Cuộc thi khuyến khích học sinh ứng dụng AI giải quyết các vấn đề xã hội

Công nghệ hiện đại, từ điện thoại thông minh đến AI, dường như đang trở thành "kẻ thứ ba" vô hình trong nhiều gia đình. Không chỉ những chiếc smartphone khiến cha mẹ và con cái xa cách, mà cả sự xuất hiện của các công cụ AI cá nhân, mạng xã hội, và ngôn ngữ đặc trưng của giới trẻ cũng góp phần tạo nên khoảng cách thế hệ ngày càng lớn.

Khi cha mẹ không hiểu con đang nói gì, đang dùng công nghệ để làm gì, hay dành phần lớn thời gian tương tác với AI thay vì trò chuyện với người thân, các mối liên kết trong gia đình dần trở nên lỏng lẻo và khó hàn gắn.

Cha mẹ lo lắng khi thấy con cái chìm đắm trong thế giới số, nhưng thực tế, chính con trẻ cũng mong muốn được kết nối, được thấu hiểu và sẻ chia với cha mẹ. Vì vậy, thay vì chấp nhận lối mòn cho rằng công nghệ là nguyên nhân gây chia rẽ, một nhóm học sinh đã quyết định đi ngược dòng: họ dùng chính AI làm cầu nối - không phải để thay thế tình thân, mà để hàn gắn những rạn nứt giữa các thế hệ. Với các em, công nghệ không phải là rào cản, mà có thể trở thành chất xúc tác cho sự thấu hiểu và gắn bó trong gia đình.

Câu chuyện bắt nguồn từ cuộc thi “AI for Good Việt Nam” kéo dài 2 tháng từ tháng 3 - 5/2025. Đây là một trong những cuộc thi tiên phong tại Việt Nam do Viện Nghiên cứu Quản lý Phát triển bền vững (MSD) và Tổ chức giáo dục InterEdu khởi xướng và tổ chức, khuyến khích học sinh ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) để giải quyết các vấn đề xã hội. Ban tổ chức cho biết cuộc thi thu hút gần 900 đội thi đến từ 48 tỉnh/thành (thời điểm trước khi sáp nhập tỉnh, thành), với gần 450 sản phẩm dự thi hợp lệ. Từ đó, 45 đội vào Top 15 ba bảng Tiểu học, THCS và THPT được lựa chọn vào vòng chung kết.

Các dự án được trình bày trong vòng chung kết đều thể hiện sự sáng tạo nổi bật, khả năng ứng dụng AI vào giải quyết các vấn đề như: hỗ trợ người khuyết tật, người già, giáo dục cá nhân hóa, tái chế rác thải, bảo tồn di sản văn hóa, chăm sóc sức khỏe tinh thần, v.v. Một số ý tưởng được giám khảo đánh giá có tiềm năng thử nghiệm thực tiễn ngay sau cuộc thi.

“AI không còn là mục tiêu. AI trở thành công cụ - để yêu thương, để kết nối, để trao quyền”, bà Nguyễn Phương Linh, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Quản lý Phát triển bền vững (MSD United Way Việt Nam) xúc động chia sẻ.

“Khi tổ chức cuộc thi, xuyên suốt cảm xúc của chúng tôi là cảm xúc xúc động, ngạc nhiên và tự hào. Điều khiến tôi xúc động nhất không phải là các kết quả, các con số, mà là hành trình các em tư duy, tìm kiếm giải pháp và sử dụng công nghệ để thay đổi cách thế giới xung quanh vận hành”.

Học sinh ra sáng kiến dùng chính AI để hàn gắn và kết nối yêu thương gia đình

Sáng kiến mang tên “HOMI” của đội Trường THPT Chuyên Chu Văn An - THPT Phan Huy Chú - Đống Đa đã gây ấn tượng mạnh mẽ bởi một tư duy đột phá. Cô Đỗ Thị Hoàng Anh, giáo viên Ngữ văn Trường THPT Chuyên Chu Văn An và là người đồng hành cùng đội, chia sẻ rằng chính cô cũng bất ngờ trước góc nhìn của học trò.

“Khi các em bắt đầu chuẩn bị cho cuộc thi, các em đưa ra rất nhiều ý tưởng khác nhau. Trong số đó, ý tưởng dùng AI để rút ngắn khoảng cách trong gia đình khiến mình ấn tượng”, cô Hoàng Anh nói.

“Là một giáo viên chủ nhiệm với nhiều năm kinh nghiệm, mình nhận thấy một vấn đề rõ nét: học sinh ở lứa tuổi này và cha mẹ luôn yêu thương, quan tâm nhau, nhưng cách trò chuyện, tương tác lại khiến họ khó đến gần nhau, thậm chí ngày càng xa cách. Nhiều học sinh từng tâm sự với mình về mâu thuẫn với cha mẹ, khó khăn trong việc giải quyết vấn đề. Người ta thường đổ lỗi cho công nghệ, rằng smartphone khiến chúng ta mất kết nối. Nhưng khi các em đưa ra ý tưởng dùng chính công nghệ để gắn kết gia đình, mình thấy rất thú vị. Đây là một tư duy ngược: thay vì đổ lỗi cho công nghệ, tại sao không dùng nó để mang mọi người lại gần nhau? Mình đã duyệt ngay ý tưởng này vì nó thiết thực, hỗ trợ được cả người trẻ và phụ huynh”.

Em Nguyễn Hiền Minh, học sinh lớp 11D2, Trường THPT Chuyên Chu Văn An, cho biết: “Khi tham gia cuộc thi, bọn em đã ngồi lại với nhau, bàn bạc rất nhiều để chọn chủ đề. Cuối cùng, bọn em quyết định tạo ra một ứng dụng hoặc trang web tích hợp AI nhằm gắn kết khoảng cách trong cuộc sống gia đình.

Tên HOMI là sự kết hợp giữa “home” - gia đình, và “me” - bản thân. Tên gọi này mang ý nghĩa về sự gắn kết giữa cá nhân và những người thân trong gia đình. Bọn em tin rằng các mối quan hệ, đặc biệt là với gia đình, là nền tảng cho hạnh phúc. Khi những mối quan hệ này được cải thiện và gắn bó, mọi người sẽ trở nên hạnh phúc hơn. Ứng dụng này không chỉ giải quyết vấn đề xã hội, giúp mọi người hạnh phúc hơn, mà còn phản ánh câu chuyện của chính bọn em. Người trẻ hiện nay đôi khi có khoảng cách với thế hệ trước, đặc biệt là cha mẹ, nên bọn em tin rằng đây là một ý tưởng thiết thực và đầy tiềm năng”.

Hiền Minh cho biết ứng dụng HOMI có bốn tính năng chính: Không gian gia đình số hóa, tính cá nhân hóa, bảng thành tích gia đình và thông báo hàng ngày, tất cả đều được tích hợp và theo dõi bởi AI.

Với “Không gian gia đình số hóa”, các thành viên trong gia đình, bố mẹ và con cái, có thể tải ảnh, những khoảnh khắc hàng ngày để chia sẻ, tương tự ứng dụng Locket mà giới trẻ hay dùng, giúp người lớn và người trẻ “bắt kịp” nhịp sống của nhau, bất chấp khoảng cách địa lý hay tuổi tác. Với tính năng thông báo hàng ngày, công nghệ AI sẽ cập nhật thông tin về giới trẻ cho cha mẹ, ví dụ giải thích các từ lóng của giới trẻ như "crush" để cha mẹ hiểu, và từ đó giúp gắn kết, gần gũi, hiểu những câu chuyện của con hơn.

Trong khi đó, tính năng tâm sự với AI đóng vai trò như một người bạn, đưa ra lời khuyên để cải thiện giao tiếp gia đình hiệu quả hơn. Em Nguyễn Ngọc Minh, cũng học lớp 11D2, Trường THPT Chuyên Chu Văn An, và là một thành viên của đội HOMI, bổ sung: “Như Hiền Minh đã nói, HOMI xuất phát từ chính nhu cầu của chúng em.

Tất cả các tính năng như thông báo hàng ngày, không gian gia đình số hóa, hay bảng thành tích gia đình đều được thiết kế để giải quyết vấn đề của chúng em trước tiên. Vì vậy, chúng em tin rằng những nỗ lực phát triển các tính năng này không chỉ thực tiễn mà còn có thể giải quyết vấn đề của nhiều bạn trẻ ngoài xã hội. Đây không chỉ là một giải pháp công nghệ, mà là một sáng kiến chạm đến trái tim của mọi người”.

Thế hệ trẻ Việt Nam đang kiến tạo nên các giải pháp nhân văn cho xã hội

“Theo em, vấn đề khoảng cách thế hệ không phải là việc có nói chuyện được hay không, mà là giao tiếp có hiệu quả hay không. Các tính năng của HOMI hướng đến việc giúp mọi người nhìn nhận cuộc sống của nhau một cách đa chiều, kỹ lưỡng, từ đó hiểu nhau và gắn kết hơn qua những hành động giao tiếp nhỏ nhưng hiệu quả”, Ngọc Minh nói.

Theo Hiền Minh, các mối quan hệ, đặc biệt là với gia đình, là nền tảng cho hạnh phúc. Ứng dụng này không chỉ giải quyết vấn đề xã hội, mà còn phản ánh câu chuyện của chính các em. Người trẻ hiện nay đôi khi có khoảng cách với thế hệ trước, đặc biệt là cha mẹ.

Hành trình hai tháng phát triển ý tưởng HOMI cũng làm thay đổi sâu sắc nhận thức của các em về công nghệ. Ban đầu, các em hình dung AI hay công nghệ nói chung là khô khan, nhưng qua HOMI, “bọn em nhận ra công nghệ, đặc biệt là AI, có thể là chất keo gắn kết mọi người. AI đưa ra lời khuyên khách quan, lý trí, giúp giao tiếp hiệu quả hơn. Sau cuộc thi, em thấy AI không khô khan mà là một người bạn, không chỉ là trợ lý máy móc”, Hiền Minh nói.

Còn Ngọc Minh thì cho biết: “Trước đây, em dùng AI nhiều nhưng lo sợ bị thay thế hoặc phụ thuộc quá mức. Sau hai tháng, em hiểu rằng AI là công cụ hữu hiệu, và em có thể làm chủ nó. Em nhận thức rõ vị thế của mình và cách sử dụng AI phù hợp trong thời đại công nghệ”.

“Tôi gọi đó là hành trình của sáng tạo - của tử tế - của tư duy hướng thiện và trách nhiệm”, bà Nguyễn Phương Linh nói. “Chúng ta đang sống trong một thời đại mà công nghệ phát triển từng phút, nhưng con người vẫn là trung tâm. Học sinh là nguồn nhân lực đổi mới sáng tạo tương lai, là một phần của giải pháp, kiến tạo sự tử tế, có trách nhiệm. Giáo dục chính là chìa khoá để thế hệ trẻ không bị bỏ lại phía sau, mà được trao quyền để dẫn dắt sự thay đổi tích cực”.

Trong không khí của Tháng Hành động vì Trẻ em và Ngày Gia đình Việt Nam, câu chuyện về HOMI không chỉ là một sáng kiến công nghệ ấn tượng. Nó là minh chứng mạnh mẽ cho thấy thế hệ trẻ Việt Nam không chỉ là tương lai cần được che chở, mà đã và đang là những chủ nhân kiến tạo nên các giải pháp nhân văn cho xã hội. Thay vì chỉ trích vấn đề, các em đã chủ động tìm kiếm câu trả lời, lật lại một định kiến và mang đến một góc nhìn đầy hy vọng: công nghệ sẽ trở thành công cụ kết nối hay chia rẽ, điều đó hoàn toàn phụ thuộc vào cách chúng ta sử dụng nó./.

Anh Minh