Thách thức từ các Hiệp định thương mại tự do thế hệ mới

Cho dù có lộ trình cho từng cam kết, nhưng so vớiFTA truyền thống tập trung vào thương mại hàng hóa, cam kết của FTA thế hệ mớiphủ rộng không chỉ ở thương mại hàng hóa, dịch vụ, sở hữu trí tuệ, đầu tư, màbao trùm cả các vấn đề mới như doanh nghiệp nhà nước, mua sắm công, hải quan,phát triển bền vững… và các vấn đề phi thương mại như bảo vệ môi trường, lao động…

Ví dụ, khi EVFTA có hiệulực, có tới 90% hàng hóa của Việt Nam vào thị trường Liên minh châu Âu (EU) được hưởng thuế suất 0%, tạo ra lợi thế về lượng xuất khẩu vàphần giá trị gia tăng thu được. Với trường hợp của VKFTA, quan hệ đầu tư,thương mại, du lịch giữa Việt Nam và Hàn Quốc sẽ được cải thiện rõ ràng.

Trong khi đó, VCUFTA sẽnối lại quan hệ buôn bán, đầu tư có từ rất lâu và có quy mô lớn giữa Việt Namvới Nga, Belarus và Kazakhstan. Quan hệ thương mại hai chiều giữa Việt Nam và 3nước này được dự kiến cao gấp 3 lần hiện nay, tức là tăng với tốc độ 18-20%/năm và quy mô đến năm 2020 sẽ đạt khoảng 7,2- 8 tỷ USD.

Khi đó, không chỉ cơ cấuhàng hóa, danh mục lĩnh vực đầu tư giữa Việt Nam và các đối tác thay đổi mà cảhệ thống quy định liên quan cũng sẽ phải thay đổi để đảm bảo thích ứng vớinhững cam kết mới.

Chính vì thế, so với các FTA đã ký trước đây, cáchiệp định thương mại thế hệ mới đang tạo ra hiệu ứng rất tốt cho nền kinh tế nướcnhà, đồng thời đẩy sâu nền kinh tế Việt Nam tới gần hơn với nền kinh tế hội nhập của thếgiới. Có thể nói, với sự tự do hóa mạnh mẽ, với các chuẩn mực mới khi tham giahiệp định thương mại tự do thế hệ mới, đây là một cơ hội lớn, đồng thời cũng làsự khó khăn, thách thức mới trong thời đại hiện nay. Đó là do:

- Gia tăng xuất khẩu, nhất là dệt may, giày dép, thủy sản, đồ gỗ vànông sản do thuế nhập khẩu của các mặt hàng mà nguyên liệu có xuất xứ từ ViệtNam hoặc 11 thành viên còn lại hạ về 0%.

- Cân bằng được quan hệ nhập khẩu từ các thị trường khác, nhất làTrung Quốc

- Đầu tư trực tiếp của nước ngoài vào Việt Nam sẽ gia tăng để hưởngthuế suất thấp.

- Tạo sức ép để Việt Nam cải thiện môi trường đầu tư, nâng cao tínhthị trường, đổi mới mô hình tăng trưởng…

- Tạo sức ép để Việt Nam đổi mới thể chế như Thông điệp đầu năm 2014của Thủ tướng.

Tình hình cũng tương tựkhi Cộngđồng Kinh tế ASEAN (AEC) được hình thành vào cuối năm 2015. Việc mở cửa cộngđồng này sẽ tạo ra cho Việt Nam sức ép phải nhanh chóng nâng cao năng lực cạnhtranh về nhiều mặt, trong đó có nâng cao hiệu quả đầu tư, nâng cao năng suấtlao động, trên cơ sở ứng dụng khoa học - công nghệ; tạo sức ép đổi mới thể chế,đổi mới lần hai; tạo cơ hội để chuyển dịch cơ cấu thị trường nhập khẩu...

Bên cạnh cơ hội, AECcũng tạo ra thách thức lớn. Hàng hóa và dịch vụ nhập khẩu từ ASEAN với mẫu mãphong phú, đa dạng, chất lượng tốt; lao động kỹ thuật cao; dịch vụ thương mạiphong phú, giá rẻ… sẽ “đổ bộ” vào Việt Nam.

Nếu kinh tế trong nướckhông có sự đầu tư, đổi mới để nâng cao sức cạnh tranh, thì Việt Nam sẽ trởthành thị trường tiêu thụ hàng hóa cho các nước trong khu vực.

Trong khi đó, không gianchính sách để thúc đẩy các ngành, lĩnh vực thế mạnh của Việt Nam cũng sẽ ngàycàng bị bó hẹp, tương ứng với những cam kết hội nhập sâu rộng. Các biện phápphi thuế quan, các hàng rào kỹ thuật theo kiểu cũ sẽ không còn đất thực hiện,thay vào đó là những biện pháp mới tinh vi hơn, đòi hỏi năng lực của các cơquan hoạch định chính sách, sự kết hợp hài hòa giữa chính sách trong nước vàcác cam kết quốc tế. Đồng thời, cả trách nhiệm của cộng đồng doanh nghiệp trongnỗ lực tìm không gian phát triển cho chính mình. Do đó, để cải thiện tình hình, đáp ứng nhu cầu hộinhập, cần tập trung vào 3 việc lớn:

- Hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường địnhhướng dân giàu, nước mạnh, công bằng, dân chủ, văm minh.

- Tái cơ cấu nền kinh tế, đổi mới mô hình tăngtrưởng.

- Nâng cao hiệu quả đầu tư, nâng cao năng suấtlao động trên cơ sở khoa học công nghệ

Có thể thấy, bối cảnh mới đòi hỏi năng lực mới của những chủ thể tham gia hộinhập. Sự chủ động trong tận dụng không gian chính sách còn lại sau các FTA cũngsẽ loại dần cách thức làm ăn theo kiểu xoay sở, bị động bấy lâu nay của doanhnghiệp Việt Nam cũng như của các cơ quan hoạch định chính sách.