Truy xuất nguồn gốc không chỉ là hành trình lần theo dấu vết của một sản phẩm từ nơi sản xuất đến điểm bán. Trong nông nghiệp, đó là quá trình tìm ra ai là người chịu trách nhiệm thực sự cho chất lượng và xuất xứ của sản phẩm.

Không phải chỉ là mã vùng trồng, mà là con người cụ thể - người trực tiếp tạo ra sản phẩm ấy. Trong bài viết này, xin được gọi họ bằng một cái tên quen thuộc: Nông dân.

Hiện nay, truy xuất nguồn gốc đang bị phân mảnh, thiếu hiệu quả và tốn kém. Mỗi ngành, mỗi địa phương, mỗi đơn vị lại xây dựng một hệ thống riêng, một cơ sở dữ liệu (CSDL) riêng, dẫn đến sự chồng chéo và khó liên thông. Trong khi đó, chủ thể cốt lõi của mọi sản phẩm nông nghiệp - từ lúa gạo, rau củ, vật nuôi, thủy sản đến cây công nghiệp hay gỗ trồng - vẫn là người sản xuất nông nghiệp, là Nông dân. Chính họ là điểm khởi đầu cần được xác định rõ ràng.

Lời giải là xây dựng một hệ thống truy xuất nguồn gốc tập trung, bắt đầu từ việc định danh nông dân bằng một mã số định danh duy nhất (ID). Mã số này không phụ thuộc vào loại hình sản xuất, địa phương hay quy mô trang trại. Dù hôm nay họ trồng thanh long ở Bình Thuận, mai chuyển sang nuôi cá ở An Giang, thì vẫn là một ID duy nhất - gắn liền với trách nhiệm sản xuất của họ.

Nông dân ở đây có thể là cá nhân, hộ gia đình, hợp tác xã hay doanh nghiệp nông nghiệp. Họ có thể sở hữu hoặc thuê đất sản xuất. Khi đăng ký trồng cây gì, nuôi con gì, dữ liệu ngành sẽ được cập nhật theo ID này. Khi họ ngừng sản xuất, ID sẽ được lưu trữ hoặc đóng lại. Hệ thống này không chỉ giúp quản lý ngành hiệu quả, mà còn tạo ra một lớp dữ liệu thứ cấp phục vụ cho các mục tiêu chuyên ngành như kiểm soát chất lượng, quy hoạch vùng sản xuất, hay truy xuất ngược khi có sự cố.

Lợi ích của hệ thống này nằm ở tính ổn định và khả năng triển khai nhanh tiết kiệm chi phí. Số lượng nông dân thực sự - tức là người đứng tên đăng ký sản xuất và chịu trách nhiệm pháp lý - không quá lớn, biến động thấp, dễ quản lý. Thay vì tạo ra hàng loạt mã số cho từng ngành, từng sản phẩm, từng vùng, chỉ cần một hệ thống ID trung tâm là đủ để chia sẻ và liên kết dữ liệu.

Tại điểm bán, ví dụ như một siêu thị ở Tokyo, chỉ cần quét mã sản phẩm là có thể truy ra người trồng thanh long ở Đà Lạt - người chịu trách nhiệm chính về chất lượng và xuất xứ. Đó là minh chứng rõ ràng cho một hệ thống truy xuất thông minh, hiệu quả và minh bạch.

Vai trò các cơ quan quản lý

Bộ Nông nghiệp và Môi trường (NN&MT) là đơn vị có thẩm quyền và năng lực để xây dựng và vận hành hệ thống truy xuất ngành nông nghiệp. Bộ đang sở hữu CSDL tài nguyên đất, có thể dùng để xác định chính xác vị trí vùng sản xuất, từ đó liên kết với ID nông dân. Tuy nhiên, việc cấp ID không nhất thiết phải do Bộ NN&MT đảm nhiệm.

Để đảm bảo tính tinh gọn, công nghệ hóa và khả năng tích hợp liên ngành, việc cấp ID nên do một đơn vị thuộc Bộ Khoa học và Công nghệ thực hiện. Việc cấp có thể hoàn toàn tự động, không cần tiếp xúc trực tiếp, tránh thủ tục hành chính phức tạp, đồng thời đảm bảo bảo mật và khả năng chia sẻ dữ liệu cho các cơ quan liên quan.

Phân vai như vậy sẽ giúp hệ thống truy xuất vừa tinh gọn, vừa hiệu quả, tránh tình trạng quá tải trách nhiệm ở một cơ quan duy nhất. Khi mỗi bên làm đúng vai trò của mình, hệ thống sẽ vận hành trơn tru, minh bạch và có khả năng mở rộng.

Đây là thời điểm chín muồi để Việt Nam xây dựng một hệ thống truy xuất nguồn gốc nông nghiệp thông minh, bắt đầu từ việc xác định đúng chủ thể sản xuất - Người Nông dân. Nếu được luật hóa và triển khai nghiêm túc, hệ thống này sẽ không chỉ giúp nâng cao năng lực quản lý ngành nông nghiệp, mà còn tạo ra niềm tin cho thị trường trong nước và quốc tế. Đó có thể chính là lời giải cho bài toán truy xuất nguồn gốc mà chúng ta đã tìm kiếm bấy lâu.

Nếu ai đó nói rằng có thể giải quyết bài toán này trong vòng 6 tháng đến 1 năm, bạn có tin không? Tôi tin là có - nếu chúng ta bắt đầu từ đúng chỗ./.

Chuyên gia chăn nuôi: Võ Ngân Giang