Hiệu quả bảo quản thực phẩm, trái cây từ phương pháp chiếu xạ

Theo Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA), mục đích của việc chiếu xạ thực phẩm là: Phòng ngừa bệnh thực phẩm do vi sinh vật; Bảo quản thực phẩm; Kiểm soát các loài dịch hại (sâu, bọ…); Trì hoãn sự nẩy mầm và chín của thực vật và Tiệt trùng.

Thực phẩm đã qua chiếu xạ là thực phẩm đã được chiếu xạ bằng nguồn phóng xạ để xử lý, ngăn ngừa sự biến chất của thực phẩm. Tùy thuộc từng mục đích chiếu xạ mà quá trình chiếu xạ thực phẩm phải đảm bảo liều chiếu xạ đối với mỗi loại và thực hiện không vượt quá giới hạn quy định.

Ở nhiều quốc gia, thực phẩm chiếu xạ là vấn đề tranh cãi về tính an toàn của chúng. Người tiêu dùng đang nhầm lẫn về thực phẩm được chiếu xạ và thực phẩm nhiễm phóng xạ. Trong quá trình chiếu xạ thực phẩm không có bất kì thời điểm nào thực phẩm tiếp xúc với nguồn phóng xạ. Bất kì loại nguồn bức xạ nào gây ra hiện tượng phóng xạ đều không được phép sử dụng, chỉ được sử dụng nguồn bức xạ từ 3 nguồn (tia gamma từ Cobalt 60 hoặc Cesium 137, tia X, chùm electron) để tránh bất kì hiện tượng phóng xạ có thể xảy ra. Chiếu xạ thực phẩm ít gây tổn thất dinh dưỡng so với các phương pháp sử dụng nhiệt như sấy và chế biến khác vì chúng được xử lý ở liều chiếu xạ rất nhẹ với năng lượng  chỉ  tương ứng với năng lượng hấp thu chỉ đủ để tăng nhiệt độ sản phẩm lên 0,36^oC.

Các cơ quan quốc tế bao gồm Tổ chức Lương Thực và Nông nghiệp Liên Hiệp Quốc (FAO), Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA), Tổ chức Y tế Quốc tế (WHO) và Ủy ban Tiêu chuẩn quốc tế (CAC) đã đánh giá điều tra các dự án thực phẩm được chiếu xạ để xác nhận tính an toàn và chất lượng của các loại sản phẩm khác nhau đã chiếu xạ, Việc điều tra cho thấy chiếu xạ thực phẩm có thể sử dụng đơn lẻ hoặc kết hợp các phương pháp khác để cải thiện tính an toàn về vi sinh và kéo dài thời gian bảo quản thực phẩm.

Các loài dịch hại (sâu, bọ,…) và vi sinh vật nhiễm trong thực phẩm là nguyên nhân gây tổn thất thực phẩm đáng kể trong suốt quá trình bảo quản, vận chuyển và kinh doanh (15% ở ngũ cốc, 20 % cho cá và sản phẩm từ sữa và đặc biệt lên đến 40% đối với trái cây và rau củ).

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) công bố, bệnh do nhiễm vi sinh vật và ký sinh trùng là nguyên nhân thường xuyên gây tử vong trên toàn thế giới (35%), phần lớn xảy ra ở các nước đang phát triển. Do đó nhiều quy trình kỹ thuật được sử dụng để bảo quản thực phẩm như thanh trùng, đóng hộp, sử dụng chất bảo quản và chiếu xạ.

Tại Việt Nam, các cơ sở thực hiện chiếu xạ thực phẩm và thực phẩm được đem đi chiếu xạ phải tuân thủ các quy định an toàn theo Quyết định số 3616/2004/QĐ-BYT ngày 14 tháng 10 năm 2004 của Bộ Y tế ban hành "Quy định vệ sinh an toàn đối với thực phẩm bảo quản bằng phương pháp chiếu xạ".

Đối với việc ghi nhãn bao bì thực phẩm đã qua chiếu xạ ngoài những thông tin bắt buộc theo quy định của pháp luật về ghi nhãn thực phẩm phải có dòng chữ: "Thực phẩm chiếu xạ" hoặc dán nhãn hiệu nhận biết thực phẩm chiếu xạ biểu tượng "RADURA".

Đa số các thị trường yêu cầu trái cây phải được chiếu xạ trước khi nhập khẩu và chiếu xạ là hàng rào kỹ thuật nhằm ngăn chặn các loài dịch hại có khả năng đi theo các sản phẩm xuất khẩu vào nước nhập khẩu. Do vậy, khi trái cây của Việt Nam xuất khẩu sang các quốc gia như Mỹ, Úc, Nhật Bản,… trái cây tươi phải chịu sự kiểm duyệt tuyệt đối và phải tuân thủ các quy định kỹ thuật về trồng trọt và chất lượng sản phẩm. Trong đó, trái cây phải đáp ứng yêu cầu về kiểm dịch thực vật của các nước nhập khẩu và phải được chiếu xạ hay xử lý hơi nước nóng trước khi nhập khẩu.

Hiểu về chiếu xạ thực phẩm giúp người tiêu dùng có thể an tâm sử dụng. Điều quan trọng cần lưu ý là chiếu xạ thực phẩm không phải là sự thay thế cho các hoạt động chế biến thực phẩm của nhà sản xuất, người chế biến và người tiêu dùng.

Thực phẩm chiếu xạ cần được bảo quản, xử lý và nấu chín giống như thực phẩm không được chiếu xạ, vì chúng vẫn có thể bị nhiễm vi sinh vật gây bệnh sau khi chiếu xạ nếu không tuân thủ các quy tắc an toàn thực phẩm cơ bản như để riêng các loại thực phẩm sống và chín, bảo quản thực phẩm tại các nhiệt độ an toàn thích hợp, nấu chín kỹ khi ăn đối với các loại thịt, cá, trứng và hải sản...