Tại thời điểm các tác giả viết bài này, đã có một bước chuyển công nghệ đáng ghi nhận trong giới trí tuệ nhân tạo (AI), đặc biệt là Generative AI. Trong cùng một ngày, 3 ông lớn trong ngành cùng ra mắt những mô hình AI được dự báo là cách mạng trong một tương lai gần. OpenAI ra mắt phiên bản GPT-4 có khả năng tạo ra những đoạn văn bản dài 25000 chữ, tức là gần một cuốn sách, cùng khả năng xử lý hình ảnh và video. Tương tự, mô hình dữ liệu lớn PaLM của GoogleAI mở ra với công chúng và mô hình Claude của Anthotropic AI cũng xuất hiện với giá cạnh tranh.

Cuộc đua Generative AI đã nóng lên kể từ đầu năm 2023, khi OPENAI ra mắt ChatGPT tới người dùng đại chúng, và chỉ mất vài ngày, đã là ứng dụng đạt được 100 triệu người dùng nhanh nhất trong lịch sử. AI đang tạo ra cơn sóng thay đổi mãnh liệt, ảnh hưởng lên hầu như tất cả mọi ngành, mà trong đó ngành báo chí, các nhà báo, các tòa soạn chắc chắn không nằm ngoài, nếu không nói là những lĩnh vực đầu tiên bị tác động trong cơn sóng thần Generative AI này.

GENERATIVE AI và mối quan hệ tòa soạn hiện đại

Trí tuệ nhân tạo sáng tạo (Generative AI) là một công nghệ đang phát triển nhanh chóng có ý nghĩa quan trọng đối với tòa soạn hiện đại. Nó liên quan đến việc sử dụng thuật toán và máy học để tạo văn bản, hình ảnh và các dạng nội dung khác. Trong bối cảnh báo chí, Generative AI có thể được sử dụng để tạo các bài báo, bản tóm tắt và các loại nội dung khác một cách tự động mà không cần sự can thiệp của con người. Mặc dù việc sử dụng AI tổng hợp trong các phòng tin tức vẫn đang ở giai đoạn đầu, nhưng nó có khả năng thay đổi cách tạo và phổ biến tin tức trong nhiều năm tới.

Một trong những ứng dụng chính của Generative AI trong các phòng tin tức là tạo ra các bản tóm tắt tin tức tự động. Những bản tóm tắt này thường là những đoạn nội dung ngắn cung cấp cho người đọc cái nhìn tổng quan ngắn gọn về một câu chuyện tin tức. Chúng được tạo bằng thuật toán xử lý ngôn ngữ tự nhiên, phân tích văn bản của các bài báo để xác định các điểm chính và tóm tắt chúng trong một vài câu. Các bản tóm tắt tin tức tự động có thể được tạo trong thời gian thực, có nghĩa là chúng có thể được xuất bản ngay khi tin bài được đăng tải.

Một cách sử dụng khác của Generative AI trong các tòa soạn hiện đại là tạo ra các bài báo tự động. Các bài viết này được tạo bằng các thuật toán phân tích các tập dữ liệu lớn để xác định các mẫu và xu hướng. Sau đó, các thuật toán có thể sử dụng thông tin này để tạo các bài báo dựa trên dữ liệu thống kê thay vì báo cáo của con người. Các bài báo tự động có thể được tạo nhanh hơn nhiều so với các bài báo do con người viết, điều này có thể hữu ích trong các tình huống tin tức nóng hổi mà tốc độ là điều cốt yếu.

Một trong những lợi ích của việc sử dụng Generative AI trong các tòa soạn là nó có thể giúp giảm khối lượng công việc cho các nhà báo. Bằng cách tự động hóa một số nhiệm vụ, chẳng hạn như tạo bản tóm tắt tin tức và bài báo, các nhà báo có thể tập trung vào các khía cạnh khác trong công việc của họ, chẳng hạn như báo cáo điều tra và phân tích. Ngoài ra, AI tổng hợp có thể giúp đảm bảo rằng tin tức được gửi đến người đọc nhanh hơn và chính xác hơn so với khả năng báo cáo của con người.

Tuy nhiên, cũng có những lo ngại về việc sử dụng Generative AI trong các tòa soạn. Một mối lo ngại là các bản tóm tắt tin tức và bài báo tự động có thể thiếu sắc thái và bối cảnh mà các bài báo do người viết cung cấp. Mặc dù các thuật toán có thể phân tích dữ liệu và xác định xu hướng, nhưng chúng có thể không nắm bắt được các yếu tố con người của một câu chuyện tin tức, chẳng hạn như cảm xúc và động cơ của những người liên quan.

Một mối quan tâm khác là khả năng thiên vị trong việc sử dụng Generative AI. Các thuật toán chỉ không thiên vị như dữ liệu mà chúng được đào tạo, điều đó có nghĩa là nếu dữ liệu bị sai lệch thì các thuật toán cũng có thể bị sai lệch. Ví dụ: nếu một thuật toán được đào tạo về các câu chuyện tin tức chứa thành kiến hoặc khuôn mẫu, nó có thể tạo ra các bài báo phản ánh những thành kiến đó. Ví dụ một định kiến giới về nam làm chủ nhà phụ nữ ở trong bếp có thể được Generative AI tái sử dụng và lặp đi lặp lại để khoét sâu định kiến giới đó trong xã hội.

Generative AI là một công nghệ đầy hứa hẹn có tiềm năng thay đổi cách thức tạo ra và phổ biến tin tức. Mặc dù có những lo ngại về việc sử dụng Generative AI trong các tòa soạn, nhưng lợi ích của việc tự động hóa một số tác vụ nhất định và cung cấp tin tức nhanh hơn và chính xác hơn là rất đáng kể. Khi việc sử dụng AI tổng hợp trong các tòa soạn tiếp tục phát triển, điều quan trọng là các tổ chức truyền thông phải minh bạch về việc sử dụng công nghệ của họ và duy trì các tiêu chuẩn đạo đức trong việc sử dụng nội dung do AI tạo ra. Ngoài ra, các nhà báo nên cố gắng hiểu và hợp tác làm việc với công nghệ AI để đảm bảo rằng nội dung tin tức thu được là nhiều thông tin, sắc thái và công bằng.

Tòa soạn sử dụng Generative AI đã có cả một thập kỷ phát triển, ngay cả ở Việt Nam

Dù không rầm rộ nhưng Generative AI vẫn đã âm thầm phát triển trong các tòa soạn từ 10 năm nay, ngay từ khi ngành AI đang tập trung vào các tác vụ mang tính giác quan của con người như xử lý ảnh, xử lý âm thanh, xử lý giọng nói,...

Một ví dụ như vậy là Heliograf của The Washington Post, được phát triển với sự cộng tác của nhóm kỹ thuật Washington Post. Heliograf sử dụng AI để tự động tạo các bài báo về các chủ đề như thể thao và chính trị, giúp các nhà báo tập trung vào những câu chuyện phức tạp hơn. Hệ thống này được thiết kế để hoạt động cùng với các biên tập viên, những người có thể chỉnh sửa và tinh chỉnh các bài báo do Heliograf tạo ra.

Heliograf được The Washington Post phát triển (Ảnh: Getty Images)

Một ví dụ khác là dự án Juicer của BBC, sử dụng AI để phân tích lượng lớn nội dung âm thanh và video, đồng thời tự động tạo bản tóm tắt và bản ghi. Dự án Juicer được phát triển với sự cộng tác của các nhà báo BBC, những người đã cung cấp phản hồi về tính chính xác và khả năng sử dụng của hệ thống.

Dự án Juicer của BBC sử dụng AI để phân tích lượng lớn nội dung âm thanh và video (Ảnh: mattshearer.co.uk)

Nền tảng Automated Insights của Associated Press là một ví dụ khác về việc sử dụng hợp tác AI trong báo chí. Automated Insights sử dụng AI để tạo các bài báo về các chủ đề như thể thao và tài chính, cho phép các nhà báo nhanh chóng tạo ra các tin bài mà nếu không viết sẽ tốn thời gian. Nền tảng này được phát triển với sự cộng tác của các nhà báo từ AP, những người đã giúp tinh chỉnh hệ thống và đảm bảo tính chính xác cũng như độ tin cậy của nó.

Ở Việt Nam, theo nhóm tác giả ghi nhận đã có những dự án áp dụng AI trong báo chí ngay từ năm 2020. Các chương trình phát thanh như Thành phố Bình Minh, Aspirin buổi chiều trên VOV Giao thông đã tiên phong thử nghiệm việc viết nội dung kịch bản sử dụng AI kết hợp với biên tập viên. Trong đó Trần AI, trợ lý AI của VOV Giao thông sẽ chịu trách nhiệm tìm kiếm, tổng hợp gợi ý và xử lý kịch bản tiền kỳ. Có những thời điểm MC ảo Trần AI đã phụ trách cả việc phát thanh, và đem đến sự thú vị nhất định cho chương trình.

Trong mỗi ví dụ này, dù là trên thế giới hay Việt Nam, công nghệ AI đã được phát triển với sự hợp tác của các nhà báo, cho phép họ làm việc hiệu quả hơn và tạo ra báo chí chất lượng cao. Tuy nhiên, điều quan trọng cần lưu ý là các hệ thống AI không bao giờ được thay thế hoàn toàn các nhà báo - con người. Thay vào đó, những hệ thống này nên được sử dụng để tăng cường hoạt động báo chí của con người và cho phép các nhà báo tập trung vào những câu chuyện và phân tích phức tạp hơn. Việc sử dụng hợp tác AI và chuyên môn của con người có thể dẫn đến báo chí chính xác, sâu sắc và hấp dẫn hơn.

Trong kỷ nguyên Generative AI đang tiến đến, tòa soạn và nhà báo cần chuẩn bị gì?

A - Tòa soạn kỹ số

Khi các tòa soạn ngày càng chuyển sang sử dụng trí tuệ nhân tạo AI để hợp lý hóa quy trình làm việc của họ và tạo ra nội dung hấp dẫn hơn, điều quan trọng đối với các tòa soạn kỹ thuật số là chuẩn bị cho kỷ nguyên mới này bằng cách đầu tư vào các lĩnh vực sau:

Phát triển các chương trình đào tạo nhà báo: Nhân viên tòa soạn phải được đào tạo về AI và phân tích dữ liệu để tận dụng tối đa lợi thế của Generative AI. Các nhà báo hiểu cách làm việc với AI và phân tích dữ liệu sẽ có thể xác định các góc độ câu chuyện mới và tạo nội dung dựa trên dữ liệu gây được tiếng vang với độc giả. Các tòa soạn kỹ thuật số nên đầu tư vào các chương trình đào tạo và hội thảo để đảm bảo nhân viên của họ có những kỹ năng cần thiết.

Cân nhắc về đạo đức: Các phòng tin tức kỹ thuật số phải đảm bảo rằng việc sử dụng Generative AI của họ là minh bạch và có đạo đức. Họ phải phát triển các hướng dẫn sử dụng AI và đảm bảo rằng các thuật toán AI mà họ sử dụng được thiết kế để giải thích cho sự thiên vị và duy trì các tiêu chuẩn đạo đức. Điều này sẽ giúp ngăn chặn sự lan truyền của tin tức giả mạo và đảm bảo rằng độc giả có thể tin tưởng vào nội dung mà họ đang xem.

Quy trình làm việc kết hợp con người và AI: Các tòa soạn kỹ thuật số nên phát triển quy trình làm việc cho phép cộng tác giữa các nhà báo và công cụ AI. Điều này bao gồm việc sử dụng AI để hỗ trợ kiểm tra và xác minh tính xác thực, cũng như cộng tác với AI để tạo nội dung tin tức được cá nhân hóa cho từng độc giả. Bằng cách tích hợp các công cụ AI vào quy trình làm việc của họ, các tòa soạn kỹ thuật số có thể hoạt động hiệu quả hơn và tạo ra nhiều nội dung hấp dẫn hơn.

Quản lý dữ liệu: Các tòa soạn kỹ thuật số nên đầu tư vào các hệ thống quản lý dữ liệu mạnh mẽ để đảm bảo rằng họ có thể quản lý hiệu quả lượng lớn dữ liệu đi kèm với việc sử dụng Generative AI. Điều này bao gồm thực hiện các chính sách quản trị dữ liệu, đảm bảo an toàn dữ liệu và đầu tư vào các công cụ phân tích dữ liệu để giúp các nhà báo xác định các góc độ và xu hướng câu chuyện mới.

Tương tác với công chúng: Các tòa soạn kỹ thuật số nên sử dụng Generative AI để tăng cường tương tác với độc giả. Điều này bao gồm việc sử dụng chatbot và trợ lý ảo để trả lời câu hỏi của độc giả, cũng như tạo nội dung tin tức được cá nhân hóa cho từng độc giả. Bằng cách tương tác với độc giả theo cách này, các tòa soạn kỹ thuật số có thể xây dựng mối quan hệ bền chặt hơn với khán giả và tăng mức độ tương tác của họ.

Tóm lại, khi các tòa soạn kỹ thuật số tiếp tục phát triển trong kỷ nguyên AI thế hệ mới, họ phải đầu tư vào phát triển năng lực nhân sự tòa soạn, cân nhắc về đạo đức, quy trình làm việc hợp tác, quản lý dữ liệu và tương tác với khán giả để tận dụng tối đa những lợi ích mà AI thế hệ mới có thể mang lại. Bằng cách đó, họ có thể làm việc hiệu quả hơn, tạo nội dung hấp dẫn hơn và xây dựng mối quan hệ bền chặt hơn với độc giả của mình.

B - Nhà báo của thời đại dữ liệu thông minh

Khi Generative Generative AI ngày càng trở nên phổ biến trong các phòng tin tức, điều quan trọng đối với các nhà báo là phải thích nghi với kỷ nguyên mới này bằng cách thực hiện những điều sau:

Tìm hiểu về AI: Các nhà báo nên dành thời gian tìm hiểu về công nghệ AI và cách sử dụng công nghệ này trong các tòa soạn. Điều này bao gồm việc hiểu những kiến thức cơ bản về học máy và xử lý ngôn ngữ tự nhiên, cũng như tìm hiểu về các công cụ và nền tảng AI khác nhau hiện có.

Cộng tác với AI: Thay vì coi AI là mối đe dọa đối với công việc của họ, các nhà báo nên cộng tác với các công cụ AI để nâng cao chất lượng báo cáo của họ. Điều này bao gồm việc sử dụng AI cho các tác vụ như phân tích dữ liệu, xác minh tính xác thực và dịch ngôn ngữ. Bằng cách làm việc với AI, các nhà báo có thể làm việc hiệu quả hơn và tạo ra nội dung chất lượng cao hơn.

Duy trì các tiêu chuẩn đạo đức: Các nhà báo nên đảm bảo rằng việc sử dụng Generative AI trong báo cáo của họ sẽ duy trì các tiêu chuẩn đạo đức. Điều này bao gồm minh bạch về việc sử dụng các công cụ AI trong báo cáo của họ, đảm bảo rằng các thuật toán AI mà họ sử dụng được thiết kế để tính đến sự thiên vị và kiểm tra tính xác thực của nội dung do các công cụ AI tạo ra.

Luôn tò mò: Các nhà báo nên luôn tò mò và cởi mở với các công nghệ và cách tiếp cận mới. Việc sử dụng Generative AI vẫn đang ở giai đoạn đầu và còn nhiều điều cần tìm hiểu về cách sử dụng nó để nâng cao hoạt động báo chí. Bằng cách luôn tò mò và cởi mở, các nhà báo có thể đi đầu trong kỷ nguyên báo cáo mới này.

Tập trung vào cách kể chuyện: Bản thân việc sử dụng Generative AI không phải là mục đích, mà là phương tiện để đạt được mục đích. Mục tiêu cuối cùng của báo chí là kể những câu chuyện hấp dẫn để cung cấp thông tin và thu hút độc giả. Các nhà báo nên sử dụng các công cụ AI để giúp họ kể những câu chuyện hay hơn, nhưng họ phải luôn tập trung vào chính câu chuyện đó.

Kết luận

Bằng cách tìm hiểu về AI và cách sử dụng AI trong báo chí, các nhà báo có thể duy trì tính cạnh tranh và luôn đi đầu trong lĩnh vực của họ. Cuối cùng, việc sử dụng AI trong báo chí không phải là sự thay thế cho khả năng phán đoán và sáng tạo của con người, mà là một công cụ để nâng cao những phẩm chất này. Như nhà báo và tác giả Jeff Jarvis đã nói, "Tôi tin rằng công việc của nhà báo là tìm ra những câu chuyện và kể chúng thật hay, và bất cứ điều gì có thể giúp chúng ta làm được điều đó đều là một điều tốt." Nhưng như nhà báo Katherine Cross cũng đã nói, "Chúng ta cần nhận thức được những gì chúng ta đang làm và chúng ta cần đảm bảo rằng điều đó không gây ra những hậu quả tiêu cực".

Tương lai sẽ không phải là cuộc cạnh tranh giữa người và AI như ta hằng lo sợ, mà sẽ là cuộc cạnh tranh của nhà báo với nhà báo biết AI, của tòa soạn với tòa soạn biết AI.

Tóm lại, mặc dù việc sử dụng AI trong báo chí có vẻ khó khăn, nhưng điều quan trọng là thay đổi là không thể tránh khỏi và tương lai của báo chí có thể sẽ ngày càng gắn liền với công nghệ. Điều quan trọng là nhà báo cần duy trì cam kết về tính chính xác, tính toàn vẹn và cách kể chuyện, họ có thể nắm bắt các cơ hội mà AI mang lại và tiếp tục sản xuất báo chí chất lượng cao. Tương lai thú vị hay đáng sợ do cách chúng ta nghĩ về nó. Nhưng chắc chắn, tương lai sẽ không phải là cuộc cạnh tranh giữa người và AI như ta hằng lo sợ, mà sẽ là cuộc cạnh tranh của nhà báo với nhà báo biết AI, của tòa soạn với tòa soạn biết AI.

Tài liệu tham khảo:

1. Automated Journalism Market by 2028 | Graphiq, Heliograf (Washington Post), Automated Insights https://www.digitaljournal.com/pr/automated-journalism-market-by-2028-graphiq-heliograf-washington-post-automated-insights
2. BuzzFeed to use AI to ‘enhance’ its content and quizzes – report https://www.theguardian.com/media/2023/jan/26/buzzfeed-artifical-intelligence-content-quizzes-chatgpt
3. Chat GPT – Trí tuệ nhân tạo và báo chí: Lợi ích, rủi ro cùng những vấn đề về pháp lý, đạo đức https://special.nhandan.vn/ChatGPT-trituenhantao-va-baochi/index.html
4. 10 Ways GPT-4 Is Impressive but Still Flawed https://www.nytimes.com/2023/03/14/technology/openai-new-gpt4.html?smtyp=cur&smid=fb-nytimes&fbclid=IwAR0Y4Tkv6C28CKMArL21U9aev001v56MtwZBeD4TKOCIHpH2aQ7866DVNRA
5. Giải nhiệt cơn sốt ChatGPT từ thế giới ảo https://vovgiaothong.vn/newsaudio/giai-nhiet-con-sot-chatgpt-tu-the-gioi-ao-d31864.html