Web phân cấp: Tương lai quan trọng sau world wide web

Câu chuyện được bàn tán xôn xao từ đầu tháng trước – thời điểm tương đối nhạy cảm, rằng Google sẽ hợp tác với chính quyền Trung Quốc để điều hành phiên bản kiểm duyệt của công cụ tìm kiếm, điều mà gã khổng lồ công nghệ không xác nhận và phủ nhận. Cùng trong ngày hôm đó, một nhóm gồm 800 nhà lập trình web và những người khác - trong số đó Tim Berners-Lee, người đã tạo ra trang web toàn cầu - đã gặp nhau tại San Francisco để thảo luận một ý tưởng lớn để vượt qua những người gác cổng Internet như Google và Facebook. Sự kiện này có tên là Hội nghị thượng đỉnh Web phân quyền, được tổ chức từ ngày 31 tháng 7 đến ngày 2 tháng 8 và được tổ chức bởi The Internet Archive - Tổ chức lưu trữ Internet. Những người ủng hộ cái gọi là web phi tập trung - hoặc DWeb - muốn một trang web mới, tốt hơn, nơi toàn bộ hành tinh có thể giao tiếp mà không phải dựa vào các công ty lớn tích lũy dữ liệu của người dùng để kiếm lợi nhuận và giúp các chính phủ thực hiện giám sát dễ dàng hơn. Những người ủng hộ của nó đã có các dự án và ứng dụng đang bắt đầu hoạt động, dòng vốn tài trợ cũng đang được đầu tư và đằng sau họ là một động lực xã hội. Liên quan tới những tiết lộ của Snowden và vụ bê bối Cambridge Analytica, các mối quan tâm của công chúng về gián điệp và quyền riêng tư đã phát triển. Và nhiều người đã nghe nói về DWeb nhờ phim hài truyền hình Silicon Valley, nhân vật chính gần đây đã xoay quanh việc khởi nghiệp để thử và xây dựng mạng “Internet mới” này.

Web phân cấp là gì?

Nó được cho là giống như trang web mà bạn biết nhưng không dựa vào các toán tử tập trung. Trong những ngày đầu của thế giới web, ra đời vào năm 1989, bạn kết nối trực tiếp với bạn bè của bạn thông qua máy tính để bàn nói chuyện với nhau. Nhưng từ đầu những năm 2000, với sự ra đời của Web 2.0, chúng ta bắt đầu giao tiếp với nhau và chia sẻ thông tin thông qua các dịch vụ tập trung được cung cấp bởi các công ty lớn như Google, Facebook, Microsoft và Amazon. Nó bây giờ là trên nền tảng của Facebook, hay còn gọi là "khu vườn có tường bao quanh" , nơi mà bạn nói chuyện với bạn bè của mình. “Máy tính xách tay của chúng ta đã trở thành màn hình. Chúng không thể làm bất cứ điều gì hữu ích nếu không có đám mây,” Muneeb Ali, đồng sáng lập Blockstack, một nền tảng để xây dựng các ứng dụng phi tập trung. DWeb sắp sửa phân cấp lại mọi thứ - vì vậy chúng ta không phụ thuộc vào các trung gian này để kết nối chúng ta nữa. Thay vào đó, người dùng giữ quyền kiểm soát dữ liệu của họ và kết nối và tương tác và trao đổi thư trực tiếp với những người khác trong mạng của họ.

Tại sao chúng ta cần một sự thay thế?

Với trang web hiện tại, tất cả dữ liệu người dùng đó tập trung trong tay một vài người tạo ra rủi ro rằng dữ liệu của chúng ta sẽ bị tấn công. Nó cũng giúp các chính phủ dễ dàng hơn trong việc giám sát và áp đặt kiểm duyệt. Và nếu bất kỳ thực thể tập trung nào bị tắt, dữ liệu và kết nối của bạn sẽ bị mất. Sau đó, có những lo ngại về quyền riêng tư xuất phát từ các mô hình kinh doanh của nhiều công ty, sử dụng thông tin cá nhân mà chúng ta cung cấp một cách tự do để nhắm tới chúng ta bằng quảng cáo. Brewster Kahle, người sáng lập kho lưu trữ Internet cho biết: “Các dịch vụ này rất đáng sợ về mức độ chúng biết về bạn”. Những người ủng hộ của DWeb nói rằng, DWeb chính là sự trao cho mọi người một lựa chọn: nó sẽ cung cấp các dịch vụ tương tự, nhưng phi tập trung và không đáng sợ. Nó hứa hẹn sự kiểm soát và sự riêng tư, và mọi thứ không thể biến mất đột ngột chỉ vì ai đó quyết định họ muốn như vậy. Trên DWeb, chính phủ Trung Quốc sẽ gặp nhiều khó khăn hơn để chặn một trang web mà họ không thích, bởi vì thông tin có thể đến từ những những nơi khác.

DWeb hoạt động như thế nào là khác nhau?

Có hai sự khác biệt lớn về cách thức hoạt động của DWeb so với trang web trên toàn thế giới, Matt Zumwalt, giám đốc chương trình tại Phòng thí nghiệm giao thức, xây dựng hệ thống và công cụ cho DWeb giải thích. Đầu tiên, có kết nối ngang hàng này, nơi máy tính của bạn không chỉ yêu cầu dịch vụ mà còn cung cấp cho họ. Thứ hai, cách thông tin được lưu trữ và truy xuất là khác nhau. Hiện tại, chúng ta sử dụng các liên kết http và https để xác định thông tin trên web. Các liên kết này trỏ đến nội dung theo vị trí của nó, thông báo cho các máy tính của chúng ta tìm và truy xuất mọi thứ từ các vị trí đó bằng giao thức http. Ngược lại, các giao thức DWeb sử dụng các liên kết xác định thông tin dựa trên nội dung của nó - nó là gì hơn là ở đâu. Cách tiếp cận theo địa chỉ này giúp cho các trang web và tệp được lưu trữ và truyền đi trong nhiều cách từ máy tính đến máy tính hơn là luôn dựa vào một máy chủ đơn lẻ làm đường dẫn để trao đổi thông tin. “Trong trang web truyền thống, chúng ta đang chỉ đến vị trí này và giả vờ [thông tin] chỉ tồn tại ở một nơi duy nhất”, Zumwalt nói. "Và từ điều này đã đến toàn bộ sự độc quyền hiện nay... bởi vì bất cứ ai kiểm soát vị trí sẽ có quyền kiểm soát truy cập vào thông tin."

DWeb có liên quan gì tới "blockchain" không?

Công nghệ Blockchain là công nghệ bảo mật, mã hóa mà các tiền tệ kỹ thuật số (cryptocurrencies) như bitcoin và Ether chạy đi. Nó cung cấp một sổ kỹ thuật số phi tập trung công cộng của các giao dịch, theo dõi quyền sở hữu một cách an toàn trong một môi trường mà không tin cậy. Trong khi các ứng dụng đầu tiên của công nghệ blockchain là cho các giao dịch tiền tệ kỹ thuật số, cùng một công nghệ hiện đang tìm ứng dụng trong sự phát triển của DWeb bao gồm ghi lại chuyển động của dữ liệu, đăng ký tên người dùng duy nhất và thậm chí lưu trữ dữ liệu. Cũng có những cryptocurrencies được triển khai để giúp tạo DWeb. Ví dụ, Phòng thí nghiệm giao thức đưa ra Filecoin vào tháng 8 năm ngoái đã huy động được 205 triệu đô la cho dự án. Ý tưởng là khuyến khích việc tạo ra một mạng lưu trữ dữ liệu phi tập trung bằng cách tạo ra một thị trường mở trong lưu trữ dữ liệu. Nếu bạn có dung lượng dự phòng, bạn có thể lưu trữ dữ liệu của người khác và kiếm Filecoin. Nếu bạn muốn lưu trữ thêm dữ liệu, bạn có thể tìm thấy ai đó trên mạng và thanh toán cho họ bằng Filecoin. Các giao dịch được ghi lại trên một blockchain.

Nếu thông tin được lưu trữ một cách phi tập trung, làm thế nào để bạn có thể thực sự xóa nó đi? Trải nghiệm hàng ngày của bạn về việc sử dụng web sẽ thay đổi như thế nào?

Những người ủng hộ DWeb cho rằng, nếu nó được thực hiện đúng hoặc là bạn sẽ không nhận thấy điều đó hoặc trải nghiệm của bạn sẽ được tốt hơn. Một điều có khả năng thay đổi là bạn sẽ thanh toán trực tiếp nhiều thứ hơn - các loại thanh toán siêu nhỏ dựa trên tiền điện tử - bởi vì mô hình kinh doanh quảng cáo cho chúng ta dựa trên dữ liệu của chúng ta sẽ không hoạt động tốt trong DWeb. Bạn muốn nghe những bài hát mà ai đó đã ghi lại và đưa lên một trang web phi tập trung? Thả một đồng xu vào hộp tiền điện tử để đổi lấy khóa giải mã và bạn sẽ được nghe. Một sự khác biệt là hầu hết các mật khẩu có thể biến mất. Một trong những điều đầu tiên bạn sẽ cần phải sử dụng DWeb là bản sắc độc đáo, an toàn của riêng bạn, Ali cho biết. Bạn sẽ có một mật khẩu thực sự dài và không thể phục hồi chỉ được biết đến với bạn nhưng nó hoạt động ở mọi nơi trên DWeb và bạn sẽ có thể kết nối với bất kỳ ứng dụng phân cấp nào. Tuy nhiên, mất mật khẩu duy nhất có nghĩa là bạn sẽ mất quyền truy cập vào mọi thứ.

Bạn thích DWeb - Bạn đăng ký ở đâu?

Web phân cấp chưa hoàn toàn hoàn thiện. Nhưng có những ứng dụng và chương trình được xây dựng trên mô hình phi tập trung. Nhiều người đang thử nghiệm nhưng một số sản phẩm phát triển hơn bao gồm OpenBazaar (một thị trường phân cấp), Graphite Docs (một  thay thế cho Google Docs), Textile Photos (một lựa chọn giống như Instagram để lưu trữ, quản lý và chia sẻ ảnh trên DWeb), Matrix (cung cấp các lựa chọn thay thế Slack và WhatsApp) và DTube (một giải pháp thay thế YouTube). Các lựa chọn thay thế mạng xã hội bao gồm Akasha và Diaspora. Ngoài ra còn có một trình duyệt thử nghiệm độc lập mới để khám phá trang web ngang hàng được gọi là Beaker Browser. Internet Archive, tổ chức phi lợi nhuận lưu trữ web thông qua ảnh chụp nhanh của các trang web và các phương tiện truyền thông khác, đã thực hiện một nỗ lực đầu tiên để phân cấp trang web của mình bằng cách tập hợp nhiều công nghệ.

Có nhược điểm nào với DWeb không?

Nếu không có những trung gian trực tuyến lớn để thực hiện kiểm soát trung tâm, có khả năng sử quấy rối và các lời bình luận căm thù trực tuyến sẽ tăng lên.

"Kiểm duyệt - cả bởi những người tốt và xấu - sẽ khó khăn hơn", Kahle nói. Và nếu thông tin được lưu trữ một cách phi tập trung, làm thế nào để bạn thực sự thoát khỏi thông tin bạn muốn thấy online? Đó có thể là một mối quan tâm cho "quyền được quên lãng" ở châu Âu.

Công nghệ tương tự có thể bảo vệ người dùng trong DWeb từ giám sát trung tâm cũng có thể cung cấp một lá chắn cho bọn tội phạm, ví dụ như các nhà phân phối hình ảnh lạm dụng trẻ em. Nếu DWeb cho phép mọi người lưu trữ tệp và dữ liệu được mã hóa hoàn toàn, vì vậy không ai có thể nhìn thấy chúng, điều đó có nghĩa là chúng có thể lưu trữ hoặc chia sẻ hình ảnh mà chúng không được phép. Mặc dù vậy,  việc đối mặt với tội phạm cung cấp hình ảnh lạm dụng trẻ em sử dụng các kỹ thuật mã hóa khác nhau và mạng ẩn danh để ẩn trên web hiện nay không chỉ là vấn đề đối với DWeb, theo Sander Pick, đồng sáng lập của Textile.

DWeb phải đối mặt với những thách thức gì? Điều gì đang ngăn cản nó?

Thứ nhất, về mặt kỹ thuật, để xây dựng một trang web phi tập trung khó khăn hơn  bởi vì mọi thứ không ở cùng một nơi. Sau đó, là vấn đề có được mọi người sử dụng nó. Mitchell Baker, chủ tịch của Mozilla Foundation, nói: “Hiện tại, nhân loại đang sống tại Facebook”. Một ứng dụng sát thủ, một thứ mà mọi người đều muốn sẽ là một chiến lược lôi kéo nhiều người dùng DWeb hơn nhưng hiện tại vẫn chưa có một ứng dụng như vậy. Mặc dù, ở thời điểm còn sớm như vậy, điều này không đáng ngạc nhiên cũng không phải là một thất bại, Baker cho biết thêm. Có nhiều ứng dụng còn chưa thực sự mượt mà và khó sử dụng; trải nghiệm người dùng cần được cải thiện.

Phong trào DWeb cũng cần tập trung vào những lợi thế thực sự của nó - những thứ mà hệ thống tập trung không thể làm được, Juan Benet, người sáng lập của Protocol Labs nói. Và một trong số đó là tốc độ. Do cách thức mà DWeb hoạt động khác với web hiện tại, nên về bản chất nó sẽ nhanh hơn, nhưng có một chặng đường dài để thực hiện điều đó, ông nói.

Primavera De Filippi, người nghiên cứu những thách thức về mặt pháp lý và tổ chức của Trung tâm Nghiên cứu Khoa học Quốc gia tại Paris và Trung tâm Internet & Xã hội Berkman Klein tại Đại học Harvard, Primavera De Filippi cho biết, còn có nhiều vấn đề về việc quản trị. Làm thế nào để các trang web phân cấp đến với nhau khi không có ai chịu trách nhiệm? Và làm thế nào để bạn chắc chắn rằng mọi thứ sẽ không trở thành tập trung một lần nữa? Hệ thống rất có khả năng sẽ lặp lại chính nó, đặc biệt là khi có những công ty muốn kiếm tiền.

Chúng ta vẫn chưa biết được phản ứng của công ty trực tuyến lớn đối với DWeb sẽ như thế nào. "Trước hiện trạng ngày nay, sẽ có rất nhiều lực lượng phản đối điều này," Kahle nói. DWeb vẫn còn mới mẻ và đang phát triển, nhưng tương lai của nó là không thể tránh khỏi.