Trọng tâm của báo cáo PAPI
Báo cáo PAPI 2019 công bố mới đây cho thấy, ngay cả trước khi Việt Nam bị ảnh hưởng của dịch Covid-19, nghèo đói, tăng trưởng kinh tế và môi trường là những vấn đề người dân quan ngại nhất. Báo cáo cũng nêu bật những tiến bộ rất đáng khích lệ trong quản trị điều hành và hành chính công nhằm đáp ứng nhu cầu của người dân và góc nhìn sâu sắc về các lĩnh vực cải cách của gần một thập kỷ. Đây là những thông tin hữu ích đối với các nhà hoạch định chính sách trong năm 2020 - năm bản lề đóng góp cho giai đoạn phát triển mới của Việt Nam.
Báo cáo PAPI năm 2019 khảo sát 14.138 công dân Việt Nam được lựa chọn ngẫu nhiên trên toàn bộ 63 tỉnh/thành. Các kết quả phân tích từ trải nghiệm và lăng kính của người dân cung cấp thông tin cho chương trình nghị sự phát triển bền vững của quốc gia và các nhà hoạch định chính sách vào thời điểm quan trọng khi Việt Nam đang xây dựng Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội cho thập kỷ tới cũng như giải quyết khủng hoảng kép về y tế và kinh tế toàn cầu do đại dịch Covid-19 gây ra.
Trong bối cảnh này, bà Cailtin Wiesen, Đại diện Thường trú Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc (UNDP) tại Việt Nam nhấn mạnh tại lễ công bố trực tuyến: "Báo cáo PAPI 2019 nêu bật giá trị trong việc đánh giá các cải cách về quản trị và hành chính công của một thập kỷ và so sánh hiệu quả quản trị đối với các mục tiêu quốc gia và phát triển bền vững trong đó ghi nhận cải thiện ở hầu hết các lĩnh vực quản trị. Quan trọng hơn, các kết quả mang tính đại diện quốc gia về những vấn đề người dân quan ngại nhất bao gồm nghèo đói và mất việc làm, và đánh giá của người dân về những ưu tiên cải cách gần đây trong kiểm soát tham nhũng và quản trị điện tử cung cấp góc nhìn hữu ích cho các nhà hoạch định chính sách khi Việt Nam bước sang giai đoạn hồi phục sau dịch Covid-19".
Bà Cailtin Wiesen, Đại diện Thường trú Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc tại Việt Nam
Trong 10 năm qua, chỉ số PAPI đã thu thập và phân tích quan điểm cũng như kinh nghiệm của công dân Việt Nam để đánh giá các nỗ lực của chính phủ trong việc thúc đẩy dân chủ cơ sở, cải cách hành chính công, kiểm soát tham nhũng, trách nhiệm, minh bạch và bảo vệ môi trường. Đây là tất cả những nỗ lực quan trọng để giúp Việt Nam đạt được sự phát triển bền vững.
Những vấn đề được người dân quan tâm nhất
Báo cáo PAPI trong 5 năm gần đây, "nghèo đói" luôn là mối quan ngại lớn nhất của người dân Việt Nam và năm 2019 cũng không là ngoại lệ đối với gần 1/4 người tham gia khảo sát PAPI. "Lao động và việc làm" tiếp tục nằm trong nhóm 4 vấn đề người dân quan ngại nhất từ năm 2015, bất chấp nền kinh tế tăng trưởng nhanh và tạo ra nhiều việc làm mới.
Những quan ngại này có khả năng gia tăng trong những tháng tới khi có nhiều người dân bị ảnh hưởng bởi đại dịch Covid-19. Kết quả PAPI cho thấy công dân không có bảo hiểm xã hội (BHXH) nhìn nhận nghèo đói là vấn đề cấp bách. Thiếu chắc chắn về nguồn lực dự phòng trong tương lai dường như khiến người dân lo lắng hơn. Gói hỗ trợ an sinh xã hội chưa có tiền lệ ước tính 2,6 tỷ USD được Ủy ban Thường vụ Quốc hội nhất trí dự kiến hỗ trợ khoảng trên 10% dân số sẽ giúp giải quyết một số vấn đề này.
Bà Cailtin Wiesen cho rằng: "Những phát hiện của PAPI năm 2019 tiếp tục kêu gọi sự quan tâm lâu dài đến mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế, giảm nghèo và bảo vệ môi trường. Mặc dù Việt Nam tăng trưởng nhanh chóng trong những năm gần đây, giảm nghèo đã đứng đầu danh sách những mối quan tâm quan trọng nhất trong khi việc làm và việc làm vẫn nằm trong top 4 kể từ năm 2015. Năm 2019, nghèo đói được gần 1/4 số người trả lời PAPI coi là mối quan tâm quan trọng nhất. Công dân không có BHXH quan tâm nhiều hơn đến việc rơi vào nghèo đói và những người trong ngành nông nghiệp bày tỏ ít hài lòng hơn về tình hình kinh tế hộ gia đình của họ. Khi Việt Nam chuẩn bị chuyển sang giai đoạn phục hồi từ Covid-19, dân số dễ bị tổn thương có thể còn lo ngại hơn về nghèo đói và mất việc làm do đại dịch.".
Vấn đề môi trường tiếp tục là quan ngại lớn của người dân, đứng thứ 3 trong năm 2019. Điều này hàm ý môi trường đã trở thành vấn đề nóng đối với người dân Việt Nam. Kết quả này nhấn mạnh tầm quan trọng của ưu tiên phản ứng chính sách đối với vấn đề chất lượng không khí và nguồn nước giảm sút. Ở hầu hết các tỉnh thành, người dân tham gia khảo sát phản ánh chất lượng không khí giữ nguyên hoặc giảm đi.
Cần thúc đẩy bình đẳng giới
Báo cáo PAPI năm nay dành một chương để phân tích về "vấn đề giới và lãnh đạo". Việt Nam sẽ tổ chức cuộc bầu cử Quốc hội và HĐND các cấp trong năm 2021, báo cáo PAPI 2019 tìm hiểu liệu định kiến giới của cử tri dẫn tới có ít lãnh đạo nữ được bầu chọn trong các cuộc bầu cử trước. Kết quả cho thấy cử tri có định kiến mạnh mẽ đối với phụ nữ trong vai trò lãnh đạo, đặc biệt ở cấp thôn, tổ dân phố - nơi được coi là một trong những cấp thẩm quyền có tác động quan trọng nhất đến đời sống của người dân. Định kiến giới đối với phụ nữ cho vị trí trưởng thôn/tổ trưởng tổ dân phố cao hơn gấp 3 lần so với vị trí đại biểu Quốc hội.
Bà Robyn Mudie, Đại sứ Úc tại Việt Nam cho biết: "Cuộc bầu cử Quốc hội và HĐND các cấp năm 2021 sẽ mang đến cơ hội cho nhiều phụ nữ được bầu vào các vị trí lãnh đạo cơ quan dân cử và lãnh đạo điều hành. Nâng cao bình đẳng giới và trao quyền cho phụ nữ là một trọng tâm của chính phủ Úc tại Việt Nam. Các phát hiện quan trọng về giới, lãnh đạo và cuộc bầu cử năm 2021 trong báo cáo 2019 nhấn mạnh còn nhiều việc cần làm để khắc phục định kiến giới đối với phụ nữ được bầu vào các vị trí lãnh đạo và đảm bảo rằng các ứng cử viên nữ đủ điều kiện được bầu chọn sẽ được đề cử nhằm có tiếng nói bình đẳng trong đời sống chính trị và kiến thiết phát triển của quốc gia".
Chiến dịch "đốt lò" đã gia tăng lòng tin của người dân
Đi sâu phân tích hiệu quả quản trị và hành chính công qua gần một thập kỷ, báo cáo năm 2019 cho thấy xu hướng tích cực ở hầu khắp cả nước trong 5 năm qua với năm trong 6 lĩnh vực điều hành ban đầu mà chỉ số PAPI đo lường đều cải thiện. Điểm số trung bình cấp tỉnh của 6 lĩnh vực điều hành tăng từ 34 điểm năm 2015 lên 37,4 điểm năm 2019 nêu bật sự cải thiện trong hiệu quả quản trị cấp tỉnh của nhiệm kỳ chính phủ hiện tại (2016-2021).
Điểm số chung của PAPI giai đoạn 2011-2019
Trong năm 2019, cải thiện lớn nhất được ghi nhận ở lĩnh vực "Kiểm soát tham nhũng trong khu vực công" (có tác động lớn nhất đến mức độ hài lòng của người dân) và nâng cao "Công khai, minh bạch trong ra quyết định". Kết quả này phù hợp với những nỗ lực cải cách thu hút sự quan tâm lớn của công luận với mũi nhọn là chiến dịch phòng chống tham nhũng liên quan tới một số lãnh đạo chủ chốt.
Bà Cailtin Wiesen cho biết: "Chúng tôi đã thấy những cải tiến đáng kể nhất trong các lĩnh vực kiểm soát tham nhũng và tính minh bạch trong việc ra quyết định địa phương. Đây là một minh chứng cho cam kết mạnh mẽ của các nhà lãnh đạo trung ương và địa phương để cải thiện quản trị. Dựa trên những cải tiến này, chúng tôi khuyến khích họ tiếp tục thúc đẩy những cải cách này về phía trước".
Kiểm soát tham nhũng giai đoạn 2011-2019
Đấu tranh phòng, chống tham nhũng là trọng tâm nỗ lực của Đảng và Chính phủ với nhiều vụ điều tra đại án trong những năm qua. Báo cáo PAPI 2019 cho thấy tác động rõ nét của chiến dịch phòng chống tham nhũng lên cảm nhận của người dân về tham nhũng lớn và tham nhũng vặt. Lĩnh vực này cải thiện mạnh mẽ nhất trong năm 2019 ở cấp quốc gia và cấp xã phường – với tỷ lệ người dân cho biết tham nhũng giảm ở hai cấp này tăng 5% so với năm 2018.
Trong khi nhiệt huyết chống tham nhũng tác động đến cảm nhận, trải nghiệm thực tế của người dân về hiện trạng vòi vĩnh nhận hối lộ ở bệnh viện tuyến huyện và xin cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất đã cải thiện đáng kể. Tuy điểm của chỉ số Kiểm soát tham nhũng đã cải thiện, cần lưu ý vẫn còn tỷ lệ đáng kể (từ 20% - 45%) người dân cảm nhận tham nhũng còn phổ biến trong một số dịch vụ công (DVC). Điều này cho thấy cần tăng cường nỗ lực kiểm soát tham nhũng trong những năm tới.
Các tỉnh phải quyết liệt hơn nữa trong cải cách TTHC
Đáng ngạc nhiên, điểm số của lĩnh vực "TTHC công" gần như không thay đổi và thậm chí đi xuống một chút trong năm 2019 dù khu vực doanh nghiệp (DN) đánh giá có sự cải thiện và nỗ lực đẩy mạnh quản trị điện tử những năm gần đây để đơn giản hóa thủ tục cho người dân.
Cần tăng cường hơn nữa những nỗ lực này để khuyến khích người dân truy cập và hưởng lợi từ việc chuyển sang sử dụng các DVC trực tuyến như đối với khu vực DN. Chính phủ ra mắt Cổng DVC quốc gia vào tháng 12/2019 đánh dấu một bước quan trọng trong định hướng đúng đắn này. Trong thời gian dịch Covid-19, quan tâm của các nhà lãnh đạo và người dân đối với việc sử dụng cổng thông tin trực tuyến đã tăng lên đáng kể. Sự thay đổi điểm số của lĩnh vực quản trị điện tử trong thời gian tới chắc hẳn sẽ rất thú vị.
Theo kết quả từ cuộc khảo sát PAPI năm 2019 cho thấy, chính quyền tỉnh cần thực hiện tốt hơn để theo kịp với kỳ vọng của người dân. Có sự chênh lệch đáng kể giữa điểm tổng hợp cấp tỉnh cao nhất là 46,74 điểm và điểm tổng hợp tối đa tiềm năng là 80 điểm (theo thang điểm 10-80 điểm cho cả tám chiều). Khoảng cách lớn này cho thấy các cơ hội tồn tại để cải cách hơn nữa và thực thi chính sách tốt hơn của chính quyền địa phương khi họ cố gắng cởi mở hơn, minh bạch, có trách nhiệm, phản ứng nhanh và hành động với sự liêm chính, đặc biệt là trong năm cuối nhiệm kỳ 2016-2021.
Kết quả về chiều cũng cho thấy mỗi tỉnh có điểm mạnh và điểm yếu riêng. Không ai trong số 63 tỉnh xuất sắc trong cả tám lĩnh vực quản lý. Chẳng hạn, Ben Tre nằm trong nhóm hoạt động tốt nhất ở 6/8 lĩnh vực quản lý. Tuy nhiên, nó thuộc nhóm hoạt động kém nhất cho khía cạnh Quản trị điện tử. Mặc dù Bình Định đạt điểm thấp nhất trong tất cả 63 tỉnh, nhưng nó thuộc nhóm hoạt động trung bình cao trong Trách nhiệm giải trình theo chiều dọc đối với công dân và kiểm soát tham nhũng trong các lĩnh vực của khu vực công. Điều này cho thấy rằng không có giải pháp một kích cỡ phù hợp cho tất cả các tỉnh. Chính quyền địa phương phải xem xét từng chỉ số để hiểu nơi họ đã thực hiện tốt và nơi cần cải thiện, sau đó xác định các giải pháp có liên quan cho từng lĩnh vực chính sách có trong PAPI
Ông Nguyễn Hữu Dũng, Phó Chủ tịch Mặt trận Tổ quốc Trung ương, đánh giá: "Việc nghiên cứu phân tích sự đánh giá hiệu quả quản trị và hành chính công cấp tỉnh của người dân là một kênh thông tin quan trọng không chỉ phản ánh tâm tư, nguyện vọng của nhân dân ở cơ sở mà còn là chỉ báo về hoạt động quản trị và hành chính công cấp tỉnh giúp cho các nhà hoạch định chính sách kịp thời điều chỉnh, hoàn thiện các chính sách và phương pháp hoạt động cho phù hợp với yêu cầu thực tiễn".
Trong những năm tới, PAPI dự kiến tiếp tục nghiên cứu các vấn đề quan trọng Việt Nam cần giải quyết để nâng cao khả năng đáp ứng nhu cầu và trách nhiệm giải trình đối với người dân cũng như đạt được tiến bộ trong việc thực hiện các Mục tiêu phát triển bền vững. Khảo sát PAPI 2020 sẽ đưa vào nội dung câu hỏi liên quan đến tác động của dịch Covid-19 nhằm kịp thời phản ánh quan ngại của người dân và cung cấp thông tin để đưa ra phản ứng chính sách hiệu quả.
Chỉ số PAPI là khảo sát xã hội học lớn nhất tại Việt Nam. PAPI đo lường hiệu quả công tác điều hành, thực thi chính sách, cung cấp DVC dựa trên đánh giá và trải nghiệm của người dân, với dữ liệu được thu thập thường niên. Sau hai năm thí điểm 2009 và 2010, khảo sát PAPI bắt đầu thực hiện trên phạm vi toàn quốc từ năm 2011 đến nay. Báo cáo PAPI 2019 được thực hiện dựa trên ý kiến chia sẻ của 14.138 người dân được lựa chọn ngẫu nhiên trên phạm vi toàn quốc trong năm 2019. Từ 2009 đến 2019, PAPI đã thu thập và phản ánh trải nghiệm của 131.501 lượt người dân thông qua phỏng vấn trực tiếp.
Từ năm 2018, PAPI có 9 chỉ số nội dung, trong đó có 6 chỉ số nội dung gốc (tham gia của người dân ở cấp cơ sở; công khai, minh bạch; trách nhiệm giải trình với người dân; kiểm soát tham nhũng trong khu vực công, thủ tục hành chính công; và cung ứng dịch vụ công); và hai chỉ số nội dung mới (quản trị môi trường và quản trị điện tử).
Báo cáo PAPI 2019 là sản phẩm của hoạt động hợp tác nghiên cứu giữa Trung tâm Nghiên cứu Phát triển và Hỗ trợ Cộng đồng (CECODES), Trung tâm Trung tâm Bồi dưỡng cán bộ và Nghiên cứu khoa học Mặt trận Tổ quốc Việt Nam (VFF-CRT), Công ty Phân tích Thời gian thực (RTA) và UNDP tại Việt Nam.
