Hệ thống thanh toán bù trừ tự động các giao dịch bán lẻ giá trị thấp tại Việt Nam (P2)

LỰA CHỌN MÔ HÌNH ACH TẠI VIỆT NAM

Qua nghiên cứu mô hình các nước trên thế giới và dựa vào thực trạng thanh toán cũng như nhu cầu thanh toán tại Việt Nam có thể thấy được những điểm hạn chế lớn nếu Việt nam cấp phép xây dựng cho nhiều đơn vị xây dựng, vận hành Hệ thống ACH. Cụ thể gồm:

-Khi xây dựng nhiều trung tâm ACH, mỗi đơn vị ACH sẽ chỉ tập trung vào khai thác một mảng dịch vụ nào đó (có trung tâm đẩy mạnh về thanh toán hóa đơn, trung tâm đẩy mạnh về thanh toán thuế...); dẫn đến một số ngân hàng, vì muốn cung cấp đầy đủ các tiện ích cho khách hàng, phải duy trì các kết nối tới tất cả trung tâm ACH gây lãng phí và tăng chi phí vận hành giám sát cho ngân hàng.

-Tồn tại nhiều bộ tiêu chuẩn kỹ thuật kết nối khác nhau khiến cho ngân hàng gặp khó khăn trong việc kết nối.

-Các thông tin về dịch vụ sẽ không hoàn toàn đồng nhất, biểu phí dịch vụ cũng như đối tượng khách hàng được sử dụng dịch vụ sẽ không đồng nhất với các nhóm khách hàng khác nhau dẫn tới việc khách hàng sẽ khó định hình được loại hình dịch vụ phù hợp gây hiệu ứng ngại và tránh dùng dịch vụ từ khách hàng.

-Cơ quan quản lý nhà nước sẽ khó khăn hơn trong việc thay đổi các quy chế thanh toán cũng như giám sát giao dịch thanh toán trong lãnh thổ Việt Nam vì cơ quan quản lý nhà nước cần phải làm việc với nhiều đơn vị ACH trước khi áp dụng chính sách mới.

-Gây lãng phí đầu tư xã hội do sẽ có nhiều doanh nghiệp cùng chạy đua đầu tư những hệ thống ACH khác nhau để thực hiện những chức năng giống nhau, cạnh tranh lẫn nhau.

Hơn thế nữa, từ quy mô thị trường thanh toán hiện tại tại Việt Nam, mục tiêu quản lý hoạt động thanh toán từ cơ quản quản lý nhà nước và việc tập trung hóa, chuyên môn hóa hoạt động thanh toán thì Việt nam nên chọn theo hướng chỉ giao việc triển khai xây dựng và vận hành hệ thống ACH cho một đơn vị duy nhất:

-Việt Nam là nước nhỏ, lượng thanh toán chưa nhiều, kể cả trong nhiều năm tới (trên thế giới chỉ có riêng Mỹ là có 2 hệ thống ACH do Mỹ là nước lớn với diện tích lớn, thị trường thanh toán đã phát triển từ đầu cách đây gần 100 năm).

-Chi phí đầu tư và vận hành 1 hệ thống ACH quốc gia là rất lớn. Ngoài ra, việc xây dựng hệ thống ACH dự phòng có chi phí không nhỏ hơn hệ thống chính.

-Hạ tầng truyền thông ở Việt Nam  phát triển rất tốt: nhiều nhà cung cấp dịch vụ cạnh tranh về tốc độ, chất lượng và giá. Mạng lưới phủ khắp cả nước giúp cho các ngân hàng/tổ chức tài chính có thể triển khai hệ thống ở các vùng khác nhau, rất thuận lợi cho việc thiết lập kết nối đến hệ thống ACH.

-Các ngân hàng Việt Nam đã đầu tư và nâng cấp hệ thống thanh toán nội bộ, dữ liệu được quản lý theo hướng tập trung nên dễ kết nối từ Hội sở chính đến hệ thống ACH.

-Hệ thống thanh toán IBPS hiện cũng chỉ có 1 trung tâm xử lý chính và 1 trung tâm dự phòng nhưng vẫn đảm nhiệm tốt vai trò là hệ thống thanh toán của quốc gia.

- Việc kết nối thanh toán giữa hệ thống ACH của Việt Nam với các nước khác chỉ qua một đầu mối duy nhất sẽ thuận tiện cho công tác quản lý điều hành.

MÔ HÌNH TỔNG THỂ VÀ CÁC YÊU CẦU NGHIỆP VỤ CỦA HỆ THỐNG ACH

Trung tâm ACH sẽ cùng với các tổ chức thành viên triển khai nhiều dịch vụ tài chính thay thế những dịch vụ đang phải thực hiện qua các hệ thống thanh toán song phương, đồng thời nghiên cứu triển khai, mở rộng nhiều dịch vụ mới.

Các dịch vụ qua trung tâm ACH được chia thành hai nhóm lệnh ACH Credit - giao dịch ghi có và ACH Debit - giao dịch ghi nợ:

Hệ thống ACH cần có các chức năng nghiệp vụ cụ thể như sau:

- Kết nối, xác thực và cấp quyền truy cập hệ thống cho các tổ chức thành viên; kết nối tới hệ thống IBPS thực hiện việc thanh quyết toán tổng giữa các thành viên tham gia. Trung tâm ACH Ngân hàng Nhà nước giám sát cảnh báo hoạt động của từng thành viên.

-Thiết lập và quản lý phiên giao dịch giúp cho trung tâm ACH và các thành viên tham gia có được sự linh động trong sử dụng dịch vụ và tối ưu hóa chất lượng dịch vụ.

-Quản lý hạn mức thanh toán giá trị thấp, quản lý thanh khoản sẽ giúp cho hệ thống ACH và các thành viên tham gia hoạt động được an toàn và hạn chế rủi ro. Mỗi thành viên tham gia kết nối sẽ được ấn định một hạn mức thanh toán giá trị thấp và dựa trên hạn mức hạn mức thanh toán giá trị thấp đầu ngày của mỗi thành viên mà sau mỗi phiên giao dịch, hệ thống ACH sẽ định lại hạn mức mới cho từng tổ chức đồng thời có phương án cảnh báo cho thành viên khi phát hiện vấn đề về thanh khoản đối với mỗi thành viên.

-Truyền nhận file/thông điệp giữa thành viên và trung tâm ACH; trong đó bao gồm các yêu cầu thanh toán; xác nhận thanh toán; yêu cầu tra soát cũng như nhiều file/lệnh khác phục vụ giám sát và quản trị.

-Xử lý lệnh thanh toán cho phép trung tâm ACH có sự linh động trong xử lý lệnh nhận được, bao gồm các bước từ việc phân tích lệnh, chuẩn hóa, tính toán hợp lệ cũng như các hạn mức thanh toán khác nhau trước khi cho lên hàng đợi gửi lệnh sang tổ chức nhận lệnh. Với chức năng này hệ thống ACH cũng sẽ tính toán số quyết toán tổng từng phiên để gửi lệnh thanh quyết toán giữa các tổ chức tham gia thông qua hệ thống IBPS.

-Các chức năng khác như: xử lý lệnh tra soát và trả lời tra soát; vấn tin giao dịch và xử lý giao dịch; cài đặt phí và tính phí; phòng ngừa rủi ro; thanh quyết toán, đối chiếu; thiết lập và quản lý phiên quyết toán; khôi phục, sao lưu dữ liệu; lập lệnh hủy thanh toán; lập lệnh đảo thanh toán; hoàn chuyển lệnh thanh toán.

MỘT SỐ GIẢI PHÁP XÂY DỰNG VÀ TRIỂN KHAI ACH

Triển khai hệ thống ACH tại Việt Nam cần một giải pháp đồng bộ từ nghiệp vụ, kỹ thuật, pháp lý, cơ chế chính sách, tổ chức quản lý, duy trì và vận hành:

-Giải pháp nghiệp vụ: Hệ thống ACH phải được xây dựng và thiết kế đáp ứng đầy đủ các yêu cầu chức năng nghiệp vụ đã nêu trên; vừa đơn giản hóa việc triển khai dịch vụ vừa dễ dàng bổ sung những dịch vụ phát sinh thực tế. Các thành viên tham gia hệ thống cùng phối hợp với trung tâm ACH cài đặt, chỉnh sửa kỹ thuật nghiệp vụ, đào tạo cán bộ nghiệp vụ, cán bộ vận hành để thực hiện các quy trình nghiệp vụ liên quan.

-Giải pháp kỹ thuật: Trung tâm vận hành ACH và tổ chức thành viên phối hợp xây dựng, chỉnh sửa hệ thống kỹ thuật phù hợp từ giải pháp về phần mềm, phần cứng, an toàn bảo mật, sao lưu dự phòng dữ liệu, giải pháp về kết nối truyền thông tại trung tâm vận hành hệ thống ACH cũng như tại tổ chức thành viên. Tổ chức thành viên tham gia hệ thống thực hiện việc chỉnh sửa hệ thống kỹ thuật về các nội dung chuẩn thông điệp/file cũng như việc định tuyến và lựa chọn những dịch vụ có thể sử dụng qua hệ thống ACH để cho phép xử lý các lệnh ghi có hoặc ghi nợ.

-Giải pháp về tổ chức, quản lý vận hành:  Cần xây dựng một trung tâm vận hành ACH với các bộ phận chuyên trách về kỹ thuật CNTT và nghiệp vụ như kế toán thanh toán và xử lý tra soát khiếu nại với chức năng xây dựng qui trình nghiệp vụ, xử lý thanh quyết toán với các thành viên, giải quyết các tranh chấp có thể phát sinh đối với giao dịch ngoại lệ; bộ phận kinh doanh với chức năng nghiên cứu phát triển sản phẩm, hỗ trợ khách hàng và triển khai các chương trình quảng bá truyền thông... Ngân hàng Nhà nước lựa chọn một đơn vị đủ năng lực, có chức năng nhiệm vụ phù hợp để giao thực hiện xây dựng, triển khai lắp đặt và quản lý vận hành hệ thống ACH.

-Giải pháp về cơ chế chính sách:  Để hệ thống ACH sớm được triển khai và đưa vào sử dụng thực tế, phát huy những mặt tích cực phục vụ nền kinh tế, Ngân hàng Nhà nước cần chỉ đạo các đơn vị liên quan tiến hành xây dựng và ban hành bộ quy tắc chung về hệ thống ACH, quy chế thành viên tham gia hệ thống ACH nhằm việc tạo những căn cứ pháp lý từ việc xét duyệt thành viên, hủy tư cách thành viên, các quy định về giải quyết tranh chấp giữa các thành viên với nhau, bảo đảm hài hòa lợi ích và sự tuân thủ các qui tắc giữa các bên tham gia hệ thống. Trung tâm vận hành ACH có trách nhiệm xây dựng, ban hành quy chế, quy trình kỹ thuật nghiệp vụ, quản lý vận hành hệ thống.

Tài liệu tham khảo

[1].Dummy ISO 20022.
[2].website của một số đơn vị triển khai ACH tại một số quốc gia trên thế giới.
[3].http://www.swift.com.
[4].http://www.iso20022.org.
[5].Các tài liệu khác về quy định của NACHA (Mỹ).

Tam Tinh