huynh, học sinh - sinh viên và cộng đồng.

Một thông điệp truyền thông hiệu quả cần tuân thủ ba nguyên tắc cốt lõi: minh bạch, trách nhiệm, và cam kết hành động. Nội dung thông điệp phải được xây dựng theo hướng rõ ràng, nhất quán, chân thành và dễ tiếp cận, tránh sử dụng ngôn ngữ vòng vo hoặc mập mờ. Thay vì né tránh hoặc phủ nhận sự cố, nhà trường cần chủ động công bố thông tin, làm rõ bản chất vụ việc và thể hiện thiện chí hợp tác với các bên liên quan, đặc biệt là phụ huynh và truyền thông.

Trong trường hợp có sai sót từ phía nhà trường, việc thừa nhận trách nhiệm một cách cầu thị là bước đi cần thiết nhằm xoa dịu dư luận. Đồng thời, nhà trường cần công khai các biện pháp khắc phục cụ thể, thể hiện tinh thần trách nhiệm và cam kết cải tiến, nhằm ngăn ngừa nguy cơ tái diễn sự cố trong tương lai. Thái độ chủ động và minh bạch không chỉ giúp giảm thiểu tổn thất hình ảnh mà còn góp phần củng cố uy tín trong dài hạn.

Trong bối cảnh giáo dục đại học hiện nay, khủng hoảng chất lượng đào tạo đang trở thành một vấn đề đáng quan ngại, đặc biệt khi tỷ lệ sinh viên tốt nghiệp không đáp ứng được yêu cầu tuyển dụng của doanh nghiệp ngày càng gia tăng. Sự lệch pha giữa chương trình đào tạo và nhu cầu thực tiễn của thị trường lao động đã khiến nhiều sinh viên sau tốt nghiệp gặp khó khăn trong việc tìm kiếm việc làm phù hợp, làm giảm niềm tin từ phụ huynh và xã hội đối với các cơ sở giáo dục.

Nhằm giải quyết vấn đề này một cách căn cơ, Trường ĐH Phương Đông đã triển khai nhiều giải pháp đồng bộ, trong đó đáng chú ý là việc đẩy mạnh hợp tác chiến lược với các doanh nghiệp. Trường thường xuyên tổ chức ký kết biên bản ghi nhớ, chương trình thực tập - tuyển dụng với các đối tác doanh nghiệp nhằm cập nhật yêu cầu kỹ năng thực tiễn và điều chỉnh chương trình đào tạo phù hợp. Đồng thời, nhà trường chủ động bổ sung các học phần kỹ năng nghề nghiệp, tăng cường trải nghiệm thực tế và hỗ trợ sinh viên tiếp cận môi trường doanh nghiệp ngay từ khi còn ngồi trên ghế giảng đường.

Nhờ các nỗ lực này, tỷ lệ sinh viên có việc làm sau tốt nghiệp tại Trường Đại học Phương Đông đã được cải thiện rõ rệt. Nhiều sinh viên được doanh nghiệp “đón đầu” tuyển dụng ngay sau khi hoàn thành chương trình học, đảm nhiệm các vị trí việc làm phù hợp với năng lực và chuyên môn được đào tạo.

Thông báo chính thức và phản hồi công khai

Trong quá trình ứng phó với khủng hoảng truyền thông, việc phản hồi kịp thời và minh bạch đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát luồng thông tin và duy trì uy tín của cơ sở giáo dục. Hoạt động này bao gồm cả truyền thông chính thống và truyền thông xã hội, đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ phận chức năng.

Các kênh truyền thông chính thức như website, fanpage, hệ thống email nội bộ và họp báo là công cụ quan trọng để truyền tải thông điệp tới công chúng một cách rộng rãi, nhất quán và kịp thời. Đặc biệt, trong những tình huống nhạy cảm, việc chủ động tổ chức họp báo, đối thoại với báo chí có thể giúp định hướng dư luận và củng cố niềm tin xã hội.

Việc phối hợp với báo chí cần được thực hiện một cách chuyên nghiệp. Người phát ngôn cần có kỹ năng giao tiếp báo chí, trả lời phỏng vấn rõ ràng, kiểm soát tốt nội dung phát ngôn nhằm hạn chế sai lệch thông tin và tránh hiểu lầm không đáng có trong quá trình truyền thông đại chúng.

Quản lý truyền thông xã hội

Trong bối cảnh MXH ngày càng có ảnh hưởng sâu rộng đến nhận thức công chúng, việc giám sát sát sao các nền tảng xã hội như Facebook, TikTok, diễn đàn trực tuyến... là điều thiết yếu. Cơ sở giáo dục cần thiết lập đội ngũ hoặc sử dụng công cụ kỹ thuật để theo dõi phản hồi, bình luận, phát hiện sớm các thông tin sai lệch hoặc phản ứng tiêu cực có nguy cơ làm trầm trọng thêm khủng hoảng.

Bên cạnh đó, phản hồi trên MXH cần được thực hiện nhanh chóng và minh bạch, thể hiện sự cầu thị và trách nhiệm của nhà trường. Các câu hỏi, thắc mắc của phụ huynh, sinh viên hoặc dư luận cần được trả lời thỏa đáng để tránh tình trạng thông tin một chiều và hạn chế hiệu ứng “khuếch đại tiêu cực” từ cộng đồng mạng

Đánh giá và rút kinh nghiệm sau khủng hoảng

Khi khủng hoảng đã được kiểm soát, nhà trường cần tiến hành tổng kết và đánh giá toàn diện quá trình xử lý. Việc đánh giá này bao gồm phân tích các yếu tố như tốc độ phản ứng, hiệu quả phối hợp nội bộ, chất lượng thông điệp truyền thông, và phản ứng của công chúng.

Dựa trên kết quả đánh giá, nhà trường có thể rút kinh nghiệm thực tiễn, điều chỉnh quy trình xử lý, bổ sung các kịch bản ứng phó và tổ chức các chương trình tập huấn chuyên đề cho đội ngũ cán bộ quản lý, giáo viên chủ chốt về kỹ năng phát ngôn, phản ứng với truyền thông và quản trị khủng hoảng trong môi trường số.

Việc thường xuyên rà soát và cải tiến hệ thống quản trị truyền thông không chỉ giúp nâng cao năng lực nội tại, mà còn tạo ra nền tảng vững chắc để ứng phó hiệu quả với các rủi ro trong tương lai.

Giải pháp nâng cao năng lực xử lý khủng hoảng truyền thông trong trường học

Trong bối cảnh truyền thông số phát triển mạnh mẽ, các cơ sở giáo dục cần chủ động xây dựng năng lực nội tại để ứng phó hiệu quả với khủng hoảng truyền thông. Năng lực này không chỉ dừng ở phản ứng tình huống, mà còn bao gồm việc chuẩn bị, phòng ngừa và phối hợp đa chiều với các bên liên quan. Dưới đây là một số giải pháp trọng tâm nhằm nâng cao hiệu quả quản lý khủng hoảng truyền thông trong môi trường giáo dục.

Chuẩn hóa quy trình ứng phó khủng hoảng

Trước hết, cần xây dựng và chuẩn hóa quy trình xử lý khủng hoảng truyền thông trong toàn hệ thống giáo dục. Các cơ quan quản lý như Bộ Giáo dục và Đào tạo, Sở Giáo dục và Đào tạo cần ban hành khung hướng dẫn quy trình xử lý khủng hoảng phù hợp với từng cấp học và loại hình trường. Trên cơ sở đó, mỗi cơ sở giáo dục cần chủ động xây dựng kế hoạch ứng phó chi tiết, bao gồm các kịch bản theo từng mức độ rủi ro, thành lập đội ngũ ứng phó chuyên trách với chức năng, nhiệm vụ rõ ràng.

Nâng cao năng lực đội ngũ

Một trong những yếu tố cốt lõi của năng lực xử lý khủng hoảng là chất lượng nguồn nhân lực. Cơ sở giáo dục cần tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn chuyên sâu cho cán bộ quản lý, giáo viên và nhân viên phụ trách truyền thông về các kỹ năng: quản lý khủng hoảng, giao tiếp công chúng, phát ngôn trước truyền thông, xử lý thông tin trên mạng xã hội. Đồng thời, cần khuyến khích mời chuyên gia truyền thông, luật sư hoặc cố vấn khủng hoảng đến tư vấn, tổ chức diễn tập tình huống nhằm nâng cao khả năng ứng biến thực tế.

Song song đó, công tác quản lý thông tin nội bộ cần được chú trọng. Việc đảm bảo thông tin được truyền đạt nhanh chóng, chính xác giữa các bộ phận sẽ giúp tránh hiểu lầm, sai lệch hoặc rò rỉ thông tin trong thời điểm nhạy cảm. Ngoài ra, nhà trường cần chủ động thực hiện các chiến dịch truyền thông tích cực, thường xuyên cập nhật các thành tựu, hoạt động nổi bật nhằm tạo dựng hình ảnh tích cực – nền tảng quan trọng giúp củng cố uy tín và "đệm mềm" khi xảy ra khủng hoảng.

Tăng cường phối hợp và xã hội hóa

Công tác ứng phó khủng hoảng trong giáo dục không thể thành công nếu thiếu sự phối hợp và đồng hành từ cộng đồng. Do đó, các cơ sở giáo dục cần chủ động đẩy mạnh xã hội hóa giáo dục, xây dựng quan hệ bền vững với phụ huynh, cựu học sinh - sinh viên, doanh nghiệp và các tổ chức xã hội. Những mối quan hệ này không chỉ hỗ trợ vật chất và tinh thần, mà còn góp phần hình thành “hệ miễn dịch truyền thông” giúp nhà trường vững vàng trước áp lực dư luận.

Việc thiết lập các kênh liên lạc minh bạch, hai chiều với phụ huynh - như các buổi gặp mặt định kỳ, nhóm trao đổi trực tuyến hoặc bản tin nhà trường - là hình thức hiệu quả để duy trì niềm tin, cập nhật thông tin kịp thời và phòng ngừa hiểu nhầm.

Mối quan hệ với báo chí cũng cần được xem như một kênh đối tác chiến lược thay vì đối tượng lo ngại. Nhà trường cần chủ động thiết lập quan hệ tích cực với các cơ quan truyền thông, cung cấp thông tin chính xác và kịp thời, sẵn sàng đối thoại để định hướng dư luận, hạn chế sự lan truyền của các thông tin sai lệch.

Ứng dụng công nghệ trong giám sát và phản ứng

Cuối cùng, việc ứng dụng công nghệ thông tin đóng vai trò ngày càng quan trọng trong công tác quản trị khủng hoảng. Các trường học cần đầu tư vào hệ thống giám sát truyền thông (media monitoring tools) nhằm phát hiện sớm dấu hiệu khủng hoảng trên MXH và báo chí. Đồng thời, tối ưu hóa các nền tảng truyền thông số chính thức của trường như website, fanpage, email hoặc cổng thông tin học sinh – sinh viên để cập nhật thông tin chính thống, tương tác chủ động và duy trì sự hiện diện tích cực trong không gian công cộng.

Kết luận

Xử lý khủng hoảng truyền thông trong môi trường giáo dục là một quá trình phức tạp, đòi hỏi sự chủ động, minh bạch và phối hợp nhịp nhàng giữa các bộ phận trong nhà trường. Thực tế cho thấy, mặc dù đã có những chuyển biến tích cực về nhận thức, nhưng nhiều cơ sở giáo dục tại Việt Nam vẫn còn bộc lộ những hạn chế đáng kể trong công tác xử lý khủng hoảng.

Các vấn đề nổi cộm bao gồm thiếu quy trình ứng phó chuyên nghiệp và bài bản, kỹ năng giao tiếp và làm việc với truyền thông còn yếu, cùng với sự thiếu chủ động và chậm trễ trong phản ứng. Nguồn lực hạn chế và sự phối hợp chưa đồng bộ giữa các bên liên quan cũng là những rào cản đáng kể.

Việc xây dựng quy trình bài bản, đào tạo kỹ năng chuyên môn, đồng thời duy trì sự tương tác tích cực với cộng đồng sẽ giúp nhà trường không chỉ vượt qua khủng hoảng mà còn củng cố và phát triển uy tín bền vững trong lòng phụ huynh, học sinh - sinh viên và xã hội./.

Nguyễn Trọng Đặng, Bùi Thiên Hà, Trường ĐH Phương Đông