Chúng ta không có lý do gì để phản đối vai trò và tác dụng của sách trong thay đổi nhận thức của con người từ cổ chí kim. Sách lưu giữ những kho tàng quý báu của nhân loại qua các thời kỳ. Đọc sách là điều tuyệt vời và đơn giản nhất có lợi cho con đường học vấn và phát triển tư tưởng của mỗi người.
Ngoài những cuốn sách chuyên môn phục vụ nhu cầu học tập và làm việc "kiếm cơm" của mỗi người ra, thì chúng ta cũng có nhu cầu đọc sách để giải trí, để tìm hiểu các lĩnh vực ngoài cuộc sống, để bổ sung "vitamin cho tâm trí", thậm chí đôi lúc bên lề các cuộc nói chuyện với bạn bè, đồng nghiệp, đối tác … kiến thức hiểu biết từ sách vở còn là cứu cánh cho những cuộc chuyện không đi vào ngõ cụt. Trước sự bao la vĩ đại của tri thức, nhất là khi đứng trước một thư viện đồ sộ sách vở chúng ta sẽ băn khoăn không biết làm sao để chọn được sách phù hợp với mình?
Đọc sách còn là tìm hiểu về bên trong con người ta.
Chọn sách cũng cần kỹ lưỡng như chọn bạn, ngoài sách chuyên môn, những cuốn sách tốt sẽ khiến tâm hồn ta nở hoa và kết trái ngọt. Đã có lúc nào bạn nghe một bài hát hay đọc một đoạn sách mà ca từ hay câu văn vang động tâm hồn trí não bạn? Nó khơi gợi những gì sâu kín nhất trong đáy lòng bạn? Nhạc sỹ Trịnh Công Sơn đã từng thổ lộ: "Ca khúc là nỗi lòng của một con người trong cuộc sống. Cuộc tình giữa âm nhạc và văn học này đã khiến ca khúc tự nó có thể chạm đến mọi bờ cõi tri thức của đời sống con người. Nó đủ khả năng hát về một cái chồi non vừa nhú cho đến cái chết của một con người." Ngay cả "âm nhạc" - người "họ hàng" gần gũi nhất của thi ca và văn học cũng đã làm cái công việc bổ trợ rất tốt cho "bổn phận phải cưu mang trong từng dòng nhạc dòng chữ cái phần tinh khiết nhất của hạnh phúc và bất hạnh" - Nói lên được tiếng lòng của mỗi người trong cuộc sống.
Đọc sách cũng vậy, ngoài việc đọc để mở mang kiến thức, tìm hiểu những cái ngoài ta mà số đông vẫn thường làm ra, thì sự đọc đến mức cao hơn sẽ là tìm hiểu về bên trong con người ta. "Đồng thanh tương ứng, đồng khí tương cầu" - sách và người đọc sẽ tìm được điểm chung, bổ khuyết cho nhau. Ai rồi cũng có lúc nào đó trong đời may mắn gặp được một tác giả như viết riêng cho mình, ban tặng cho mình đứa con tinh thần vô giá của họ, đó chính là cuốn sách "gối đầu giường" mà mỗi lúc vui hay buồn, thành công hay thất bại ta đều muốn thả hồn lại vào mỗi trang sách của họ. Vậy thế nào là sách hay? - đó là sách đã qua được thử thách của thời gian, hay sách được viết bởi những tác giả có tên tuổi đã được lưu danh, hoặc sách đã được nhiều thế hệ độc giả lựa chọn - có lẽ chỉ với vài điểm ấy các độc giả đã có thể lựa chọn ngay lập tức được cho mình rất nhiều sách "tốt" mà không cần mất nhiều công sức tuyển chọn André Maurois (1885 – 1967) nhà văn, nhà sử học người Pháp khuyên: "Chúng ta nên tin cậy nơi sự lựa chọn của các thế kỉ đã qua. Một người có thể lầm, một thế hệ có thể lầm nhưng cả nhân loại không thể lầm. Homère, Shakespeare, Molière chắc chắn là những người xứng đáng với danh tiếng của họ. Chúng ta sẽ chuộng các tác giả này hơn là các nhà chưa chịu sự thử thách của thời gian." Trong thế giới tiêu dùng ngày nay, khi mọi thứ hàng hóa và ngay cả sách cũng được xuất bản, quảng cáo, PR rầm rộ tràn lan... thì việc lựa chọn sách tốt sẽ khiến các độc giả thông thái mất nhiều thời gian hơn một chút.
Để việc đọc sách có hiệu quả, mỗi cá nhân sẽ có phương thức riêng phù hợp với điều kiện thời gian, sở thích... của mỗi người. Thị trường sách ngoại văn là kho báu khổng lồ để độc giả trong nước mở ra kho tàng văn hóa Đông tây kim cổ - chất lượng cuốn sách sẽ phụ thuộc nhiều vào trình độ của dịch giả. Khi chúng ta đọc một cuốn sách được dịch thì sẽ có nhiều khả năng chúng ta sẽ chỉ biết được về cuốn sách qua con mắt và tầm nhận thức của người dịch - nhất là với dịch giả chưa đủ tầm, họ có thể chưa hiểu hết dụng ý hoàn toàn của cuốn sách. Ngoại ngữ và phông nền văn hóa căn bản sẽ là yếu tố giúp người đọc hiểu rõ tác phẩm bằng văn bản gốc, điều này thực sự quan trọng với việc học chuyên môn và chuyên sâu.
Đọc sách là một môn thể dục cho trí não - khi chúng ta đọc những sách cao hơn với tầm hiểu biết và cố gắng dành cho mỗi cuốn sách tấm lòng thiện cảm, tránh "thiên kiến" chủ quan để có thể tiếp nhận mọi thứ như nó vốn có. Đến một lúc nào đó, khi đọc đủ nhiều và choáng ngợp trước sự bao la vô tận của kiến thức chúng ta sẽ vượt qua được tầm nhìn hạn hẹp của chính mình, đến mức: "càng hiểu biết nhiều, càng dám ít quả quyết" - cách ngôn Ý.
Sách hay sẽ khiến chúng ta có mong ước đọc đi đọc lại nhiều lần, mỗi lần đọc nó sẽ khơi gợi nơi ta những điều mới mẻ, sâu xa hơn. Với mỗi cuốn sách hay người đọc nên tự mình tổng hợp và vận dụng ghi chép lại những gì đã hiểu là cách nhớ lâu và hiểu sâu rộng được từ một cuốn sách. Văn hóa đọc vẫn luôn luôn tồn tại và phát triển thêm nhiều hình thức mới phù hợp với cuộc sống bận rộn hiện đại, ngoài sách giấy chúng ta còn có thể đọc trên các thiết bị điện tử hoặc sách nói audiobook - nghe trên xe hơi, lúc tắc đường, lúc rảnh rỗi hiếm hoi hoặc đang bận rộn với việc nhà chúng ta vẫn có thể nghe được sách nói trên các thiết bị điện tử, đây cũng là lựa chọn mới cho những người bận rộn.
Còn riêng với cá nhân tôi, một khoảng thời gian tĩnh lặng trong ngày, trong tiếng nhạc không lời êm ái, bên tách trà và cuốn sách "ruột" để thả hồn vào mỗi trang sách luôn là khoảng thời gian "tái tạo năng lượng" tốt nhất. Mà hơn cả thế, tôi thích "tha lôi" những cuốn sách "ruột" của mình đến cả những quán cafe vắng, công viên, trên những chuyến tàu xe, lên núi cao hay về biển rộng … trong những chuyến du lịch. Sách - thật sự là một người bạn tri kỷ.
(Bài báo đăng ấn phẩm in Tạp chí TT&TT số đặc biệt chào mừng ngày Sách Việt Nam 21/4/2021)
