Liên minh học thuật từ Bảo tàng

Bảo tàng - không gian học thuật đang chuyển động

Lễ ký kết Biên bản thỏa thuận hợp tác trong lĩnh vực nghiên cứu khoa học giữa Bảo tàng Thiên nhiên duyên hải miền Trung với các khoa chuyên môn thuộc Đại học Huế cùng đội ngũ cộng tác viên là các thầy cô, chuyên gia, nhà khoa học không chỉ làm một việc mang tính kết nối mà còn xây dựng được mạng lưới học thuật sống, với trung tâm là các mẫu vật và cánh tay nối dài là những nhà khoa học giàu chuyên môn, những giảng viên đại học, những người am hiểu thiên nhiên từ kinh nghiệm và dữ liệu thực địa.

Sự chuyển động này càng trở nên có ý nghĩa khi đặt trong bối cảnh Huế là trung tâm giáo dục và khoa học hàng đầu của cả nước, với hệ thống Đại học Huế nổi tiếng về chất lượng đào tạo, đứng thứ 3 toàn quốc về số lượng giáo sư, tiến sĩ và có nhiều đóng góp quan trọng trong phát triển khoa học công nghệ quốc gia. Việc một Bảo tàng địa phương tiên phong bắt tay hợp tác với các đơn vị đầu ngành đã tạo nên một mô hình hiếm thấy, khi học thuật không còn khép kín trong giảng đường, mà lan tỏa từ những nền tảng di sản và không gian công cộng như chính vai trò Bảo tàng đang đảm nhận.

Không gian học thuật này không mới về khái niệm, nhưng mới về cách làm, bởi nó được hình thành ngay bên trong một Bảo tàng địa phương. Trong bối cảnh nhiều thiết chế văn hóa đang tìm lại vai trò của mình trong xã hội số, Bảo tàng Thiên nhiên duyên hải miền Trung đã tự định vị lại như một “máy chủ tri thức tự nhiên” của vùng, nơi lưu giữ nguyên bản các giá trị mà con người hiện đại đang muốn tìm lại sự gắn kết với thiên nhiên, với không gian sống, và với các quy luật nền tảng.

Liên minh học thuật không chỉ phù hợp với Huế mà còn là gợi ý cho nhiều địa phương khác muốn phát huy giá trị di sản và tài nguyên tự nhiên tại chỗ. Thay vì chỉ trông đợi vào các trung tâm nghiên cứu lớn, các tỉnh/thành hoàn toàn có thể chủ động hình thành những không gian khoa học mở từ chính bảo tàng địa phương, nơi kết nối nghiên cứu, giáo dục và cộng đồng một cách thiết thực và bền vững.

Trong thời đại liên ngành và trí tuệ nhân tạo, Bảo tàng với vai trò lưu giữ mẫu vật chính là nơi khởi đầu cho các chuỗi dữ liệu sinh học, địa chất, môi trường. Khi được số hóa và kết nối mở, những dữ liệu “đầu nguồn” này trở thành nền tảng quan trọng cho các nghiên cứu khí hậu, vật liệu mới, giáo dục STEM và công nghệ sinh học. Liên minh này không chỉ mở rộng tri thức, mà còn góp phần nâng tầm vai trò Bảo tàng trong chiến lược phát triển khoa học công nghệ cấp địa phương.

Từ phòng trưng bày đến nền tảng dữ liệu sống cho khoa học ứng dụng

Đặt trong dòng chảy của các định hướng lớn từ Nghị quyết 57, đến Chương trình hành động số 115-CTr/TU của Thành ủy, Kế hoạch số 208/KH-UBND của UBND thành phố và kế hoạch công tác của Sở Khoa học và Công nghệ thành phố Huế, vai trò của Bảo tàng không còn dừng lại ở việc “giữ gìn” mà đang được định hình như một thiết chế khoa học công nghệ đặc thù, nơi lưu trữ, kích hoạt và kết nối tri thức đa ngành.

Phó Giám đốc Sở KH&CN thành phố Huế Nguyễn Kim Tùng nhận định: Hiện nay, Chính phủ đang định hướng phát triển ngành Công nghệ bán dẫn, trong đó địa chất cũng là một lĩnh vực liên quan sâu sắc. Bảo tàng hiện đang lưu giữ nhiều mẫu vật địa chất có giá trị, đây có thể là một hướng phát triển tiềm năng, góp phần vào những định hướng chiến lược lâu dài của đất nước.

Bên cạnh đó, việc triển khai các nhiệm vụ nghiên cứu khoa học nay đã được số hóa, đơn giản hóa qua Cổng thông tin điện tử của Sở, tạo điều kiện cho giảng viên và chuyên gia đề xuất nghiên cứu trực tuyến, góp phần xây dựng hệ sinh thái nghiên cứu mở, hiện đại và phản hồi nhanh với thực tiễn địa phương.

Trong thời gian qua, Bảo tàng Thiên nhiên duyên hải miền Trung đã không ngừng khẳng định vị thế thông qua nhiều hoạt động đa dạng và thiết thực như: tổ chức các trưng bày chuyên đề, tọa đàm khoa học, chương trình giáo dục trải nghiệm cho học sinh sinh viên, thu hút hàng ngàn lượt người dân và du khách tham quan. Bảo tàng cũng là đơn vị tiên phong trong việc đưa các ứng dụng công nghệ vào hoạt động trưng bày, giáo dục và bảo tồn, qua đó góp phần nâng cao nhận thức cộng đồng về giá trị thiên nhiên và khoa học.

Đặc biệt, sự quan tâm của lãnh đạo địa phương dành cho Bảo tàng ngày càng rõ nét, thể hiện qua các chỉ đạo cụ thể, sự hiện diện trong các sự kiện và hỗ trợ định hướng phát triển. Phó Chủ tịch Thường trực UBND thành phố Huế Nguyễn Thanh Bình nhấn mạnh: không gian Bảo tàng cần được thiết kế với câu chuyện xuyên suốt, chia chủ đề hợp lý, ứng dụng công nghệ tương tác, trò chơi, hình ảnh, âm thanh để học sinh có thể học bằng trải nghiệm, khám phá thiên nhiên một cách trực quan.

Phó Chủ tịch Thường trực UBND thành phố Huế định hướng cải tạo tổng thể theo lộ trình mở đầu bằng phòng giới thiệu chung, phân tuyến theo chủ đề, trang trí sinh động, trẻ trung, tích hợp công nghệ, hình ảnh, trải nghiệm thực tế. Trước mắt, tập trung phát triển Bảo tàng tại cơ sở hiện tại theo hướng ổn định, phù hợp đặc thù giáo dục trải nghiệm, trước khi triển khai khu trung tâm theo quy hoạch Đề án phát triển bảo tàng. Cùng với đó, nghiên cứu vận hành tinh gọn, thân thiện, phục vụ chu đáo du khách và người dân, hướng tới mô hình bảo tàng số, bảo tàng ảo đa lựa chọn với toàn bộ mẫu vật được số hóa, qua đó bổ trợ đắc lực cho các hoạt động nghiên cứu, giáo dục và kết nối học thuật mà Bảo tàng đang triển khai.

Phó Chủ tịch Thường trực UBND thành phố Huế định hướng cải tạo tổng thể theo lộ trình mở đầu bằng phòng giới thiệu chung, phân tuyến theo chủ đề, trang trí sinh động, trẻ trung, tích hợp công nghệ, hình ảnh, trải nghiệm thực tế. Trước mắt, tập trung phát triển Bảo tàng tại cơ sở hiện tại theo hướng ổn định, phù hợp đặc thù giáo dục trải nghiệm, trước khi triển khai khu trung tâm theo quy hoạch Đề án phát triển bảo tàng. Cùng với đó, nghiên cứu vận hành tinh gọn, thân thiện, phục vụ chu đáo du khách và người dân, hướng tới mô hình bảo tàng số, bảo tàng ảo đa lựa chọn với toàn bộ mẫu vật được số hóa, qua đó bổ trợ đắc lực cho các hoạt động nghiên cứu, giáo dục và kết nối học thuật mà Bảo tàng đang triển khai.

Tất cả những yếu tố đó cho thấy, Bảo tàng đang ngày càng tiệm cận với vai trò là một trung tâm nghiên cứu khoa học liên ngành, một đầu mối tri thức kết nối học thuật, giáo dục, cộng đồng, xứng đáng với vị thế vùng và phù hợp với vai trò của Huế, cái nôi giáo dục, khoa học, văn hóa đặc sắc của cả nước.

Một phiến đá có thể chỉ là một mảnh trầm tích nếu nằm yên, nhưng nếu được đặt đúng vào tay người nghiên cứu, nó có thể trở thành nền móng cho những ứng dụng công nghệ mới. Nếu không chỉ giữ mẫu vật, mà biết kết nối và chia sẻ, Bảo tàng sẽ trở thành nơi tri thức sống lại, sinh sôi, phát triển và tạo giá trị mới cho cộng đồng. Và liên minh học thuật tại Huế có thể chính là bước đầu tiên cho một hành trình mà ở đó, tri thức không chỉ sống lại mà còn được lan truyền, nhân lên và thắp sáng tương lai từ chính di sản./.