Cuốn sách về triết học bán chạy nhất từ trước tới nay

Trung tâm Văn hóa Pháp tại Hà Nội - L’Espace và Nhà xuất bản (NXB) Tri Thức vừa ra mắt bạn đọc cuốn sách "Chuyên luận nhỏ về những phẩm hạnh lớn" của tác giả André Comte-Sponville, dịch giả: Phạm Thị Thật, Nguyễn Thị Thu Hòa, Phan Thị Tình.

Nhà triết học Spinoza từng nói, truyền dạy phẩm hạnh tốt hơn là lên án thói hư tật xấu, niềm vui tốt hơn nỗi buồn, ngưỡng mộ tốt hơn khinh thị, gương sáng tốt hơn điều xấu hổ.

Có một thực tế mà ai cũng dễ dàng nhận thấy là ngày nay người ta ít nói về phẩm hạnh. Hai từ "phẩm hạnh" dần trở thành một khái niệm hoặc có vẻ như lỗi thời hoặc hàm ý một cấp độ đạo đức siêu việt.

Nếu ai từng nghĩ hai từ phẩm hạnh luôn bao hàm ý tốt sẽ phải suy ngẫm lại khi đọc những phân tích cho thấy tính hai mặt của hầu hết các phẩm hạnh trong Chuyên luận nhỏ về những phẩm hạnh lớn.

Cuốn sách gồm 18 chuyên luận: lễ phép, chung thủy, cẩn trọng, tiết độ, quả cảm, công bằng, hào hiệp, trắc ẩn, khoan dung, biết ơn, khiêm nhường, đơn giản, bao dung, thuần khiết, dịu dàng, thành thực, hài hước, tình yêu.

Tác giả mở đầu cuốn sách bằng việc xác định ý nghĩa và vị trí đích thực của hai từ phẩm hạnh dựa trên cơ sở những định nghĩa đã được các triết gia cổ đại thiết lập. Rút cục, phẩm hạnh là gì? Câu trả lời: là một hoạt lực, là một khả năng hành động ưu việt. Chẳng hạn phẩm hạnh của con dao là chặt cắt sắc bén, phẩm hạnh của một phương thuốc là chữa bệnh hiệu quả, phẩm hạnh của con người là hành động có nhân tính…

Từ đây, tác giả chọn ra 18 phẩm hạnh để luận bàn. Đó là những phẩm hạnh mà ông cho là quan trọng và cần thiết ở mỗi người, quan trọng và cần thiết với xã hội loài người.

Với mỗi phẩm hạnh, tác giả gọi tên và chỉ ra phẩm hạnh ấy được biểu hiện như thế nào, vì sao nó cần thiết và vì sao người ta không dễ có được nó. Nói cách khác, cuốn sách ra đời không nhằm mục đích rao giảng đạo đức mà chỉ nêu ra những nguyên tắc ứng xử và giá trị chuẩn mực về đạo đức, giúp người đọc suy ngẫm, tự soi lại mình, tự phán xét mình.

Chúng ta hoàn toàn hiểu rằng suy ngẫm về phẩm hạnh thôi chưa đủ để khiến ta trở thành người có phẩm hạnh, vấn đề quan trọng là phải thực thi phẩm hạnh. Thế nhưng suy ngẫm về phẩm hạnh là bước khởi đầu cần thiết, giúp chúng ta biết khiêm nhường về mặt trí tuệ trước sự phong phú của tri thức và truyền thống, biết khiêm nhường về mặt đạo đức trước sự thật hiển nhiên là chúng ta thiếu hầu hết các phẩm hạnh nhưng lại không thể chấp nhận sự thiếu hụt ấy. Đây chính là mục đích, đồng thời cũng là giá trị của chuyên luận này.

18 mục cấu thành Chuyên luận được sắp xếp không phải theo trật tự alphabet mà người ta thường thấy, cũng không phải theo trật tự phân loại trên dưới. Tác giả mở đầu bằng một phẩm hạnh chưa hẳn thuộc về đạo đức là lễ phép và kết thúc bằng một phẩm hạnh không còn thuộc về phạm trù đạo đức là tình yêu.

Đọc cuốn sách để tiếp cận các triết gia nổi tiếng

Tác giả cuốn sách Andre Comte Sponville muốn thông qua cách sắp xếp trên để đưa ra một giả định về lộ trình hình thành đạo đức và về mối liên hệ giữa các phẩm hạnh. Theo đó, đạo đức con người bắt đầu từ lễ phép - một hành vi chưa được gọi là phẩm hạnh nhưng là nguồn gốc chuẩn bị cho các phẩm hạnh. Nó được tiếp tục bởi nghĩa vụ ghi nhớ thể hiện qua lòng chung thủy và bốn phẩm hạnh trọng yếu là cẩn trọng, quả cảm, tiết độ và công bằng.

Nó được nhân lên bởi những phẩm hạnh mang tính nhân văn như hào hiệp, trắc ẩn, khoan dung và bao dung, bởi những phẩm hạnh khiến người ta trở nên đáng mến hơn như biết ơn, khiêm nhường, đơn giản, thuần khiết, trung thực và hài hước.

Cuối cùng, tất cả mọi phẩm hạnh ấy có thể quy tụ trong tình yêu - một trạng thái cảm xúc không còn thuộc về phạm trù phẩm hạnh nữa nhưng có khả năng bao quát mọi phẩm hạnh, chỉ đạo mọi phẩm hạnh; "tình yêu là tổng hòa của mọi phẩm hạnh".

Đọc "Chuyên luận nhỏ về những phẩm hạnh lớn", người đọc sẽ có dịp tiếp cận hầu hết các triết gia nổi tiếng xuyên suốt mọi thời đại, từ Aristote, Spinoza, Epicure đến Motaigne, Kant, Nietzsche, Alain hay Sartre…

Thành công của cuốn sách được thể hiện trước tiên qua sự tiếp nhận của độc giả Pháp. Ngay khi xuất hiện năm 1995, sách đã gây được tiếng vang lớn, là cuốn sách về triết học bán chạy nhất từ trước tới nay.

Tiếp đến là hàng loạt lần tái bản dưới các hình thức khác nhau bởi các NXB khác nhau: Puf (1999), Seul (2001, 2006), Pointdeux (2011), Points (2014), Livre De Poche (2018). Ngoài ra, NXB Livraphone cho ra mắt hai phiên bản sách nói MP3: 2005 (do NXB thực hiện) và 2008 (do chính tác giả thực hiện).

Bên cạnh đó, cuốn sách đã được dịch ra nhiều thứ tiếng trên thế giới.

Andre Comte-Sponville là cựu sinh viên trường Đại học Sư phạm, thạc sĩ triết học. Andre Comte-Sponville giảng dạy tại trường Đại học Paris 1 (Panthéon-Sorbonne). Ông có hai tác phẩm khác được PUF xuất bản là Luận về thất vọng và thanh thản và Từ điển triết học.