Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng: Thời khắc lịch sử đã đến với KHCN và chuyển đổi số

Chiều ngày 23/8/2025, nhân dịp kỷ niệm 80 năm truyền thống ngành Bưu điện, Khoa học và Công nghệ, đoàn công tác của Bộ KH&CN do Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng dẫn đầu đã có buổi gặp mặt thân mật với đại diện các cán bộ hưu trí ngành khoa học công nghệ và bưu chính viễn thông tại Thành phố Hồ Chí Minh. Sự kiện không chỉ là lời tri ân sâu sắc tới những thế hệ đã góp phần đặt nền móng cho ngành, mà còn là dịp để Bộ trưởng bày tỏ tầm nhìn và sứ mệnh mới của Bộ Khoa học và Công nghệ sau khi hợp nhất.

Khoa học công nghệ và bưu chính viễn thông: Chặng đường 80 năm

Mở đầu cuộc gặp, Bộ trưởng ôn lại lịch sử, một số thành tựu lớn ngành đạt được trong hành trình 80 năm.

Ngày 15/8/1945, Bác Hồ ký quyết định thành lập Ban Giao thông chuyên môn và từ đó trở thành ngày truyền thống ngành bưu điện. Vai trò của ngành từng được Bác dạy "Thông tin liên lạc là dây thần kinh, là mạch máu con người" khi thăm Đoàn Sóng điện, Bộ đội Thông tin liên lạc năm 1966.

Lịch sử ngành có lúc đứng riêng hoặc chung với ngành khác như Nha Bưu điện và Vô tuyến thuộc Bộ Giao thông Công chính (năm 1945), Tổng cục Bưu điện trực thuộc Chính phủ (năm 1955); Tổng cục Bưu điện thuộc Bộ Giao thông Bưu điện (năm 1976)...

Đến năm 1987, tái lập Tổng cục Bưu điện thuộc Chính phủ và năm 2002, Bộ Bưu chính Viễn thông ra đời và từ 2007 khối báo chí và xuất bản nhập vào thành Bộ Thông tin và Truyền thông. Đến 1/3/2025, báo chí và xuất bản tách ra, lĩnh vực bưu chính viễn thông nhập với Bộ KH&CN.

Trong khi đó, năm 1959, Ủy ban Khoa học Nhà nước được thành lập, đến năm 1993 đổi thành Bộ Khoa học, Công nghệ và Môi trường và chính thức có tên Bộ KH&CN vào năm 2002 khi lĩnh vực môi trường tách ra; sau đó đến ngày 1/3/2025 nhập với Bộ TT&TT thành Bộ KH&CN.

Từ năm 2014, ngày 18/5 hằng năm được chọn là Ngày KH&CN Việt Nam, gắn với phát biểu của Bác Hồ tại Đại hội lần thứ nhất Hội Phổ biến Khoa học Kỹ thuật tổ chức vào năm 1963: "Khoa học phải từ sản xuất mà ra, rồi trở lại phục vụ sản xuất", tức KHCN phải bám vào thực tiễn.

Bộ trưởng cho rằng, trong hành trình 80 năm, hai ngành đều chung một cội nguồn, cùng chia sẻ niềm tự hào và cả mất mát khi hơn 12.000 cán bộ, chiến sĩ đã hy sinh trong chiến tranh.

Bộ KH&CN có 3 ngày kỷ niệm quan trọng: Ngày 1/3 là Ngày thành lập Bộ KH&CN; ngày 18/5 là Ngày Khoa học và Công nghệ Việt Nam; ngày 15/8 là Ngày Bưu điện Việt Nam.

Theo Bộ trưởng, nếu kể đủ ngành sẽ bao gồm khoa học, công nghệ (KHCN), đổi mới sáng tạo (ĐMST), bưu chính viễn thông (BCVT), công nghiệp công nghệ số, chuyển đổi số (CĐS), sở hữu trí tuệ, tiêu chuẩn - đo lường - chất lượng, năng lượng nguyên tử. Đây đều là những ngành hạ tầng quan trọng trong kỷ nguyên số, kỷ nguyên tri thức.

Điểm lại một số thành tựu của ngành, Bộ trưởng nhận định trong bốn thập kỷ đổi mới, KHCN và BCVT đã tạo nên những bước ngoặt quan trọng cho đất nước.

Đầu tiên, khoa học nông nghiệp là một trong những lĩnh vực thành công thuyết phục nhất, góp phần đưa Việt Nam từ một nước thiếu lương thực thành cường quốc về xuất khẩu nông sản, như gạo, cà phê, hồ tiêu...

Về công nghệ, Việt Nam đã chuyển từ nhập khẩu công nghệ thuần sang từng bước làm chủ nhiều lĩnh vực công nghệ then chốt, đặc biệt trong xây dựng hạ tầng (đường xá, nhà máy thuỷ điện, giàn khoan, đường dây 500KV...), y sinh (giống lúa, vaccine), cơ khí, vật liệu, công nghiệp quốc phòng, đánh dấu một bước trưởng thành vượt bậc của ngành công nghệ quốc gia, khẳng định năng lực nghiên cứu, thiết kế, chế tạo của người Việt Nam trong hành trình đổi mới và phát triển.

Về ĐMST, hệ sinh thái khởi nghiệp công nghệ tại Việt Nam đã được hình thành nhanh chóng, lan toả mạnh mẽ, với hàng ngàn doanh nghiệp ĐMST và nhiều sản phẩm vươn ra thị trường toàn cầu. Đã hình thành các khu công nghệ cao quốc gia tại Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh, Đà Nẵng. Việt Nam thuộc top cao thế giới về năng lực ĐMST. Xếp hạng về năng lực ĐMST toàn cầu là 42.

Và đặc biệt, viễn thông và công nghệ số phát triển nhanh chóng. Ngành Bưu điện đi đầu đổi mới thông qua số hoá và hiện đại hoá thành công mạng viễn thông Việt Nam. Năm 1993 - điện thoại di động và năm 1997 - Internet vào Việt Nam, năm 2008 - phóng vệ tinh viễn thông, đều rất sớm. Việt Nam là nước thuộc nhóm cao thế giới về vùng phủ và sự phổ cập của điện thoại di động và Internet.

Từ năm 2020, Việt Nam chính thức khởi động chương trình CĐS quốc gia, với mục tiêu phát triển hạ tầng số toàn diện, tạo nền tảng vững chắc cho xây dựng quốc gia số và kinh tế số. Bưu chính đã trở thành hạ tầng logistics thiết yếu, đóng vai trò quan trọng trong dòng chảy vật chất của nền kinh tế số, được xếp hạng cao.

Về viễn thông, Việt Nam giữ vững vị trí trong top 20 toàn cầu về tốc độ mạng di động, hạ tầng viễn thông đứng thứ 67, trong khi chính phủ điện tử/chính phủ số được xếp thứ 71.

Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh: "Sau 40 năm đổi mới, chúng ta đang bước vào cuộc đổi mới lần thứ hai. Nếu đổi mới lần thứ nhất giúp đất nước thoát nghèo, thì lần này là để giàu có, hùng cường và thịnh vượng".

Trong lĩnh vực KH&CN, cuộc đổi mới lần thứ nhất là từ năm 1986, KH&CN được coi là quốc sách hàng đầu, tập trung vào nghiên cứu, ứng dụng, nhập khẩu và tiếp thu công nghệ. Đổi mới lần hai của KHCN bắt đầu từ năm 2020 chuyển trọng tâm chuyển sang ĐMST, xây dựng hệ thống ĐMST quốc gia, trong đó doanh nghiệp và thị trường đóng vai trò trung tâm. KHCN, ĐMST trở thành động lực then chốt của phát triển đất nước.

Với ngành BCVT, cuộc đổi mới lần thứ nhất cũng khởi đầu từ năm 1986, với trọng tâm là số hóa mạng lưới và phổ cập dịch vụ. Đổi mới lần hai là từ năm 2020, ngành chuyển sang CĐS toàn diện, phát triển hạ tầng số, hạ tầng logistics và công nghiệp công nghệ số. Hạ tầng số đã và đang trở thành hạ tầng chiến lược quốc gia, là nền tảng của kinh tế số, xã hội số, còn CĐS trở thành động lực then chốt cho sự phát triển của đất nước.

Định hướng của Bộ hợp nhất, sự cộng hưởng của "bộ ba"

Ngày 1/3/2025, Bộ KH&CN mới được thành lập, hợp nhất Bộ KHCN và Bộ TT&TT, còn lĩnh vực báo chí, xuất bản thì chuyển về Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch.

Về định hướng sắp tới, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng cho biết, nhiệm kỳ 2025-2030 là nhiệm kỳ đầu tiên của Bộ KH&CN hợp nhất, cũng là nhiệm kỳ đầu tiên thực hiện Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển KHCN, ĐMST và CĐS quốc gia. Đây còn là nhiệm kỳ đầu tiên thực hiện toàn diện đổi mới lần hai về KHCN và BCVT, đưa bộ ba chiến lược KHCN, ĐMST và CĐS về chung một nhà.

Đặc biệt, đây là nhiệm kỳ mà KHCN, ĐMST và CĐS nhận sứ mệnh là động lực chính để hiện thực hóa khát vọng Việt Nam phát triển thành quốc gia có thu nhập cao, theo định hướng xã hội chủ nghĩa.

Việc hợp nhất hai Bộ nhằm tạo ra sức mạnh cộng hưởng, đồng thời xóa bỏ ranh giới giữa KHCN, ĐMST và CĐS, công nghệ số và hạ tầng số. Việc hợp nhất hai Bộ đòi hỏi một cách tiếp cận mới, cách làm mới để tạo ra giá trị mới.

Đổi mới căn bản là KHCN, ĐMST và CĐS phải hướng đến mục tiêu cuối cùng là nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia, tăng năng suất lao động, nâng cao năng lực quản trị quốc gia, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, bảo đảm quốc phòng an ninh và cải thiện chất lượng cuộc sống người dân.

KHCN, ĐMST và CĐS phải đóng góp ít nhất 50% tăng trưởng tổng sản phẩm quốc nội (GDP), đúng như lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh "KHCN phải đi ra từ sản xuất và quay về phục vụ sản xuất".

KHCN, ĐMST và CĐS phải tập trung giải quyết các bài toán chiến lược quốc gia như thúc đẩy tăng trưởng hai con số, triển khai hiệu quả mô hình chính quyền hai cấp, nâng cao chất lượng thể chế, nguồn nhân lực, hạ tầng, dịch vụ công và chất lượng sản phẩm.

Tinh thần đổi mới là sự gắn kết chặt chẽ giữa KHCN, ĐMST và CĐS, hình thành hệ sinh thái công nghệ - đổi mới - dữ liệu, chuyển từ quản lý theo quá trình sang quản lý theo mục tiêu và kết quả. Cần thực hiện khoán chi: Nhà nước chỉ chi cho nghiên cứu, kết quả nghiên cứu thuộc về cơ sở nghiên cứu; nếu cơ sở nghiên cứu bán được sản phẩm thì được hưởng lợi, đồng thời phải dành 30% cho nhóm thực hiện đề tài để họ có thể làm giàu chính đáng. Nếu kết quả nghiên cứu tạo ra sản phẩm có doanh thu lớn gấp 5-10 lần chi phí nghiên cứu thì được xem là thành công, không còn bị ràng buộc bởi các thủ tục hành chính.

Doanh nghiệp được đặt làm trung tâm của hệ sinh thái ĐMST quốc gia; viện - trường là nguồn tri thức; nhà nước giữ vai trò kiến tạo và kết nối toàn dân; toàn xã hội tham gia vào ĐMST và CĐS.

KHCN tập trung làm chủ các công nghệ và sản phẩm chiến lược. Chính phủ đã ban hành danh mục 11 nhóm công nghệ cao. Lần đầu tiên, Việt Nam tuyên ngôn về làm chủ công nghệ cao. ĐMST phải đưa KHCN chạm vào, thay đổi và giải các bài toán thực tiễn Việt Nam, hình thành tinh thần ĐMST trong toàn dân, đưa ĐMST trở thành lối sống, phong cách sống của mọi người dân, mọi tổ chức, hình thành quốc gia khởi nghiệp dựa trên công nghệ số, dựa trên ĐMST...

Hạ tầng bưu chính chuyển đổi thành hạ tầng logistics, trở thành hạ tầng thiết yếu quốc gia, đảm bảo dòng chảy vật chất song song với dòng chảy dữ liệu.

Hạ tầng viễn thông chuyển đổi thành hạ tầng số phục vụ CĐS quốc gia, phải đảm bảo phổ cập, băng thông siêu rộng, dung lượng lớn, xanh, mở, thông minh, an toàn và bền vững.

Phát triển công nghiệp công nghệ số thành ngành công nghiệp nền tảng và mũi nhọn, làm chủ công nghệ lõi, bảo đảm chủ quyền số và trở thành động lực dẫn dắt CĐS quốc gia. CĐS phải toàn dân và toàn diện để phát triển chính phủ số, kinh tế số và xã hội số.

Tiêu chuẩn là định hướng phát triển quốc gia, quy chuẩn tạo ra hàng rào bảo vệ quốc gia. Lĩnh vực tiêu chuẩn sẽ phải xây dựng một lượng lớn các tiêu chuẩn phục vụ phát triển đất nước, hiện mới đáp ứng khoảng 5% so với nhu cầu.

Sở hữu trí tuệ là đòn bẩy gia tăng tài sản vô hình và năng lực cạnh tranh quốc gia. Nhiệm vụ của lĩnh vực sở hữu trí tuệ là biến sở hữu trí tuệ thành tài sản có thể thương mại hóa. Một quốc gia giàu có là quốc gia có tới 80% tài sản là tài sản vô hình, tài sản trí tuệ, trong khi nước nghèo chủ yếu dựa vào tài sản vật chất. Phát triển sở hữu trí tuệ là con đường để Việt Nam trở nên giàu có.

Năng lượng nguyên tử là nền tảng chiến lược đảm bảo an ninh năng lượng và nâng cao trình độ KHCN quốc gia. Việt Nam sẽ làm chủ công nghệ hạt nhân và dự kiến có từ 15 - 20 nhà máy điện nguyên tử quy mô lớn vào năm 2050, chiếm 10 - 15% tổng sản lượng điện.

"KHCN, ĐMST và CĐS sẽ trở thành động lực đột phá cho phát triển đất nước. Thời khắc lịch sử đã đến với KHCN và CĐS", Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh.

Bộ trưởng cũng đặt niềm tin vào người trẻ hôm nay với sứ mệnh viết tiếp hành trình của các thế hệ đi trước - những người đã mở đường, xây nền móng tri thức và kết nối quốc gia.

Về giá trị cốt lõi

Theo Bộ trưởng, một tổ chức muốn phát triển bền vững thì phải có bộ gen của mình. Giá trị cốt lõi chính là bộ gen, gen là để di truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác.

Tiên phong - Sáng tạo - Đột phá - và Tận tuỵ, Trung dũng - Nghĩa tình, là bộ gen được hình thành từ hai lĩnh vực KHCN và BCVT qua suốt chặng đường 80 năm qua. Đó là tinh thần tiên phong, khát vọng sáng tạo, ý chí đột phá, phụng sự tận tuỵ, bản lĩnh trung dũng và nghĩa tình sâu sắc, để đưa KHCN, ĐMST, CĐS thực sự trở thành động lực chính của phát triển đất nước. Là sự kết hợp của lý trí và cảm xúc, của lý trí và trái tim. Đây sẽ là bộ gen di truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác.

Về phương châm hành động

Làm gương - Kỷ cương - Trọng tâm - Bứt phá. Cán bộ phải làm gương, nhân viên giữ kỷ cương, công việc có trọng tâm, và kết quả phải bứt phá.

Về logo

Bộ trưởng cũng giải thích về logo mới của Bộ KH&CN là sự kết hợp Thiên-Địa-Nhân. Với màu Vàng là Đất, là hành Thổ, là trung tâm, là truyền thống, là sự bất biến, là mục tiêu thịnh vượng. Màu Xanh là Trời, là hành Thuỷ, là sáng tạo, vươn xa, đổi mới. Màu Trắng là con người, là hành Kim, là kỷ cương, chuẩn mực. Màu Vàng đại diện cho Tận tụy-Trung dũng-Nghĩa tình. Màu Xanh đại diện cho Tiên phong-Sáng tạo-Đột phá.

Toàn bộ logo là sự chuyển động không ngừng, không ngừng sáng tạo, đó là: vòng tròn nguyên tử, vòng tròn 1010 số hoá, thay đổi, vòng tròn âm dương xoay vần, chuyển hoá lẫn nhau. Đặc trưng cho đổi mới, sáng tạo, tiên phong, đi đầu.

Ngôi sao vàng ở trung tâm là sự bất biến, giữ cái bất biến, giữ ngôi sao dẫn lối, giữ mục tiêu bất biến là Việt Nam thịnh vượng.

Nội hàm của Bộ được thể hiện qua KH.CN.ĐMST.CĐS.

Theo người đứng đầu ngành KH&CN, lần đầu tiên, Bộ KH&CN hợp nhất có một triết lý phát triển rõ ràng, có bộ gen, có truyền thống và có khát vọng đổi mới, có sự cân bằng của lý trí và trái tim, có sự kết hợp của văn hoá truyền thống và hiện đại. Có trước và có sau. Có gì chăng nữa nhưng rồi vẫn là Nghĩa tình sâu sắc. Đây sẽ là những cái bất biến trong sự phát triển của ngành, của Bộ KH&CN.

Đưa Việt Nam vươn lên mạnh mẽ trong kỷ nguyên số và tri thức

Bộ trưởng cho biết 80 năm qua, các thế hệ cán bộ ngành KHCN và BCVT đã dũng cảm mở đường, xây nền móng tri thức và kết nối quốc gia.

Thế hệ hôm nay có sứ mệnh viết tiếp hành trình ấy, bằng khát vọng lớn, tư duy đổi mới và tinh thần phụng sự. Không chỉ làm chủ công nghệ, mà còn tạo ra công nghệ; không chỉ tiếp nhận tri thức, mà còn khai phá tri thức mới; không chỉ xây dựng hạ tầng số, thúc đẩy CĐS trong mọi lĩnh vực, mà còn kiến tạo không gian mạng an toàn, lành mạnh và đáng tin cậy cho mọi người dân, để góp phần đưa Việt Nam vươn lên mạnh mẽ trong kỷ nguyên số và tri thức.

Thế hệ trẻ phải "luôn biết ơn các thế hệ đi trước" và có những giấc mơ lớn, tinh thần phụng sự Tổ quốc, trang bị nền tảng kiến thức vững chắc và thông thạo ba "ngôn ngữ": Tiếng Việt để giữ gìn bản sắc dân tộc, tiếng Anh để hội nhập quốc tế và ngôn ngữ số để làm chủ môi trường số. AI phải trở thành công cụ làm việc thiết yếu để làm việc, hướng tới kết quả cuối cùng phục vụ người dân và doanh nghiệp.

Bộ trưởng gửi lời chúc sức khỏe, hạnh phúc đến toàn thể các thế hệ cán bộ của ngành và bày tỏ tin tưởng rằng, với sự đồng lòng, kế thừa và đổi mới không ngừng, ngành KHCN, BCVT sẽ tiếp tục gặt hái thành công to lớn, góp phần xây dựng Việt Nam hùng cường, thịnh vượng, hạnh phúc, đúng như lời căn dặn của Chủ tịch Hồ Chí Minh: "Việt Nam sánh vai với các cường quốc năm châu"./.