Đất nước Estonia nằm ở châu Âu với bề dày lịch sử. Đây là quê hương của các thành phố thời trung cổ được bảo tồn tốt nhất ở Bắc Âu. Nhưng trong thế kỷ 21, Estonia có lẽ nổi tiếng nhất với định hướng nhìn về tương lai, nhờ xây dựng một hệ thống chính phủ điện tử ấn tượng.
Estonia là một trong những nhóm quốc gia ưu tú nhất trong Chỉ số phát triển Chính phủ điện tử của Liên hợp quốc (EDGI), với công dân và công chức có thể truy cập nhiều dịch vụ trực tuyến bằng ID kỹ thuật số an toàn, bao gồm việc thanh toán, truy cập đầy đủ hồ sơ sức khỏe, và bỏ phiếu qua internet.
Estonia đã xây dựng chính phủ điện tử từ giữa những năm 90, không lâu sau khi tuyên bố độc lập khỏi Liên Xô. Chương trình tiếp tục tạo tiêu đề với các sáng kiến kỹ thuật số mới táo bạo, như chương trình cư trú điện tử, mang đến cho bất kỳ ai sống ở bất kỳ đâu trên thế giới khả năng nhận ID kỹ thuật số do chính phủ cấp và quyền truy cập đầy đủ vào các dịch vụ điện tử công cộng của Estonia.
Ngày nay, 99% các dịch vụ công có sẵn trực tuyến 24/7, 30% người dân Estonia sử dụng i-Voting để bỏ phiếu, và quốc gia này ước tính việc giảm quan liêu đã tiết kiệm được 800 năm làm việc.
Arthur Mickoleit, nhà phân tích chính cấp cao của Gartner, chuyên gia về chính phủ kỹ thuật số, cho biết: thành công của Estonia trong việc trở thành một cường quốc chính phủ điện tử là minh chứng cho công sức của họ khi đưa các khối xây dựng vào cuối những năm 1990 và đầu những năm 2000.
Mickoleit cho biết: "Estonia thực sự đã có được nền tảng khá sớm trong quá trình này. Bất cứ khi nào bạn nhìn vào việc hiện đại hóa một chính quyền, cung cấp các dịch vụ của chính phủ kỹ thuật số hoặc chỉ cung cấp các dịch vụ tốt hơn cho công dân, bạn cần phải thực hiện một số việc, mà những việc này đã được chính quyền Estonia thực hiện từ sớm".
Theo Mickoleit, có ba dự án nền tảng chính:
- Số hóa các dịch vụ đăng ký được tổ chức bởi các cơ quan công cộng, để cung cấp những thông tin cần thiết nhằm hỗ trợ các dịch vụ điện tử;
- Xây dựng nền tảng X-Road nhằm kết nối sự giàu có của các hệ thống khác nhau được sử dụng trong khu vực công và tư nhân và cho phép chúng chia sẻ thông tin; và
- Cung cấp cho công dân phương tiện để truy cập một cách an toàn vào các dịch vụ trực tuyến, bằng cách cung cấp thẻ ID kỹ thuật số và tạo chữ ký số tương đương với chữ ký viết tay.
Thành công ban đầu của thương mại điện tử và ngân hàng điện tử trong nước cũng giúp phổ biến và thúc đẩy sự chấp nhận cho ý tưởng sử dụng các dịch vụ trực tuyến.
Wolfgang Drechsler, giáo sư quản trị tại Đại học Công nghệ Tallinn ở Estonia cho biết: "Mọi người đã quen với việc thực hiện những nhiệm vụ rất quan trọng trên mạng, nhận diện trực tuyến, và trên cơ sở đó có thể mở rộng ra thế giới chính phủ".
Mickoleit đến từ Gartner cho biết: “Sự thành công của Estonia có thể được giải thích bằng quy mô nhỏ và sự tin tưởng vào chính phủ. Các quốc gia nhỏ hơn, tiên tiến hơn có thể dẫn đầu một số loại dự án nhất định. Estonia đang thử nghiệm với một đại sứ quán kỹ thuật số, cư trú điện tử, thử nghiệm Blockchain ở các khu vực khác nhau."
Mặc dù thành công này cũng có thể được giải thích là do Estonia có một dự án sạch sẽ sau khi tuyên bố độc lập khỏi Liên Xô vào đầu những năm 1990, Mickoleit của Gartner nói rằng đây không phải là nguyên nhân chính. Ông cũng chỉ ra rằng Latvia và Lithuania cũng có đặc điểm tương tự nhưng lại chưa đạt được thành công tương tự.
Estonia có thể là quốc gia tiên phong của chính phủ điện tử và các chương trình của Estonia vẫn có thể có uy tín, nhưng trong những năm qua, các quốc gia khác đã vượt qua Estonia trong một số lĩnh vực nhất định, và năm 2018, đất nước này đã giảm xuống vị trí thứ 16 trong bảng xếp hạng EDGI của Liên Hợp Quốc.
Drechsler cho biết: "Dịch vụ công cộng ở Estonia không phải là tốt nhất ở châu Âu, chứ đừng nói là tốt nhất trên thế giới. Ở Estonia, người dân không sử dụng thanh toán di động, cũng không thanh toán bằng một ứng dụng, họ thanh toán bằng thẻ. Và đối với một số người, đó là một công nghệ đã cũ vào năm 2019". Ông cũng đồng thời đưa ra ví dụ về cách thanh toán bằng điện thoại di động được chấp nhận rộng rãi ở các nước như Trung Quốc.
Mặc dù các dịch vụ điện tử của đất nước này được thay thế ở một số khía cạnh, Drechsler nhấn mạnh rằng các dịch vụ của Estonia nói chung vẫn "rất tốt, và không cần nghi ngờ về vấn đề này". Drechsler nói rằng điều quan trọng là không đánh giá thấp vai trò của chương trình chính phủ điện tử của Estonia trong việc củng cố danh tiếng toàn cầu của đất nước. Ông nói rằng một số sáng kiến nhất định, chẳng hạn như chương trình cư trú điện tử đã được ca ngợi nhiều, quan trọng hơn khi nhìn từ góc độ quảng cáo, để củng cố ý tưởng rằng Estonia là một cường quốc kỹ thuật số, hơn là các dự án thực tế.
Ông cho biết: "Những gì bạn có ở Estonia là một ưu tiên của quản trị điện tử, điều này rất nhanh chóng được coi là định hướng quốc gia”.
Các nước khác có thể học được gì từ cách tiếp cận của Estonia?
Theo Drechsler, các quốc gia nên cẩn thận và không mô phỏng cách tiếp cận của Estonia một cách rập khuôn. Điều này là do những đặc tính độc đáo của đất nước, với quy mô nhỏ và mối quan hệ tin cậy giữa người dân và chính phủ.
"Thật thú vị khi các nước châu Âu nhìn vào Estonia, nhưng rất khó để chuyển những thứ từ Estonia sang các nước khác vì Estonia là một môi trường rất đặc biệt. Bạn có thể học hỏi rất nhiều từ Estonia ở mức độ rất kỹ thuật, cách làm một số điều nhất định, nhưng điều đó đơn giản là không khả thi nếu chỉ thực hiện cùng một cách tiếp cận của chính phủ trong việc thực hiện các vấn đề".
Mickoleit cho biết: Thay vì cố gắng theo đuổi mô hình giống Estonia, các nước châu Âu nên theo đuổi "những thay đổi kỹ thuật số thực sự ấn tượng” được lấy cảm hứng từ Estonia, Đan Mạch và cả Dịch vụ kỹ thuật số của Chính phủ Anh, và các sáng kiến gần đây ở Pháp và Ý. Ông cho biết: "Estonia là một quốc gia nhỏ hơn với quy mô hành chính ít phức tạp hơn. Các quốc gia như Pháp và Ý đã được truyền cảm hứng từ những gì Vương quốc Anh và các nước Bắc Âu đã và đang làm trong việc đưa tư duy thiết kế vào khu vực công".
Mickoleit mô tả suy nghĩ thiết kế này là "mời người dùng đưa ra quan điểm của họ về cách các dịch vụ hoạt động", kết hợp với thử nghiệm và lặp lại trên các nguyên mẫu để cải thiện dịch vụ đó.
Ông cho biết: "Đó là về việc chấp nhận văn hóa đổi mới và thử nghiệm, đó là một bước tiến lớn trong các cơ quan hành chính công tại thời điểm này, và nó cho thấy kết quả tốt". Ông cũng cho biết về việc Đức gần đây đã tung ra cổng thông tin chính phủ của mình trong phiên bản beta.
Estonia cũng cung cấp một bài học quý giá về cách xử lý những thất bại trong chính phủ điện tử. Các dự án CNTT khu vực công nổi tiếng là không hoạt động trơn tru, và Estonia đã có một số vấn đề gần đây. Vào năm 2017, Estonia đã phát hiện rằng phần cứng làm nền tảng cho thẻ ID bắt buộc của quốc gia dễ bị tấn công. Chính phủ đã nhanh chóng triệu tập một cuộc họp báo để thông báo cho toàn thể người dân về rủi ro và sự cần thiết của công dân trong việc nhanh chóng gia hạn giấy chứng nhận thẻ căn cước của mình, để loại bỏ nguy cơ bị đánh cắp danh tính.
Drechsler cho biết: "Khi các vấn đề về thẻ ID trở nên công khai, các nhà phê bình đã được mời tới Tallinn để trao đổi một cách công khai và để xem những gì có thể được thực hiện, và điều đó thực sự làm giảm bớt rất nhiều mối lo ngại cả trong và ngoài Estonia. Đây là một mô hình tốt từ Estonia và từ đó các chính phủ các quốc gia khác có thể học hỏi".
Mickoleit đến từ Gartner cho biết: Cuối cùng, sự tái cấu trúc của Estonia với tư cách là một nhà lãnh đạo trong chính phủ điện tử cho thấy tầm quan trọng của việc xác định các cách thức mới và hiệu quả hơn để cung cấp các dịch vụ công cộng, và lợi ích của việc thực hiện những công việc như vậy.
"Một trong những bài học lớn mà các quốc gia khác có thể học hỏi chính là có thể mắc một vài sai lầm và thất bại trên quá trình phát triển, nhưng việc không nắm bắt sự thay đổi kỹ thuật số thậm chí còn nguy hiểm hơn, bởi vì bạn sẽ bị vượt qua bởi những phát triển xảy ra bên ngoài đất nước”.
