Cảnh báo lạm dụng dựa trên công nghệ và sự chung tay hành động của cộng đồng

Nếu bạn đang ở trong tình huống cần bảo vệ bản thân khỏi những người cố gắng làm hại hoặc kiểm soát bạn thông qua việc lạm dụng dựa trên công nghệ, việc biết cách dữ liệu của bạn có thể được thu thập và truy cập có thể giúp bạn an toàn hơn.

“

Tóm tắt:
- Lạm dụng dựa trên công nghệ là việc sử dụng thiết bị số để kiểm soát, ép buộc hoặc gây hại, đặc biệt trong bạo lực gia đình và tình dục.
- Công nghệ là công cụ hỗ trợ con người nhưng có thể bị lạm dụng nếu không quản lý chặt chẽ.
- Lý do khó nhận biết và giải quyết vấn đề:
+ Lạm dụng dựa trên công nghệ khó nhận ra do công nghệ thâm nhập sâu vào cuộc sống hàng ngày;
+ Rào cản như xấu hổ, bị kiểm soát, hoặc không đủ nguồn lực khiến nạn nhân ít báo cáo;
+ Khoảng cách số cản trở nạn nhân tiếp cận hỗ trợ pháp lý và dịch vụ xã hội.
- Giải pháp cần phối hợp giữa cá nhân, cộng đồng, và ngành công nghệ nhằm ngăn chặn lạm dụng, bảo vệ nạn nhân và nâng cao nhận thức xã hội.
- Cần nâng cao trách nhiệm xã hội và cộng đồng:
+ Chuyển trọng tâm từ bảo vệ cá nhân sang trách nhiệm của xã hội và ngành công nghệ trong việc ngăn chặn lạm dụng;
+ Các công ty viễn thông và Big Tech cần thực hiện các biện pháp thiết kế an toàn để hạn chế việc sử dụng công nghệ sai mục đích;
+ Cộng đồng cần giáo dục và nâng cao nhận thức về ranh giới trong sử dụng công nghệ để tránh kiểm soát đối tác.

Lạm dụng dựa trên công nghệ - những cảnh báo

Lạm dụng trực tuyến là một trong những thách thức cấp bách nhất đối với xã hội kỹ thuật số của chúng ta. Theo kết quả nghiên cứu của Safety Net đã thực hiện vào năm 2020, công bố vào năm 2021, 97% các vụ bạo hành gia đình cũng liên quan đến một số hình thức lạm dụng dựa trên công nghệ. Hơn 60% người Úc trong độ tuổi 18 - 54 đã từng trải qua bạo lực tình dục được hỗ trợ bởi công nghệ.

Lạm dụng dựa trên công nghệ mô tả việc sử dụng các hệ thống kỹ thuật số “hằng ngày” (máy tính, điện thoại thông minh, ứng dụng) để ép buộc, kiểm soát và gây hại cho một người hoặc một nhóm cá nhân. Nó bao gồm các hành vi phạm tội như lạm dụng dựa trên hình ảnh, theo dõi trên mạng và theo dõi GPS; khiến nạn nhân và con cái của họ phải chịu mọi loại tổn hại về thể chất, tình cảm và tài chính. Tuy nhiên, quy mô, bản chất và tác động thực sự của lạm dụng dựa trên công nghệ vẫn chưa được biết đến.

Ngoài ra, vấn đề này có tầm quan trọng cấp bách vì lạm dụng dựa trên công nghệ đang gia tăng và thay đổi nhanh chóng, theo kịp sự tiến bộ và tiếp thu công nghệ của xã hội. Khi các thiết bị thông minh, Internet vạn vật (IoT) và trí tuệ nhân tạo (AI) trở nên phổ biến, các hệ thống này làm tăng đáng kể phạm vi tiếp cận của những kẻ lạm dụng và mức độ dễ dàng mà chúng phạm tội.

Ví dụ, loa thông minh hoặc bộ điều chỉnh nhiệt độ cho phép kẻ ngược đãi theo dõi hoặc điều khiển từ xa môi trường vật lý của nạn nhân và trao cho chúng quyền lực lớn hơn đối với dữ liệu riêng tư.

Khi công nghệ số được sử dụng để gây hại hoặc lạm dụng ai đó, điều này thường được gọi là “lạm dụng được tạo điều kiện bằng công nghệ” hoặc “lạm dụng dựa trên công nghệ”. Nó có thể xảy ra như một phần của bạo lực gia đình, bạo lực gia đình và bạo lực tình dục. Kiểm soát cưỡng bức dựa trên công nghệ gần như luôn là một yếu tố trong bạo lực gia đình; nó có thể là một phần của bạo lực tình dục.

Kiểm soát cưỡng bức là một mô hình hành vi liên tục được sử dụng để kiểm soát người khác thông qua thao túng, áp lực và sợ hãi. Kiểm soát cưỡng bức dựa trên công nghệ có thể khó nhận ra và thoát khỏi vì công nghệ rất phổ biến và ảnh hưởng đến hầu hết mọi khía cạnh trong cuộc sống của chúng ta. Các chiến thuật lạm dụng phổ biến bao gồm:

* Bị khóa khỏi các thiết bị hoặc tài khoản trực tuyến, bao gồm cả tài khoản ngân hàng;

* Tin nhắn hoặc cuộc gọi liên tục và không mong muốn;

* Video ghi lại các hoạt động thân mật;

* Đe dọa chia sẻ hoặc chia sẻ hình ảnh hoặc video riêng tư;

* Chia sẻ hình ảnh hoặc video đã được chỉnh sửa kỹ thuật số để làm nhục và xấu hổ;

* Sử dụng thiết bị an ninh và giám sát để theo dõi mục tiêu mà không có sự đồng ý.

Vì những kẻ lạm dụng thường quen thuộc với các chi tiết về cuộc sống của nạn nhân, chẳng hạn như cha mẹ của họ và nơi họ học, nên chúng thường có thể đoán các câu hỏi bảo mật và truy cập vào tài khoản của nạn nhân; việc truy cập này có thể gây ra rất nhiều tác hại. Kẻ gian sẽ chiếm đoạt các thiết bị được thiết kế để kết nối và giữ an toàn cho mọi người nhằm quấy rối, theo dõi, đe dọa và đưa ra lời đe dọa. Loại lạm dụng công nghệ này đặc biệt có hại vì nó có thể bẫy và cô lập mục tiêu một cách hiệu quả.

Tuy vậy, lạm dụng dựa trên công nghệ và bạo lực gia đình nói chung đều rất ít được báo cáo. Thật khó để biết chính xác lý do tại sao, nhưng có một số nguyên nhân. Một là vì những kẻ lạm dụng có xu hướng kiểm soát, vì vậy những nạn nhân có thể khó tìm cách báo cáo. Nếu họ đang sống với kẻ lạm dụng và/hoặc phụ thuộc vào họ về mặt tài chính, họ có thể không báo cáo vì dù sao thì họ cũng không có đủ nguồn lực để thoát khỏi tình huống đó.

Và cũng có rất nhiều sự xấu hổ và đổ lỗi liên quan đến việc là nạn nhân của lạm dụng, vì vậy mọi người thường không muốn nói rằng họ đang bị lạm dụng. Nhưng ngay cả khi những con số được báo cáo không đầy đủ, thì rõ ràng là cả hai vấn đề đều là những vấn đề rất lớn. Việc những người nạn nhân không được tiếp cận công nghệ, đôi khi được gọi là “Khoảng cách số”, là rào cản trong việc tiếp cận các dịch vụ, hỗ trợ pháp lý, tòa án và các dịch vụ và hỗ trợ xã hội khác.

Công nghệ là tác nhân của vấn đề này?

Điều quan trọng là phải làm rõ rằng khi nói đến lạm dụng dựa trên công nghệ, công nghệ không phải là vấn đề. Công nghệ làm được nhiều điều tuyệt vời. Nó giúp cuộc sống của chúng ta dễ dàng hơn, kết nối chúng ta và giúp chúng ta tiếp cận với mọi loại thông tin và tài nguyên. Trên thực tế, công nghệ có thể được sử dụng để trao quyền cho những nạn nhân của sự lạm dụng. Với các công cụ công nghệ, họ có thể đến trường, tìm việc làm, khởi nghiệp và làm nhiều việc khác nhau.

Vấn đề không phải là công nghệ, mà là người sử dụng công nghệ để gây hại, duy trì sự lạm dụng và duy trì quyền lực và kiểm soát. Có rất nhiều cách khác nhau mà công nghệ có thể được sử dụng để gây hại và kiểm soát ai đó. Một cách phổ biến là quấy rối - gọi nhiều lần, để lại nhiều tin nhắn thoại, gửi nhiều tin nhắn văn bản hoặc email và gửi lời đe dọa. Lạm dụng công nghệ cũng có thể bao gồm việc theo dõi hành động của họ trực tuyến, đăng nhập vào tài khoản của họ, thay đổi mật khẩu để khóa họ, không cho phép truy cập wifi hoặc thực hiện hành vi gian lận. Một cách đặc biệt đáng lo ngại là mạo danh - kẻ lạm dụng giả vờ chính là “nạn nhân” đứng danh và tương tác với bạn bè và gia đình của họ trực tuyến.

Một hình thức mà mọi người có thể gặp khó khăn là việc chia sẻ hình ảnh thân mật không có sự đồng thuận (NCII); đôi khi mọi người gọi nó là “phim khiêu dâm trả thù”; lạm dụng hình ảnh riêng tư và khiêu dâm không có sự đồng ý. Tên có thể khác nhau nhưng vấn đề vẫn như vậy. Mặc dù điều này có thể gây tổn thương, nhưng ít nhất luật pháp đã bảo vệ bạn. Nhưng đó không phải là tên chính xác vì nó không liên quan đến trả thù hay khiêu dâm. Nó liên quan đến sự gây hại và kiểm soát.

Việc lấy và chia sẻ những hình ảnh đó mà không có sự đồng ý là vi phạm quyền, cơ thể và hình ảnh của nạn nhân. Một số kẻ lạm dụng tạo ra những hình ảnh deepfake, trong đó họ đặt khuôn mặt của nạn nhân lên cơ thể của người khác. Bất kể nó ở hình thức nào, NCII vẫn xảy ra rất nhiều.

Chúng ta thường chia sẻ thông tin mà không cố ý hoặc thậm chí không nhận ra. Vì vậy, bước đầu tiên của bạn là tìm hiểu cách họ có thể lấy thông tin về nơi bạn đang ở. Khi bạn biết cách họ lấy thông tin đó, bạn có thể bắt đầu xác định cách khóa họ.

Các thiết bị theo dõi như AirTags đã xuất hiện rất nhiều trên báo chí gần đây. AirTags không phải là loại thiết bị theo dõi duy nhất hiện có, nhưng chúng là loại được biết đến nhiều nhất. Đây là một ví dụ khác về công nghệ tốt và xấu. Những thiết bị theo dõi nhỏ này rất tuyệt để cho bạn biết bạn đã để ba lô hoặc chìa khóa ở đâu. Nhưng chúng cũng có thể được sử dụng trong lạm dụng công nghệ để theo dõi bạn.

Apple đã làm rất tốt trong việc thiết lập thông báo và cố gắng cảnh báo bạn nếu bạn đang bị theo dõi bởi AirTag. Nếu bạn có iPhone, bạn sẽ nhận được thông báo. Vì thông báo không hoạt động trên các thiết bị không phải của Apple, nên họ cũng đã tạo ra một ứng dụng cho phép bạn quét AirTag gần đó. Apple rất quan tâm đến vấn đề an toàn. Nhưng có rất nhiều nhà sản xuất thiết bị theo dõi khác ít quan tâm hơn.

Không chỉ có những thiết bị cụ thể mà bạn có thể mua. Một số xe được tích hợp sẵn tính năng theo dõi GPS. Nếu kẻ xâm hại có quyền truy cập vào xe hoặc tài khoản liên quan, chúng có thể dễ dàng theo dõi xe của bạn. Bất kỳ xe nào cung cấp tính năng “kết nối cao cấp” đều có tính năng này - đôi khi ngay cả khi bạn không trả tiền cho nó. Và bất kỳ xe nào có nút bấm để nhấn cầu cứu hoặc tuyên bố có thể gọi dịch vụ khẩn cấp cho bạn nếu bạn gặp tai nạn đều có những tính năng này. Ít nhất, nhà sản xuất có thể theo dõi nó. Có khả năng người khác cũng có thể.

Một số công ty bảo hiểm thậm chí còn cung cấp các thiết bị theo dõi xe mà họ tiếp thị cho cha mẹ của những tài xế tuổi teen. Họ đề nghị cho phép cha mẹ theo dõi tốc độ lái xe của con mình và vị trí của chúng. Họ thậm chí có thể giảm giá khi sử dụng thiết bị này. Nếu có thứ gì đó như thế được kết nối với xe và nạn nhân không biết, thì đó là cách dễ dàng để những kẻ ngược đãi theo dõi họ.

Trách nhiệm chung tay của cộng đồng

Đứng trước những cảnh báo “đỏ” này, chúng ta phải chuyển trọng tâm từ những gì cá nhân có thể làm để đảm bảo an toàn trực tuyến sang những gì xã hội phải làm để chấm dứt tình trạng lạm dụng và buộc thủ phạm phải chịu trách nhiệm. Điều này đặc biệt đúng đối với ngành công nghiệp trực tuyến. Các dịch vụ viễn thông có thể vừa là đường dây cứu sinh vừa là công cụ lạm dụng đối với những người là nạn nhân của lạm dụng dựa trên công nghệ.

Big Tech phải có trách nhiệm lớn hơn trong việc áp dụng phương pháp Thiết kế An toàn mạnh mẽ để có thể ngăn chặn việc sử dụng sai mục đích ngay từ đầu, với các biện pháp can thiệp cụ thể để ngăn ngừa lạm dụng trên cơ sở giới tính. Công nghệ nhập vai có khả năng tạo ra một làn sóng tác hại mới sâu sắc và thực tế hơn nhiều so với tác hại của Web 2.0 trước đây.

Với sự tiếp thu nhanh chóng và ngày càng tinh vi của các công nghệ AI tạo sinh, đã ghi nhận được một số lượng nhỏ nhưng ngày càng tăng các báo cáo lạm dụng dựa trên hình ảnh tổng hợp khá chân thực và đáng lo ngại (phim khiêu dâm deepfake) từ phụ nữ. Tuy nhiên đây mới chỉ là phần nổi của tảng băng chìm.

Nghiên cứu cho thấy nhiều người tin rằng việc sử dụng công nghệ để theo dõi, kiểm tra và kiểm tra lại chuyển động của đối tác là “hợp lý” hoặc “là dấu hiệu của sự quan tâm”. Đây là vấn đề nghiêm trọng: Chúng ta có thể bị trói buộc vào các thiết bị của mình, nhưng chúng ta không bao giờ nên sử dụng công nghệ để trói buộc đối tác vào một mối quan hệ. Điều này nhấn mạnh nhu cầu cấp thiết phải hành động trên khắp các ngành công nghiệp và cộng đồng.

Ngành viễn thông tại một số quốc gia trên thế giới đã tìm ra những cách mới và sáng tạo để ngăn chặn công nghệ bị sử dụng để gây hại - Các dịch vụ viễn thông cần phải là một con đường an toàn, bảo mật và đáng tin cậy để mọi người tìm kiếm sự hỗ trợ mà họ cần để thoát khỏi tình huống bạo lực và duy trì kết nối với gia đình, bạn bè và các mạng lưới hỗ trợ xã hội quan trọng. Viễn thông đã thể hiện cam kết của ngành trong việc giảm thiểu việc sử dụng sai mục đích công nghệ đồng thời khuếch đại tiềm năng trao quyền của công nghệ; cùng nhau tạo ra một cộng đồng an toàn hơn và được thông tin nhiều hơn.

“

Tài liệu tham khảo:
1.https://www.techsafety.org/needs-assessment-2021
2. https://itwire.com/business-it-news/security/what-is-love-
telcos-unite-to-combat-the-growing-threat-of-tech-abuse. html
3. https://whatismyipaddress.com/tech-abuse-domestic-
violence
4. https://www.esafety.gov.au/key-topics/domestic-family-
violence
5. https://www.independent.co.uk/news/uk/home-
news/technology-domestic-abuse-refuge-brick-by- brick-b2628259.html

(Bài viết đăng ấn phẩm in Tạp chí TT&TT số 1+2 tháng 1+2 năm 2025)