Nhà công nghệ và nhà báo: Ai đang định hướng thông tin đến độc giả? (P2)

LÀM SAO ĐỂ CÁC NHÀ THIẾT KẾ "NGÁCH" TỰ NHÌN NHẬN ĐƯỢC BẢN THÂN?

Trong giới công nghệ, những nhà thiết kế sản phẩm đọc tin tức thuộc loại ở giữa người làm nội dung thuần túy và người tạo trải nghiệm người dùng và họ được gọi là "những nhà thiết kế ngách“ (interstitial designers). Nhóm nghiên cứu muốn mô tả ranh giới công việc của các nhà thiết kế ứng dụng đọc tin tức: Làm thế nào họ thấy được những điểm giống và khác biệt với nhau và với các nhà báo? Kết quả cho thấy 4 yếu tố về ranh giới công việc mà họ mô tả về bản thân, công nghệ, vai trò của họ trong lĩnh vực thiết kế công nghệ tin tức:

(1)Hạ tầng nhẹ (light) thay cho hạ tầng nặng (heavy):   Một số nhà thiết kế mô tả rằng họ thấy mình có "không gian" tác nghiệp mở hơn so với các tòa soạn báo truyền thống, thu hút đuợc nhiều nguời không chuyên báo chí đóng góp nội dung cho dịch vụ của họ. Một nhà đồng sáng lập của Storify so sánh sự tuơng phản giữa công ty của mình với hãng thông tấn AP nhung theo cách đua ra một loạt câu hỏi mới "Bạn sẽ làm gì nếu muốn tái tạo một hãng AP mới của hôm nay? Liệu bạn sẽ xây dựng dịch vụ tin tức mới bằng cách thuê hàng loạt văn phòng trên khắp thế giới, thuê nhân viên, phiên dịch, trợ lý, tài xế và tạo ra tất cả hạ tầng này rồi sau đó mới gửi các phóng viên đi khắp nơi nhu AP đã làm?". Không, họ đã làm theo cách tạo ra một AP mới dựa trên "thu thập trên mạng xã hội; xây dựng một platform cho phép các nhà báo, nguời viết blog hoặc bất kỳ ai thực sự muốn tìm kiếm những gì tốt nhất từ mạng xã hội và trí tuệ con nguòi". Họ có mục tiêu giống nhu AP về sức mạnh và khả năng tiếp cận toàn cầu nhung không sử dụng hạ tầng "nặng" nhu AP.

(2)Nhà thiết kế ứng dụng thay cho truyền thông chính thống:   Các nhà thiết kế ứng dụng tin tức ghi dấu ấn cho lĩnh vực của mình bằng sự khác biệt, đồng thời tự vệ chống lại sự phê phán từ các phuơng tiện truyền thông chính thống. Một nhà quản lý cấp cao của Google News cho biết, những gì họ đang làm giống với những gì mà báo chí vẫn luôn làm: "Một mặt, tôi có thể nhìn vào những hoạt động tổng hợp tin tức và nói rằng, không thể lấy mất công sức của người khác (báo chí chính thống). Mặt khác, có thể thấy tin tức phần lớn là sản phẩm phái sinh, nghĩa là luôn có những số liệu thực tế và nghiên cứu bổ sung làm tăng giá trị tin gốc". Các nhà thiết kế khác nói, họ là đối tác của các cơ quan báo chí. Một lập trình viên của News.me cho biết: "Chúng tôi muốn tìm ra cách cho các tòa soạn nhu tạp chí Times có đuợc những gì họ muốn, nội dung nào kiếm đuợc tiền [4], thông tin về nội dung mà độc giả thích đọc. Chúng tôi có thể thiết lập những địa điểm mà độc giả có thể đọc báo New York Times, ở những nơi họ cảm thấy yêu thích ... Rõ ràng là báo New York Times đuợc huởng lợi nhờ hệ sinh thái bao gồm cả chúng tôi". Các nhà thiết kế ứng dụng đọc tin duờng nhu đang cố gắng vừa tạo sự khác biệt giữa họ với phuơng tiện truyền thông chính thống trong khi đồng thời vừa mô tả các ứng dụng của mình là đồng nhất với cách đua tin khác mà ngành báo chí vẫn tin tuởng.

(3)Phát hiện tin (curation) thay cho tổng hợp tin: Ranh giới phân biệt giữa phát hiện tin và tổng hợp tin đang xuất hiện ngày càng nhiều hơn. Một số nhà thiết kế say sua tranh luận rằng, họ không chỉ là "nhà tổng hợp tin tức thuần túy" mà thay vào đó, họ tìm kiếm và phát hiện những "tín hiệu" phức tạp từ mạng xã hội và mẫu hành vi đọc tin của độc giả đuợc thể hiện trong dữ liệu đặc tả (metadata), nghĩa là thời gian đọc tin, thể loại tin, thậm chí bạn của độc giả đã đọc gì [5]. Ví dụ, News.me phân biệt mình với mô hình đọc tin RSS cơ bản: "Nhiều nguời nghĩ rằng RSS là tuơng lai của việc đọc tin tức. Nhung mô hình này sẽ không thể tiếp tục đuợc nữa. Hiện nay, có những ứng dụng đọc tin trên iPhone và iPad, nhất là Flipboard và Pulse. Đó chỉ đơn giản là các bộ tổng hợp tin RSS. Đến thời điểm này, họ không thực sự làm đuợc gì ở nền tảng phía sau ngoài việc thay đổi cách hiển thị nội dung". Các nhà thiết kế cho biết thuật toán của họ cung cấp một dạng phát hiện tin tức dựa theo tín hiệu quan trọng (critical signal-driven curation) - sự khác biệt chủ yếu so với cách chỉ đơn giản là bộ tổng hợp tin tức.

(4)Nhà thiết kế ứng dụng không phải là người gác công (gatekeeper): Cuối cùng, các nhà thiết kế mô tả sự thất vọng của họ vì không có đuợc sự kiểm soát cuối cùng trong quy trình xuất bản và phân phối các ứng dụng của mình. Họ không được làm người gác cổng mà phải phụ thuộc người gác cổng là các nhà sở hữu và vận hành các kho ứng dụng. Một nhà thiết kế cao cấp của AOL Editions cho biết: "Tôi cho rằng có lẽ người quan trọng nhất ở đây là hãng Apple với vai trò người gác cổng tin tức. Ví dụ, tôi vẫn bất mãn vì họ đã không cho ứng dụng của chúng tôi vào Newsstand với lý do chúng tôi đang tổng hợp nội dung“.

THU HẸP KHOẢNG CÁCH GIỮA NHÀ BÁO VÀ NHÀ THIẾT KẾ PHẦN MỀM

Nhiều nhà thiết kế phần mềm nói rằng, báo chí truyền thống là hoạt động có tính chất tập trung vào thông tin và cần cung cấp cho độc giả những góc nhìn cá nhân hóa hơn trong sự quá tải dữ liệu trên Internet hiện nay. Họ mô tả độc giả theo cách giống với người tiêu dùng và đặt mục tiêu thiết kế đáp ứng nhu cầu và mong muốn của khách hàng. Họ đánh giá sự thành công theo quy mô độc giả. Một số nhà thiết kế đặt câu hỏi về sự cần thiết trong mối quan hệ của mình với giới báo chỉ, tự tách xa khỏi những gì mà họ xem là hạ tầng phức tạp và lỗi thời của báo chí. Thay vào đó, họ hướng đến mục tiêu tạo ra kiến trúc "nhẹ“ sử dụng lực lượng tham gia theo phương thức nguồn lực đám đông (crow-sourced) để làm công việc của các nhà báo chuyên nghiệp. Do vậy, thay vì chỉ đơn giản nhìn vào khoảng cách giữa thuật toán và biên tập viên, giữa phát hiện tin và tổng hợp tin, giữa báo chí "cũ“ và báo chí "mới", chúng ta đã thấy sự pha trộn phức tạp của vấn đề. Việc thiết kế ứng dụng tin tức dường như đang tạo thành một nhóm tổ chức mới nổi lên: một cộng đồng các tổ chức tham gia vào các hoạt động chung và chịu sự quản lý của pháp luật chuyên ngành cũng như sức ép về danh tiếng.

Mặc dù đây mới chỉ là những bước đi ban đầu nghiên cứu về sự lai ghép giữa báo chí và các nhà thiết kế công nghệ, phần lớn trong số việc nhà công nghệ đang làm chắc chắn giống với một công việc đang ở lằn ranh giới và đó được xem là đặc điểm chủ yếu của báo chí trực tuyến đương thời.

Nghiên cứu của Facebook và những thảo luận nảy sinh từ đó đã nhấn mạnh nhu cầu mà các nhà báo cần hiểu về cách thức những tín hiệu xuất hiện từ mạng xã hội cần được diễn giải, xử lý hoặc kiếm ra tiền bằng platform tương tự như Facebook. Nhưng nó cũng cho thấy nhu cầu của các nhà báo cần nhiều cuộc đối thoại hơn với các nhà thiết kế phần mềm bên ngoài các phòng tin tức của riêng mình: trao đổi về sự phân cách giữa thuật toán và công việc biên tập. Những thuật toán nằm ngoài tổ chức của tòa soạn báo đang tạo nên vấn đề mới về trách nhiệm đạo đức báo chí dành cho nhà công nghệ.

Tài liệu tham khảo

[1].Designer or Journalist: Who shapes the news you read in your favorite apps? September 2014, http://www.niemanlab.org.
[2].Facebook bị chỉ trích vì bí mật nghiên cóu nguòi dung, http:// chuyentrang.tuoitre.vn.
[3]. Facebook’s ‘Newspaper’ Ambitm Could Be Trouble For Media, http://www. businessinsider.com.
[4].How to be literate in what's changing Journalism, http://pressthink.org.
[5].Remember this advice for news curation, https:// www.journalism.co.uk.

Hà Phương

(TC TTTT Kỳ 2/12/2014)