Đề phòng và cách giảm thiểu rủi ro sét đánh

Năm qua, lực lượng phòng chống thiên tai và tìm kiếm cứu nạn trên toàn quốc đã phải tìm kiếm, cứu nạn không ít trường hợp bị sét đánh tử vong hoặc mất tích.

Trưa 25/9/2023, Ban Chỉ huy Phòng, chống thiên tai và tìm kiếm cứu nạn tỉnh Quảng Trị cho biết do ảnh hưởng áp thấp nhiệt đới trên biển Đông, trên địa bàn tỉnh có dông sét, mưa to. Hậu quả là trên địa bàn vừa có 1 ngư dân tử vong trên biển do bị sét đánh.

Nạn nhân là ông T.K.T. (60 tuổi, trú thôn 6, xã Triệu Lăng (H.Triệu Phong). Sự cố xảy ra lúc khoảng 7 giờ hôm qua 24.9, khi ông T. dùng thuyền nan đi đánh cá trên vùng biển Quảng Trị bị sét đánh tử vong.

Trước đó, ngày16/6, chính quyền xã Gia An, huyện Tánh Linh, Bình Thuận tổ chức tìm kiếm một công dân địa phương nghi bị sét đánh mất tích. Cụ thể là khoảng 18h ngày 15/6, có 3 công dân thôn 6, xã Gia An đi câu cá trên 2 chiếc ghe tại hồ Biển Lạc.

Khoảng 2 tiếng sau thì tại đây có mưa lớn kèm sấm sét. Sau khi hết mưa, hai người cùng đi câu, nhưng khác ghe với ông Nguyễn Phúc Huy (SN 1985) không thấy ông Huy về nên đi tìm xung quanh.

Đến khoảng 3 giờ ngày 16/6, những người tìm kiếm phát hiện chiếc ghe của ông Huy ở khu vực ông Huy cắm câu trước đó, trên ghe có một chiếc mũ lưỡi trai bị cháy và rách, chiếc đèn pin đội đầu cũng bị hư hỏng và một chiếc dép nhưng không thấy ông Huy. Vụ việc được trình báo với chính quyền xã Gia An và Ban chỉ huy phòng chống thiên tai, tìm kiếm cứu nạn huyện Tánh Linh.

Các cơ quan chức năng đã huy động các phương tiện như ghe máy, ca nô, thuyền và rất đông người dân địa phương tích cực tìm kiếm...

Đó chỉ là một số ít các trường hợp bị sét đánh mà lực lượng tìm kiếm cứu nạn đã tham gia tìm kiếm.

Trung bình mỗi năm ở Việt Nam có 2 triệu cú sét đánh xuống. Tính từ năm 2017-2022 có đến 175 người tử vong do sét gây ra – đây là thông tin do Văn phòng thường trực Ban chỉ đạo quốc gia về phòng, chống thiên tai đưa ra cuối năm 2022.

Ngày 13/6/2023, trận dông sét ở Quảng Ninh và Hưng Yên làm 3 người chết, 2 người bị thương. Ngày 21/8/2023, một nông dân ở Nghệ An bị sét đánh chết khi đang đi làm đồng.

Theo Viện Vật lý địa cầu, sét không phải là hiện tượng phân bố đồng đều giữa các vùng. Thế giới có 3 tâm dông, là nơi hoạt động dông sét mạnh, thì Việt Nam nằm ở tâm dông Châu Á. Trung bình mỗi năm nước ta có tới 100 ngày dông. Vùng chịu nhiều dông sét ở nước ta là vùng núi, trung du Bắc bộ và đồng bằng Nam bộ. Trung du Bắc bộ và đồng bằng Nam bộ hứng chịu nhiều trận dông sét nguy hiểm hơn cả.

Sét là một hiện tượng tự nhiên không thể đoán định. Tuy nhiên, các nhà khoa học giải thích được nguyên nhân gây ra sét và nhận thấy số lượng các tia sét đánh xuống trái đất ngày càng nhiều lên.

Trong các ngày 27,28/11/2023, mưa đá và dông lốc liên tục trút xuống bangGujarat của Ấn Độ. Sét đánh chết 24 người, làm bị thương 23 người. Những vụ sét đánh chết người đang xảy ra nhiều hơn tại nước này. Trong vòng 4 ngày cuối tháng 8, đầu tháng chín năm 2022, 23 người ở bang Bihar bị sét đánh chết. Mỗi năm ở Ấn Độ có khoảng 2.500 người chết vì sét. Các con vật cũng là nạn nhân của sét. Năm 2021, ít nhất 18 con voi ở một khu bảo tồn thiên nhiên cùng lúc chết vì bị sét đánh. Thống kê trong năm này, số lần sét giáng xuống Ấn Độ trong 12 tháng tăng 33% so với khoảng thời gian một năm trước đó.

Tại sao sét lại tăng tần suất và mức độ chết chóc như vậy? Theo ông Sanjay Srivastava, một thành viên của tổ chức Chiến dịch chống sét Ấn Độ: “Biến đổi khí hậu và nhiệt độ mặt đất tăng lên, cùng độ ẩm cao đã làm xảy ra nhiều đợt sét đánh lớn”.

Sét đang ngày càng nhiều lên. Đây không chỉ là vấn đề đang diễn ra ở Ấn Độ mà trên toàn thế giới. Ước tính, mỗi năm có khoảng 25 triệu vụ sét đánh trên toàn cầu. Chỉ trong năm 2021, gần 7.300 tia sét đã giáng xuống vùng Bắc cực, cao gấp đôi cả 9 năm trước đó cộng lại. Các nhà khoa học đã theo dõi hiện tượng sét tại Bắc cực tăng trong tương quan của việc nhiệt độ tại khu vực này đang tăng nhanh gấp 3 lần so với các khu vực khác trên trái đất. Lý do được cho là do biến đổi khí hậu.

Sét là những tia lửa điện khổng lồ xảy ra khi dòng điện truyền qua không khí.

Dự báo, nhiệt độ trung bình ở Bắc Cực có thể tăng từ 3,3 - 10 độ C vào cuối thế kỷ 21. Mức nhiệt tăng cao hay thấp phụ thuộc vào lượng khí thải gây hiệu ứng nhà kính mà thế giới thải ra. Khí thải gây hiệu ứng nhà kính chủ yếu do con người thải ra từ các hoạt động chăn nuôi, đốt rừng, đốt chất thải, sản xuất công nghiệp, sử dụng các thiết bị chạy bằng năng lượng hóa thạch.

Trái đất càng nóng lên càng xảy ra nhiều hình thái thời tiết cực đoan, như giông sét, bão lũ, lở đất, hạn hán… Đó là một vòng xoáy mà con người vừa là thủ phạm, vừa là nạn nhân của chính mình. Người ta có thể biện minh rằng việc mình sử dụng túi ni lông hoặc đốt một đống rác không thể ảnh hưởng đến khí hậu toàn cầu. Thực tế, thế giới này hoạt động theo hiệu ứng cánh bướm. Một con bướm ở nơi này đập cánh, có thể tác động đến không khí, cộng hưởng với nhiều yếu tố, thành một trận bão cách xa nó nửa vòng trái đất!

Sét thường xuất hiện trước, trong, thậm chí cả sau cơn mưa. Vận tốc phóng điện của một tia sét có thể lên tới 36.000km/h, tác động trong vòng bán kính 8km, nhiệt độ nóng hơn 5 lần bề mặt của mặt trời, lên đến 27.700 độ C. Vì vậy, nạn nhân trực tiếp của sét thường bị cháy đen. Ở mức độ nhẹ hơn, sét có thể gây tổn thương tim, da, cơ gân, hệ thần kinh. Khi bị sét đánh, con người, động vật thường bị tổn thương vĩnh viễn ở não, điếc hay mù.

Có 5 cách mà một tia sét có thể gây hại cho người và động vật: 1. Sét đánh thẳng: tia sét đánh thẳng từ đám mây xuống vị trí của người. Đây là tia sét nguy hiểm nhất. Thống kê cứ 10 người bị sét đánh kiểu này thì 8 người tử vong. 2. Sét đánh tạt ngang: khi nạn nhân đứng cạnh một vật bị sét đánh, tia sét có thể phóng ngang qua không khí và gây tổn thương. 3. Sétđánh do tiếp xúc: tia sét đánh vào một vật và lưu lại dòng điện cực mạnh trong vật đó một thời gian, người tiếp xúc với vật bị sét đánh có thể bị thương. 4. Điện thế bước: sét lan truyền trên mặt đất và làm bị thương người tiếp xúc với đất ở điểm tồn điện. 5. Sét đánh qua đường dây cáp: truyền vào những vật dụng như ổ cắm, thiết bị điện đang cắm vào nguồn...

Bởi sét có thể phóng ngang qua không khí, lan truyền trên mặt đất hoặc đánh vào đường dây cáp truyền vào nhà, nên khi có dông sét, ở trong nhà cũng chưa phải đã an toàn.

Ủy ban Quốc gia Phòng chống thiên tai khuyến cáo:

- Không được đứng dưới hiên hoặc gần cửa sổ, cửa ra vào; đóng các cửa sổ, cửa ra vào. Người ở trong nhà phải mang dép, không được nằm dài ra sàn, không được đứng gần nhau thành nhóm, để hạn chế tối đa sự tiếp xúc với mặt đất, giảm lượng điện tích truyền từ mặt đất vào cơ thể nếu chẳng may khu vực đó bị nhiễm điện.

- Sử dụng điện thoại cố định hoặc điện thoại di động đang cắm sạc khi trời dông sét là rất nguy hiểm. Đi tắm khi đang dông sét không phải là lựa chọn khôn ngoan, bởi đường ống nước cũng có thể trở thành đường dẫn điện.

- Cần ngắt các thiết bị điện khỏi nguồn điện, đồng thời phải tránh xa các thiết bị điện này ít nhất 1m.

- Nhà cao tầng phải có cột thu lôi.

Vì sét thường đánh vào những vùng quang đãng, các chuyên gia khuyến cáo nên trồng nhiều cây xanh. Ở những vùng nông thôn, đồi núi, vùng nào có nhiều cây xanh thì giảm hẳn hiện tượng bị sét đánh xuống. Tuy nhiên, với những ngôi nhà ở vùng nông thôn, đồi núi, khi trồng cây, không nên trồng cây quá cao sát nhà.

Cơ quan khẩn cấp liên bang Mỹ khuyến cáo người dân áp dụng nguyên tắc 30/30, tức là nếu nghe tiếng sấm, phải chạy ngay vào nhà trong vòng ít hơn 30 giây. Sau khi dông bão tan, phải đợi ít nhất 30 phút mới được ra khỏi nhà.

Theo chuyên gia của Trung tâm Dự báo Khí tượng thủy văn quốc gia, ở nước ta, đến 80% trường hợp tử vong do dông sét đều vi phạm nguyên tắc an toàn cơ bản./.