95% freelancers sẽ không rẽ sang được con đường khởi nghiệp

Mới đây, trên Faceook cá nhân, bà Lê Diệp Kiều Trang, cựu CEO Facebook Việt Nam và Goviet, hiện đang là đồng sáng lập quỹ Alabaster đã có những chia sẻ liên quan đến khởi nghiệp (startup) và freelancers (những người làm tự do).

Bà Lê Diệp Kiều Trang chia sẻ: Khi tốt nghiệp ra trường năm 2005, về Việt Nam đến 2006, thì thị trường chứng khoán Việt Nam bước vào giai đoạn bùng nổ. Lúc đó sinh viên tài chính tốt nghiệp ra trường rất “đắt hàng”, chẳng những lương cao, được trọng vọng, mà nhiều bạn trong số đó còn dám bỏ việc, tự đầu tư và “thắng” khá đậm trên thị trường chứng khoán.

15 năm sau nhìn lại, đa số những bạn nhanh nhạy này, mặc dù rất giỏi, không biết sao lại mất hút cả trong thị trường tài chính lẫn những lĩnh vực khác. Bà Trang đã tự hỏi, tại sao những bạn trẻ với xuất phát điểm nhiều ưu thế (chẳng những chuyên môn giỏi, mà còn nhanh nhạy nắm bắt cơ hội thị trường) lại không thể đi xa?

Lịch sử lặp lại những năm gần đây trong ngành công nghệ. Cựu CEO Facebook Việt Nam nhận thấy có một nhóm các bạn kỹ sư lập trình, chuyên viên thiết kế, hoặc thậm chí các bạn làm marketing kỹ thuật số khá xuất sắc. Sau khi đi làm khoảng 3-5 năm, các bạn có khả năng làm dự án cho khách hàng từ đầu đến cuối, đã mạnh dạn kết nối với một số khách hàng và “đánh lẻ dự án”. Sau một thời gian có nhiều dự án, các bạn mạnh dạn bỏ việc, và làm một mình, hoặc lập một nhóm vài người để trở thành các nhà cung cấp dịch vụ (service providers). Nhiều bạn hào hứng chia sẻ về việc các bạn đang khởi nghiệp. Tuy nhiên, theo bà Kiều Trang, mặc dù mừng cho các bạn có thể kiếm sống tốt trên chuyên môn của mình, nhưng bà lại đang cảm thấy rất hoang mang, không biết các bạn có biết con đường các bạn đang đi là freelancers, mà 95% sẽ không rẽ sang con đường khởi nghiệp.

Khởi nghiệp cần có sự đầu tư nghiêm túc về chuyên môn

Chia sẻ về nhận định của mình, bà Trang cho biết, các bạn trong ngành tài chính ngân hàng bung ra những năm đó (thời điểm năm 2006 - PV), có rất nhiều người được học hành rất bài bản từ nước ngoài về. Các bạn thật sự là “hàng hiếm” trên thị trường. Lương của các bạn trong các quỹ đầu tư, ngân hàng rất cao, nhưng chắc chắn không cao bằng phần “capital gain” (chênh lệch giữa mua vào và bán ra) thắng được từ thị trường chứng khoán.

Từ đó, bà Trang cảm thấy không ngạc nhiên khi các bạn “tối đa hoá lợi nhuận” bằng cách chủ động ra ngoài làm nhà đầu tư cá nhân. Tuy nhiên, việc đầu tư trên một vài cổ phiếu (mà bây giờ nhìn lại chủ yếu là “đầu cơ”) đã lấy mất cơ hội quý giá giúp các bạn hiểu được sự tương tác giữa thị trường cổ phiếu với các công cụ tài chính khác như trái phiếu, forex, bất động sản, M&A…. Vì thế, khi cơn sốt chứng khoán qua đi, những bạn trẻ khác kiên nhẫn hơn đã tạo cho mình một nền tảng vững chắc, một tầm nhìn rộng và sâu sắc về đầu tư và tài chính, để có thể đi xa hơn trong lĩnh vực này.

Tương tự như vậy, các bạn kỹ sư lập trình full stack (nhà phát triển đa năng, có kinh nghiệm về front-end và back-end phần mềm và phần cứng - PV) có thể làm ra những sản phẩm từ A-Z cho khách hàng, nhưng những sản phẩm đó thường là sản phẩm đơn giản (ví dụ trang web bán hàng, sản phẩm app…). Bà Trang cho rằng, việc này đã lấy đi mất cơ hội quý giá cho các bạn đào sâu vào những lĩnh vực như machine learning (hệ học máy), infrastructure (cơ sở hạ tầng), back-end, vv… . Bởi vì khách hàng khi outsource dự án, họ chỉ tìm người làm những sản phẩm tương đối đơn giản, còn những sản phẩm là “lõi” của công nghệ, chắc chắn họ phải xây dựng từ chính đội ngũ trong công ty.

Để rồi “shop” của các bạn càng đắt khách, các bạn càng bận rộn, càng đánh mất thời gian nghiêm túc đầu tư vào năng lực công nghệ của mình, trong khi thế giới công nghệ bên ngoài tiến nhanh không ngừng. Một ngày nào đó, để có thể khởi nghiệp một công ty công nghệ tương đối, kỹ năng của các bạn không đủ, có thể đã lỗi thời…

Cũng theo bà Trang, các nhân sự digital marketers (marketing trên nền tảng số) cũng gặp trường hợp tương tự. Sẽ không lâu, các bạn sẽ thấy mình dành phần lớn thời gian “chạy quảng cáo” cho khách hàng và các bạn sẽ chạy rất giỏi. Nhưng các bạn mất dần thời gian lập chiến lược marketing bài bản cho sản phẩm, sẽ không có cơ hội học hỏi từ những anh chị marketer kỳ cựu về sự sáng tạo, cách tạo thông điệp bài bản đến người tiêu dùng… Để rồi, nếu sau này chán công việc freelancers, các bạn khó lòng có thể tự launch (tự ra mắt-pv) một sản phẩm từ đầu đến cuối, chứ đừng nói đến việc khởi nghiệp, lập ra một công ty có sản phẩm digital.

Khởi nghiệp đòi hỏi một người lãnh đạo

Từ đó, theo quan điểm của bà Trang, nếu quan sát những người khởi nghiệp (entrepreneurs), các bạn sẽ dễ thấy điểm chung của những người này, cho dù là kỹ sư hay dân kinh doanh, họ đều có khả năng tập hợp đội ngũ, giải quyết bất đồng và định hướng cả công ty hào hứng đi theo một mục tiêu. Kinh nghiệm này thật sự không thể có được nếu các bạn không trưởng thành từ một tập thể, cho dù quá trình đó có nhiều mỏi mệt, nhiều khi là cay đắng.

Từ đó, người đồng sáng lập quỹ Alabaster đã đưa ra lời khuyên cho các bạn trẻ khi khởi nghiệp: “Hãy kiên nhẫn chấp nhận để trưởng thành. Cũng như các bạn, mình hiểu sự tự do độc lập trong suy nghĩ, trong hành động khi làm riêng phải nói là đem đến một sự thoả mãn khó tả, đôi khi nó cũng lấy đi khả năng kiên nhẫn, đồng cảm với người khác, vốn rất quan trọng để trở thành người “đứng mũi chịu sào””.

Bà Trang đã đưa ra ví dụ, không khó để một kỹ sư giỏi có thể làm ra một sản phẩm app từ A-Z. Nhưng để tạo ra một sản phẩm có thể bán được và trưởng thành qua nhiều versions khác nhau để đáp ứng nhu cầu của người dùng, sản phẩm đó cần một đội ngũ cả kỹ sư, lẫn kinh doanh. Một bạn freelancer giỏi có khả năng “cân” hết mọi thứ, nhưng nếu chưa trưởng thành qua công việc tập thể, người đó sẽ rất lúng túng khi phải chia việc cho các kỹ sư khác, kiểm tra, đốc thúc… Để rồi, một ngày đẹp trời chợt nhận ra rằng, thế giới đã mất đi một kỹ sư giỏi và có thêm một người lãnh đạo tồi đầy bất mãn.

Khởi nghiệp cần một tầm nhìn, định hướng rõ ràng

“95% các bạn freelancers sẽ không rẽ sang con đường khởi nghiệp được. Vậy 5% còn lại là ai?”, bà Trang đặt ra câu hỏi. Để rồi, bà và chồng (ông Sonny Vũ, doanh nhân gốc Việt nổi tiếng ở thung lũng Silicon, sáng lập Misfit Wearables - PV) đã có một cuộc tranh luận sôi nổi và cùng thống nhất rằng: “Turning point (bước ngoặt) để trở thành entrepreneur sẽ là lúc các bạn định hình được các bạn khởi nghiệp để giải quyết vấn đề gì (clear vision – định hướng rõ ràng)”.

“Kiếm được tiền từ khách hàng là tốt, nhưng đó chưa phải là entrepreneurship (khởi nghiệp). Trong trường hợp freelancers, các bạn đang bán khả năng chuyên môn của mình. Trong trường hợp các bạn mở shop online, cửa hàng trà sữa,… các bạn đang tự doanh, mua đi bán lại. Trong nhiều trường hợp khác không thể gọi tên của start ups Việt, các bạn đang có một ảo tưởng về tương lai. Chừng nào các bạn có thể nói được các bạn muốn giải quyết vấn đề gì, tại sao xã hội/ thị trường cần nó, và bạn sẽ giải bài toán đó bằng cách nào với sản phẩm của mình, chừng đó các bạn vẫn chưa bước chân vào con đường khởi nghiệp”, bà Trang nói

Kết luận bài chia sẻ của mình trên Facebook, bà Trang khẳng định không khuyến khích mọi người khởi nghiệp. Chia sẻ này mục đích là để chỉ ra những ngộ nhận của các bạn trẻ khi đang đi con đường này, lại lầm tưởng mình đang đi con đường khác. Công việc freelancers chẳng những đáng trân trọng (vì các bạn đã kiếm tiền nghiêm túc từ chuyên môn giỏi của mình) mà còn hấp dẫn (vì cho các bạn sự chủ động trong công việc, trong cuộc sống). “Tuy nhiên, nếu ước mơ của bạn là một ngày nào đó sẽ tạo dựng được một công ty khởi nghiệp, các bạn đang đi vào con đường hẹp khi trở thành freelancers. Một công ty khởi nghiệp muốn thành công, đòi hỏi có sự đầu tư nghiêm túc, và sự đầu tư lớn nhất sẽ bắt đầu từ chính bạn. Do đó, các bạn hãy đừng vội vã”, bà Trang kết luận.