Cha kể, AI viết, con nghe

Cha kể, AI viết, con nghe

Tối muộn, anh Khánh, một kỹ sư công nghệ tại TP. HCM, vừa đặt con lên giường vừa cầm điện thoại tạo truyện bằng Chat GPT. “Khi xem sách, bé thấy con capybara, loài gặm nhấm Nam Mỹ, và tò mò hỏi về nó. Tôi không biết nhiều, nên gõ vào Chat GPT: “Truyện capybara dạy tình anh em”. Trong vài giây, tôi có ngay truyện “Hai anh em capybara và dòng sông lũ”. Bé nghe chăm chú, rồi xin cha đọc lại lần hai”, anh kể.

Không chỉ riêng anh Khánh, ngày càng nhiều phụ huynh tại Việt Nam bắt đầu tận dụng sức mạnh của các công cụ AI như ChatGPT, Storyleo hay StoryBee để “sản xuất” truyện kể mỗi tối. Những câu chuyện có thể được cá nhân hóa theo tên, sở thích, bối cảnh địa phương hoặc thông điệp đạo đức mà phụ huynh muốn truyền đạt. Giá rẻ, thời gian nhanh, nội dung tùy chỉnh, đó là ba lý do chính khiến AI trở thành “người bạn đồng hành” mới trong hành trình nuôi dạy con.

Công nghệ hóa giờ kể chuyện

Các ứng dụng AI hiện đại cho phép người dùng chọn thể loại truyện (phiêu lưu, hài hước, giáo dục…), độ tuổi phù hợp, thậm chí bổ sung hình minh họa, giọng đọc và hiệu ứng âm thanh. Trẻ em vì thế dễ hứng thú hơn so với việc đọc một cuốn sách dài, thiếu tương tác.

“AI giúp tôi tạo truyện mới mỗi đêm mà không cần mua sách mới. Tôi có thể chủ động truyền dạy những giá trị tôi thấy quan trọng, như tình thân, lòng dũng cảm hay tinh thần hợp tác”, một phụ huynh tại Hà Nội chia sẻ. Theo một khảo sát không chính thức trên các diễn đàn cha mẹ, nhiều người cho biết họ tiết kiệm được thời gian, tiền bạc và thấy trẻ tiếp thu nhanh hơn khi truyện gắn với trải nghiệm cá nhân.

Nhưng… AI không biết yêu thương

Dù vậy, giới chuyên gia lại tỏ ra thận trọng. “AI có thể viết một câu chuyện hoàn chỉnh, thậm chí cảm động. Nhưng nó không thể lắng nghe tiếng thở dài của con bạn, không thể dừng lại để trả lời “Sao con thỏ lại buồn hả ba?”.

Tác giả thiếu nhi người Anh - Angela Proctor - từng lên tiếng rằng AI kể chuyện sẽ “đánh cắp ký ức tuổi thơ” nếu cha mẹ phó mặc hoàn toàn cho máy móc. Trẻ có thể nghe hiểu nội dung, nhưng thiếu sự kết nối cảm xúc - điều hình thành nên khả năng thấu cảm, lòng yêu thương và sáng tạo tự nhiên.

Nhiều nghiên cứu cũng cho thấy trẻ em phát triển ngôn ngữ và tư duy trừu tượng tốt hơn khi được nghe kể chuyện trực tiếp từ người thân, nhờ vào biểu cảm khuôn mặt, giọng điệu, cử chỉ và sự tương tác hai chiều. Trong khi đó, AI - dù giỏi bắt chước - vẫn là công cụ đơn tuyến, không phản hồi cảm xúc thực sự.

Dạy con thời AI: Kết hợp thay vì thay thế

Theo các nhà giáo dục, thay vì loại bỏ AI, phụ huynh nên học cách sử dụng công nghệ một cách chủ động và sáng suốt. AI có thể là “nguyên liệu thô” để cha mẹ tạo ra trải nghiệm giáo dục phong phú hơn cho con - nhưng vẫn cần sự tham gia cảm xúc từ người lớn.

Một cách tiếp cận hiệu quả là để trẻ cùng tham gia tạo truyện bằng AI, sau đó cùng cha mẹ đọc lại, chỉnh sửa, đặt câu hỏi và tưởng tượng tiếp phần kết. Như vậy, AI không thay thế mà trở thành “đối tác sáng tạo” trong hành trình phát triển trí tưởng tượng của trẻ.

Ngoài ra, dạy trẻ hiểu cơ bản về cách AI hoạt động, rằng nó không có cảm xúc, không có đạo đức riêng, là điều cần thiết để trẻ không ngộ nhận và có nền tảng tư duy phê phán từ sớm.

Kể chuyện là một trong những khoảnh khắc thiêng liêng nhất giữa cha mẹ và con cái, nơi lời nói trở thành cầu nối cảm xúc. Trong thời đại AI, công nghệ có thể hỗ trợ mạnh mẽ, nhưng không thể thay thế tình yêu thương. Giữ cho trẻ em một tuổi thơ với những câu chuyện có thật, không chỉ trên trang giấy hay màn hình, mà trong vòng tay cha mẹ, vẫn là điều không có cỗ máy nào làm được./.