Ngày 5/12/2013, vị Tổng thống da màu đầu tiên của Nam Phi Nen-xơn Rô-li-la-la Man-đê-la, hiện thân cho tiến trình hòa giải dân tộc Nam Phi, đã qua đời ở tuổi 95. Ngọn đèn sinh mệnh của lãnh tụ vĩ đại ấy đã tắt, nhưng di sản ông để lại cho đất nước Nam Phi nói riêng, thế giới nói chung sẽ còn sáng mãi.
Nen-xơn Rô-li-la-la Man-đê-la, sinh ngày 18-7-1918, trong một gia đình tù trưởng thuộc bộ tộc Thêm-bu, ở vùng Tran-xkê-an, Nam Phi. Thời niên thiếu, những câu chuyện cổ tích về những người anh hùng đã nuôi dưỡng ý chí đấu tranh giải phóng người da đen trong tâm trí chàng trai trẻ. Nen-xơn Man-đê-la đã học các ngành chính trị học, nhân chủng học và luật học ở nhiều trường đại học ở Nam Phi, đồng thời tham gia các hoạt động chính trị.
Năm 1948, đảng Quốc gia của người da trắng chính thức lên nắm quyền tại Nam Phi, đồng thời ban hành chính sách phân biệt chủng tộc A-pác-thai và đàn áp người bản xứ. Nhiều thập niên sau đó, các đạo luật từ chối quyền công dân cơ bản của người da đen liên tiếp được thực thi. Các cơ sở giao thông và dân sự như xe buýt, hồ bơi công cộng, cầu đi bộ, chỗ đỗ xe, sân vườn, công viên, nhà vệ sinh công cộng, rạp chiếu phim... đều có biển chỉ dẫn "Dành cho người da đen" hoặc "Chỉ dành cho người da trắng". Không chỉ trong hoạt động xã hội, người da đen còn bị phân biệt đối xử và bị kỳ thị trong các hoạt động kinh tế, chính trị. Người da đen bị ngăn cấm thành lập các liên đoàn thương mại và phải ở trong các khu nhà tập trung ổ chuột nghèo nàn, bị kiểm soát ngặt nghèo trong các ngành khai mỏ, nông trại, nhà máy...
Đạo luật hà khắc ấy khiến Man-đê-la cùng những người bạn cùng chí hướng quyết định đứng về phía những người bị áp bức, kỳ thị. Man-đê-la sớm trở thành một người hoạt động tích cực trong phong trào chống chủ nghĩa A-pác-thai rồi gia nhập phong trào Đại hội Dân tộc Phi (ANC) năm 1942 và trở thành một thủ lĩnh không thể thiếu của ANC.
Năm 1956, Man-đê-la và 150 người khác bị bắt và kết tội phản quốc vì các hoạt động chính trị, nhưng về sau, họ được tuyên trắng án. Năm 1960, ANC bị đặt ra ngoài vòng pháp luật, buộc Man-đê-la phải lui vào hoạt động bí mật. Cũng năm 1960, cuộc đối đầu giữa người da đen và da trắng lên tới đỉnh điểm, khi 69 người da đen bị cảnh sát bắn chết trong cuộc thảm sát Sác-pơ-vin. Man-đê-la, lúc này là Phó Chủ tịch ANC, đã mở một chiến dịch ngầm phá hoại kinh tế. Rốt cuộc, ông bị bắt và bị buộc tội phá hoại cùng tội âm mưu lật đổ Chính phủ một cách bạo lực.
Tự bào chữa cho mình ở Tòa án Ri-vô-ni-a, Man-đê-la đã dùng chỗ đứng của mình để truyền tải lòng tin của ông về dân chủ, tự do và bình đẳng: "Tôi đã ấp ủ những lý tưởng của một xã hội dân chủ và tự do, trong đó tất cả mọi người sống hòa thuận và bình đẳng. Đó là lý tưởng mà tôi sống vì nó và sẵn sàng chết vì lý tưởng ấy".
Vào mùa đông năm 1964, ông bị kết án tù chung thân. Trong thời gian ở tù, Man-đê-la bị quản thúc trong buồng giam nhỏ hẹp chỉ có chiếc chăn trên sàn và chiếc xô vệ sinh. Ông phải lao động khổ sai ở mỏ đá vôi, cứ 6 tháng mới được nhận một lá thư và tiếp một người đến thăm. Trong tù, ông đã từng tuyên bố đanh thép rằng: "Trong suốt cuộc đời mình, tôi đã hiến dâng bản thân cho cuộc tranh đấu của người dân châu Phi. Tôi chống lại sự thống trị của người da trắng và tất cả những kẻ thống trị. Tôi ấp ủ trong lòng lý tưởng về một xã hội tự do và dân chủ, trong đó mọi người đều cùng nhau sống trong thuận hòa và có cơ hội ngang bằng. Đó là một lý tưởng tôi hy vọng sống vì nó và đạt nó. Nhưng nếu cần thiết, tôi cũng đã chuẩn bị chết vì lý tưởng này".
Trong suốt 27 năm bị giam cầm tại đảo Rốp-ben, rồi qua các nhà tù Pôn-xmo, Vích-to Véch-tơ, Man-đê-la vẫn kiên trì đấu tranh và thu phục được lòng mến mộ của các bạn đồng cảnh ngộ. Trong chốn lao tù, Man-đê-la đã xây dựng nên một hệ thống trường học làm cho nhà tù đảo Rốp-ben vốn thâm nghiêm trở thành trường "Đại học Man-đê-la". Sau khi được trả tự do vào ngày 11-2-1990, Man-đê-la đã lãnh đạo đảng của ông trong cuộc thương nghị để tiến tới một nền dân chủ đa sắc tộc vào năm 1994.
Ngày 27-4-1994, Nam Phi tổ chức cuộc bầu cử dân chủ đầu tiên và Nen-xơn Man-đê-la trở thành Tổng thống da đen đầu tiên ở đất nước Cầu Vồng và cũng là Tổng thống đầu tiên được bầu cử dân chủ theo phương thức phổ thông đầu phiếu. Ông đã lãnh đạo xây dựng Hiến pháp mới và thiết lập Ủy ban thừa nhận sự thật và hòa giải để điều tra các hoạt động vi phạm nhân quyền trước đó, đồng thời xây dựng các chính sách nhằm thúc đẩy cải cách ruộng đất, đấu tranh chống đói nghèo và phát triển mạng lưới phúc lợi xã hội.
Trong suốt nhiệm kỳ Tổng thống của mình, ông Man-đê-la đã thực hiện chuyển giao chế độ cầm quyền từ tay người da trắng thiểu số sang người da đen đa số. Ông đã tận dụng niềm đam mê thể thao của người Nam Phi để thúc đẩy hòa giải giữa người da đen và da trắng, khuyến khích người da đen ủng hộ đội bóng Rugby quốc gia từng bị ghét bỏ. Tổng thống Man-đê-la cũng có công lớn trong vực dậy nền kinh tế Nam Phi đang trên bờ sụp đổ.
Kết thúc nhiệm kỳ Tổng thống đầu tiên và cũng là duy nhất vào năm 1999, ông tiếp tục chiến đấu vì người nghèo và trẻ em bất hạnh thông qua các quỹ hỗ trợ mang tên mình. Ông còn thành lập Học viện Man-đê-la với tiêu chí hoạt động tập trung vào nghiên cứu, phát triển giáo dục, đào tạo để đảm bảo mọi trẻ em đều được hưởng nền giáo dục cơ bản. Hàng trăm dự án của Học viện đã được triển khai thành công và ngày càng nhân rộng. Ông cũng đi du lịch trên khắp thế giới, gặp gỡ các nhà lãnh đạo, đứng ra hòa giải cho cuộc xung đột tại CHDC Công-gô, đồng thời kêu gọi chiến dịch phòng, chống HIV/AIDS trên toàn thế giới. Ông cũng đóng một vai trò hết sức quan trọng để mang World Cup 2010 tới đất nước Nam Phi.
Trong suốt hơn 4 thập kỷ hoạt động không ngừng nghỉ, ông đã vinh dự nhận được hơn 250 giải thưởng, trong đó có giải thưởng Nô-ben Hòa bình. Tôn vinh công lao to lớn của cựu Tổng thống Nen-xơn Man-đê-la không chỉ đối với nhân dân Nam Phi, mà còn cả phong trào đấu tranh giải phóng dân tộc, chống đói nghèo, thúc đẩy hòa bình và hòa giải trên toàn thế giới. Năm 2009, Đại hội đồng Liên hợp quốc tuyên bố, ngày 18/7 (ngày sinh của ông) hằng năm là Ngày Quốc tế Nen-xơn Man-đê-la với thông điệp là "Man-đê-la đã dành 67 năm cuộc đời cho cuộc đấu tranh vì công bằng xã hội. Chúng ta hãy dành 67 phút trong ngày này để thay đổi thế giới quanh mình".
Nen-xon Man-de-la vĩ đại vì ông luôn bênh vực kẻ yếu, không bao giờ khuất phục trong cuộc đấu tranh vì quyền con người. Ông còn vĩ đại bởi, sau khi cách mạng thành công, đã xây dựng cho đất nước một thiết chế dân chủ lành mạnh, và ông là người thực hiện nghiêm túc nhất quy luật của nền dân chủ đó. Nhưng trên tất cả, là nguyên nhân dẫn đến một tầm vóc Man-đê-la như hôm nay, đó là ông đã chiến thắng được hận thù, ích kỷ, để không thực hiện những cuộc trả thù thường thấy ở những kẻ mới vừa chiến thắng.
Kỷ niệm 100 năm sinh của ông, một con người vĩ đại trên thế giới, Bộ Thông tin và Truyền thông quyết định phát hành bộ tem bưu chính “Nen-xơn Man-đê-la” nhân kỷ niệm 100 năm sinh của ông.
